Ηχογράφηση από τη Σοφία Σακαρίκου:
Η σωματικότητα στην τέχνη δεν σε διδάσκει απαραίτητα κάτι. Σε συνδέει όμως με το μυστήριο που ονομάζεται ύπαρξη. Ταυτόχρονα, όταν υπονομεύει όλων των τύπων τις ηγεμονικές δομές, όπως την πατριαρχία, συνυπάρχει με μία ριζοσπαστικότητα που μόνο ποιητική μπορεί να είναι.
Μερικές φορές απλώς κοιτάς το ταβάνι και έχοντας ανοιχτό το παράθυρο επιτρέπεις στο λιγοστό φως της πόλης να σχηματίσει ένα αμυδρό τρεμόπαιγμα σκιών. Οι σκιές φαντάζουν σαν φλεγόμενα στοιχεία που έχουν μπει στο καλειδοσκόπιο και δημιουργούν συμμετρικές, κινούμενες εικόνες. Το αποτέλεσμα είναι στιγμιαίο και όσες φορές επιδιώξεις να το ερμηνεύσεις, ίσως καταλήξει διαφορετικό. Κάπως έτσι, θα ερμήνευα την performance art.
Αν έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε μία λέξη για να χαρακτηρίσει το πώς συστήθηκε η performance στο χώρο της τέχνης, θα ήταν μελλοντισμός. Δεν είναι τυχαίο πως ένα από τα κινήματα με τα οποία συνδέθηκε ήταν ο φουτουρισμός. Παρόλα αυτά, δεν θα γίνει περαιτέρω αναφορά στο κίνημα. Αυτό θα συμβεί, επειδή ως κίνημα συνδέθηκε με τον φασισμό και η αρθρογράφος δεν θέλει να συγχυστεί αλλά να αφοσιωθεί στην περιγραφή της τέχνης που σε κάνει να ερωτεύεσαι και να αμφισβητείς πάγιες αντιλήψεις.
Κινήματα που επηρέασαν την performance art
Δίνοντας έμφαση λοιπόν στα σημεία που αγαπώ περισσότερο στην performance, οφείλω να αναφέρω το πόσο επηρεάστηκε από τον κονστρουκτιβισμό, τον βορτισισμό και τον ντανταϊσμό. Επειδή η αρθρογράφος, λοιπόν, διατήρησε το ζεν της λίγο νωρίτερα θα αναφερθεί τόσο δα, λιγάκι σε αυτά.
Ο κονστρουκτιβισμός μιλούσε για την τέχνη της ζωής. Συνδέθηκε με την performance λόγω του ότι, η δεύτερη, αναπαριστά την κίνηση της ζωής, δίνει την αίσθηση του φευγαλέου, κατασκευασμένου και μεταμορφωμένου.
Ο βορτισισμός αποτελεί ένα από τα πιο οργανωμένα ρεύματα αφηρημένης τέχνης. Αφενός, εντοπίζεται το οξύμωρο της οργανωμένης αφηρημάδας εδώ, αλλά αν η τέχνη δεν είναι ένα οργανωμένο χάος, τότε τι άλλο θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει;
Τέλος, αναφέρθηκα στον ντανταϊσμό που αγαπώ λίγο περισσότερο από το φθινοπωρινό τσαγάκι, μια βροχερή μέρα. Συγκεκριμένα, θα προτιμούσα όσο βρέχει να κοιτάζω ένα παράδοξο έργο που αμφισβητεί τις αρχές της μοντέρνας κοινωνίας. Όχι μονάχα από κάποιον ανέλπιδο επαναστατικό ρομαντισμό, αλλά και επειδή στο παράλογο βρίσκω πολλές φορές στοιχεία που με απαρτίζουν.
The Box (1981)
Η Λήδα Παπακωνσταντίνου ήταν από τις πρώτες καλλιτέχνιδες που εισήγαγαν την performance στην Ελλάδα. Μια από τις εικαστικές της δράσεις ήταν Το Κουτί. Συνεργάστηκε με την Lesley Walton (ως Sally Smith), φίλη και συνάδελφό της. Το έργο παρουσιάστηκε δύο φορές το 1981.
Τόπος
Το Κουτί χωρίζονταν σε τρία δωμάτια. Υπήρχε ένα λευκό, ένα μαύρο και ένα κόκκινο. Τα δύο πρώτα αποτελούσαν τον προσωπικό χώρο της κάθε μίας καλλιτέχνιδας. Το κόκκινο ήταν ένας κοινός χώρος, όπου συναντιόντουσαν. Εξωτερικά, στους τοίχους υπήρχαν δελτία εργασίας εργατριών και φωτογραφίες ενός ερειπωμένου εργοστασίου κλωστοϋφαντουργίας. Στο πάτωμα υπήρχαν καρούλια νήματος.
Κατοίκηση
Πέντε ώρες την μέρα, για μία εβδομάδα, η μία καλλιτέχνιδα κατοικούσε το λευκό δωμάτιο ενώ η άλλη το μαύρο. Δίπλα τους, μέσα σε αυτά, είχαν αντικείμενα που τους προσέφεραν οικειότητα. Γράμματα από φίλους, φωτογραφίες αγαπημένων προσώπων, ένα πουπουλένιο μαξιλάρι, χριστουγεννιάτικα φωτάκια, ένας καθρέφτης ήταν μερικά αντικείμενα, νοτισμένα από αίσθημα ασφάλειας.
Όλα συνέβαιναν χωρίς αυστηρό προγραμματισμό. Όταν επέλεγαν να συναντηθούν στο κόκκινο δωμάτιο, μοναδική προϋπόθεση ήταν να φορούν κόκκινα ρούχα και αξεσουάρ.
Πλαισίωση έργου
Τρεις διαδοχικές επιτελεστικές δράσεις πραγματοποιήθηκαν έξω από Το Κουτί. Όλες είχαν φεμινιστικά χαρακτηριστικά και προσέγγιζαν το κοινωνικό φύλο και τα στερεότυπα γύρω από αυτό. Η Βασίλισσα της Ομορφιάς, όπου μασούσαν και έφτυναν σελίδες από ρομαντικές ιστορίες. Η Σαλάτα όπου προετοίμαζαν και προσέφεραν τροφή πάνω στο γυναικείο σώμα, και τέλος, η Τροφή για σκέψη – Κοτόπουλο με ρύζι.
Καλλωπισμός, ρομάντζο, τροφή. Ένας σαφές μήνυμα στις κυρίαρχες δομές που όριζαν τον τρόπο ζωής της γυναίκας. Τόσο κοινωνικά, όσο καταναλωτικά και ψυχολογικά η γυναίκα, κατά την κοινωνία, είχε δεδομένες ανάγκες.
«Το προσωπικό είναι πολιτικό»
Η αναφορά ήταν η γυναίκα. Η γυναίκα – σύζυγος, με μέση μόρφωση, που ανήκει στην εργατική τάξη. Η γυναίκα με όνειρα ως αντικείμενο άνισης μεταχείρισης. Η γυναίκα που χτίζει μέσα σε τοίχους την μοναχικότητά της και εγκλωβίζεται ακούσια σε βλέμματα, στερεότυπα και συμβάσεις. Πολλοί ήταν εκείνοι που άφησαν στο Κουτί σημειώματα με χυδαίες προτάσεις. Κλεισμένες, δίχως δυνατότητα αντίδρασης, χωρίς να υπάρχει διάδραση με τους διάφορους περαστικούς, μετατράπηκαν σε σεξουαλικά αντικείμενα.
Μήπως αυτό δεν ακούγεται αρκετά οικείο για κάθε θηλυκότητα; Η ένταξη σε ένα εργασιακό περιβάλλον δεν ταυτίζεται με περισσότερα δικαιώματα ή με μία νέα ταυτότητα. Η γυναίκα – εργαζόμενη είναι η γυναίκα που κάνει ακριβώς τα ίδια και στο πλαίσιο της οικίας, χωρίς να έχει αλλάξει κάτι προς τη χειραφέτησή της. Επιφορτιζόμενη με περισσότερες ευθύνες από την εξουσία (ή αλλιώς εργοστάσιο/ χώρος εργασίας), η οποία θεωρείται νόρμα και είναι κοινωνικά αυτονόητη.
Μέσα από Το Κουτί, το σώμα δηλώνει παρόν με μία διττή ταυτότητα. Τόσο ως καλλιτεχνική δύναμη, όσο και ως καλλιτεχνικό έργο. Η σωματικότητα, στην παρούσα περίπτωση ίσως και να διδάσκει. Ξεσκεπάζει και φέρνει στην επιφάνεια της συνείδησής μας χυδαιότητες και μία συγκινησιακά φορτισμένη ταύτιση. Ενώ ελέγχεται ο χώρος και ο χρόνος της πράξης, οι συμπεριφορές αφήνονται ελεύθερες. Ως αποτέλεσμα, έχουμε περαστικά βλέμματα. Εκείνα που παραβιάζουν κάθε κυτταρική δομή του γυναικείου σώματος και εκείνα που, μέσω μίας εσωτερικής ενόρμησης, σκύβουν ντροπαλά με κατανόηση. Μετά τα βλέμματα, όμως, τι;
Παρόμοια άρθρα:
- Το καινούργιο Καπνεργοστάσιο και η έκθεση Portals/ Πύλες
- Το MOMus – Μουσείο Άλεξ Μυλωνά παρουσιάζει την έκθεση «Takis – Ενεργειακοί Τόποι»
- Πώς γεννήθηκε η φωτογραφία;
Aκολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.
