Γυναίκες που επιστρέφουν
Φωτογραφία: Κορνηλία Χαλκίδη, 2021

Ηχογράφηση από την Ακριβή Ανδρινοπούλου:

Μυρωδιά υγρού χώματος και φρεσκοκομμένου ξύλου αναδύθηκε όταν ξεφύλλισα το βιβλίο. Γεύση πικραμύγδαλου που την απομάκρυνα πίνοντας το κρύο τρεχούμενο νερό της πετρόχτιστης πηγής που προσφέρει για χρόνια αναρίθμητα ζωή. Πανύψηλα κυπαρίσσια και έλατα, μου χαρίζουν την σκοτεινή και παχιά σκιά τους. Αναρωτιέμαι για πόσες γυναίκες αυτή η σκιά ήταν και θα είναι σημείο ξεκούρασης, διαφυγής ή ελεύθερης ανάσας από ό,τι στωικά υπομένουν.  

Η παράδοση, ο θρύλος, η μοίρα επανέρχονται στη μνήμη, ξεφεύγοντας από την λήθη. Μία σύνθεση εννέα ιστοριών με εννέα γυναίκες να βρίσκονται σε οδυνηρές καταστάσεις, απειλητικές και απόκοσμες. 

Κεντρικό θέμα και μερικές σκέψεις

Γυναίκες που επιστρέφουν, ο τίτλος του βιβλίου. Από πού και σε τι επιστρέφουν; Ίσως η κάθε διήγηση του βιβλίου να αποδίδει διαφορετικό σημείο/ τόπο εκκίνησης και τελικού προορισμού τους. Όμως, εν συνόλω, διαβάζω σε κάθε ιστορία μια επιστροφή από το θάνατο στη ζωή που καταλήγει σε μία επιστροφή από τη ζωή στο θάνατο. Όσο ζουν κουβαλούν πόνους. Φέρουν πληγές στο σώμα και την ψυχή τους. Ζουν πραγματικά ή επιβιώνουν σε ένα περιβάλλον νεκρικό, κακοποιητικό και άδειο;  

Στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου λέγεται για τον Χρυσόστομο Τσαπραΐλη πως «δημιούργησε μια νέα αφήγηση του πόνου των γυναικών που υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν». Διαβάζοντας τις ιστορίες, πράγματι, διαπιστώνω εκφάνσεις του γυναικείου πόνου που παραμένουν ακόμα στο σύγχρονο παρόν. Έχουν το πρόσωπο κάθε θηλυκότητας. Είμαστε εμείς, που το πατριαρχικά δομημένο σήμερα μας κάνει να πονάμε. Στον αφηγηματικό κόσμο του συγγραφέα, όμως, οι πόνοι και οι δυστυχίες των γυναικών προκύπτουν από την σωτήρια αλλά, συνάμα, καταδικαστική έκβαση της Μήστρας.  

Η Μήστρα

Σε σχετική συνέντευξη, ο Χρυσόστομος Τσαπραΐλης αναφέρει:

«Η Μήστρα είναι ένας συγκερασμός της Μονοβύζας, της γυναίκας του πρωτομάστορα (που πρέπει να θυσιαστεί για να στεριώσει το έργο του άντρα της αλλά παρακαλάει να αφήσουν μια τρύπα για να βυζαίνει το νεογέννητο μωρό της) και της Υπερμνήστρας (τη μόνη από τις πενήντα Δαναΐδες που δεν σκότωσε τον άντρα της).»

Φωτογραφία: Κορνηλία Χαλκίδη, 2021

Στην πρώτη ιστορία, Γυναίκες που χτίζουν γεφύρια, εμφανίζεται ο μύθος για το λάκκο της Μήστρας: σε αυτόν αφήνουν οι μάνες τα μωρά που χαροπαλεύουν για όλο το βράδυ και η Μήστρα «τα βυζαίνει με αλμυρό γάλα, χαρίζοντάς τους ζωή». Όμως μοίρα βαριά προδιαγράφεται γι’ αυτά, μοίρα «του πηγαδιού και του σκοινιού, του τάφου και του ανήλιαγου βυθού, και σκορπίζουν πόνο βαθύ σε συγγενείς και αγαπητικούς». Οι γυναίκες των ιστοριών έχουν ως κοινό σημείο αυτή τη σκοτεινή μοίρα. Δοσμένη από την Μήστρα, που ενώ τους χάρισε την ζωή, την ίδια στιγμή την σημάδεψε με μαύρο χρώμα και θλίψη. 

Οι δύο ιστορίες που ξεχώρισα: Γυναίκες που τραγουδούν αποχαιρετισμούς και Γυναίκες που περιμένουν. Στην πρώτη ακούω την φωνή της Βενέμπρας να τραγουδά απαλά, λυρικά και αθέλητα να προκαλεί τον θάνατο όσων ακούν τα σκοτεινά μοιρολόγια της. Στη δεύτερη ακούω πώς χτυπά η φουρτουνιασμένη θάλασσα στην προκυμαία όπου καρτερικά περιμένει η Πηνελόπη τον άντρα της, υφαίνοντας και ξηλώνοντας το πέπλο της. Τραγούδι και αναμονή.

Χαρακτικά έργα

Τα χαρακτικά έργα του Φώτη Βάρθη αποτέλεσαν το έναυσμα για τη δημιουργία των αφηγήσεων. Ήδη, όταν αντικρίζω το πρώτο χαρακτικό σχέδιο, οι μυρωδιές μπλέκονται. Μυρίζω ξύλο πορτοκαλιάς (πάνω στο οποίο έγιναν τα έργα) και βροχή. Η γυναικεία φιγούρα εμφανίζεται κάθε φορά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που της αποδίδει ο Τσαπραΐλης. Στον τρόπο χαρακτικής του συνυπάρχουν στοιχεία βυζαντινά και μυθολογικά με σύγχρονο ύφος και δομή.

Πηγή: monopoli.gr

Αν θα μπορούσα να προτείνω μία ατμόσφαιρα που θα πλαισίωνε τις αφηγήσεις, αυτή θα ήταν μία μυστηριακή τελετή. Μαυροντυμένες γυναικείες φιγούρες περπατούν αργά η μία πίσω από την άλλη. Κρατούν από ένα αναμμένο κερί που δεν καταφέρνει να κρατήσει τη φλόγα του. Ο αέρας φυσά και το σβήνει σχηματίζοντας με τους καπνούς του άμορφες μορφές και περίτεχνα μοτίβα, όπως αυτά της μέλισσας, του ρόδινου στεφανιού, της σχεδίας και του χάρτη.   

Ίσως ο λόγος για τον οποίο κατατάσσω το βιβλίο αυτό στα αγαπημένα μου να κρύβεται κάπου ανάμεσα στην αγάπη μου για τη λαογραφική παράδοση και τα παραδοσιακά τραγούδια. Έχοντας πρώτα διαβάσει το δεύτερο αυτό βιβλίο του Χ. Τσαπραΐλη θα ακολουθήσω αντίστροφη πορεία, ανατρέχοντας σίγουρα στο πρώτο του βιβλίο, Παγανιστικές δοξασίες της θεσσαλικής επαρχίαςΚαι αφού ήδη έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα μαγικό και μυθολογικό, το παραμύθι του Φώτη Βάρθη, Η ρομφαία της αυγής, θα βρεθεί και αυτό σύντομα στη βιβλιοθήκη μου. 

Οι Γυναίκες που επιστρέφουν και τα προαναφερθέντα βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αντίποδες.


Παρόμοια άρθρα:

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.