Η λέξη μουσική περνά στο λεξιλόγιο του νεκρού ως αιώνιο σύμβολο, ενάντια στη σιωπή και το όνειρο, τον καλεί. Βωμοί λουλουδιών τον θέλγουν να ενωθεί με την ευωδιαστή τους υπόσταση. Ποια άλλη εικόνα να αντικρίσει κανείς στο δρόμο του για την ανάσταση; Την día de muertos στο Μεξικό, γιορτάζεται η ζωή και οι αποχρώσεις της.
Pero las cosas invisibles necesitan encarnarse las ideas caen a la tierra como palomas muertas
Historias de cronopios y de famas (1962)-Julio Cortázar
Mitclan ή η κόλαση του Δάντη σε αζτέκικη εκδοχή
Τα αόρατα πράγματα, όπως έγραφε ο Cortázar πρέπει να ενσαρκωθούν. Κάθε χρόνο, τις δυο πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου οι κάτοικοι του Μεξικού επιτυγχάνουν αυτήν την ενσάρκωση. Δημιουργούν μικρούς βωμούς έξω από τα σπίτια τους, στολίζουν τους τάφους των αγαπημένων τους εκλιπόντων. Δίνουν άρωμα λουλουδιών στη νεκρή ύλη, πασπαλίσουν με ζάχαρη τον θάνατο φτιάχνοντας γλυκά και παραδοσιακά ψωμάκια.
Την día de muertos, δεν εξουσιάζει ο θάνατος αλλά η ζωή. Οι Αζτέκοι πίστευαν ότι ο προορισμός των νεκρών εξαρτάται από την πορεία τους όσο ζούσαν. Ο θεός του θανάτου για εκείνους ήταν ο Mictlantecuhtli. Οι πηγές περιγράφουν συνήθως ένα χαρακτηριστικό σκελετωμένο σαγόνι και αστέρια από τον ουρανό να εισέρχονται μέσα από το σώμα του. Άλλες φορές, παρουσιάζεται καλυμμένος από κόκκαλα με κόκκινες κηλίδες που συμβολίζουν το αίμα.
Η βασίλισσα του κάτω κόσμου, Mictecacihuatl, παρακολουθούσε όλες τις γιορτές των νεκρών. Μαζί με τον συγκυβερνήτη του κάτω κόσμου συγκέντρωναν τα κόκκαλα των muertos, για να καταφέρουν να επιστρέψουν στον κόσμο των ζωντανών.
«Εγώ οδηγώ προς τη θλιμμένη χώρα,
εγώ προς τον απέθαντο τον πόνο,
εγώ προς τις ψυχές τις κολασμένες.Δάντης, Η θεία κωμωδία ( απόσπασμα από την Κόλαση)
Το Mictlan, αποτελούμενο από εννέα επίπεδα ήταν το χαμηλότερο και βορειότερο τμήμα του κάτω κόσμου. Οι ψυχές των muertos ταξίδευαν επί τέσσερα χρόνια περνώντας προκλήσεις για να καταφέρουν να φτάσουν σε έναν από τους δεκατρείς παραδείσους. Εάν κάποιο άτομο έχανε την ζωή του στη μάχη ή κατά την διάρκεια γέννας, προσπερνούσαν το χαμηλότερο στάδιο. Ακόμα και αν πιστεύω ότι η ανάγνωση των ονομάτων των θεοτήτων αποτελούσε μία τίμια δοκιμασία, σε καμία από τις λατινικές πηγές μου δεν βρήκα κάτι σχετικό.
Σφυρίγματα, θυσίες, κανίβαλοι και άλλα
Οι ανθρώπινες θυσίες ήταν σύνηθες τελετουργικό προς τιμήν των θεοτήτων. Αν σε εκνευρίζει το σφύριγμα από άγνωστους στο δρόμο, αν νιώθεις, όπως εγώ, ότι σε υποβιβάζει και χτυπάει νεράκι πάνω δεξιά στον κρόταφο αλά άνιμε, ούτε να διανοηθείς να σε φανταστείς σε μεξικάνικο χωριό πριν μερικούς αιώνες. Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν μία σφυρίχτρα σε σχήμα κουκουβάγιας, σύμβολο θανάτου στην Λατινική Αμερική, ή νεκροκεφαλής. Ο ήχος της θύμιζε επιθανάτια κραυγή και σκοπός της ήταν να τρομοκρατήσουν το επικείμενο θύμα λίγο πριν το τεμαχίσουν. Άλλες φορές χρησιμοποιούσαν ναρκωτικές ουσίες για να κάμψουν την αντίσταση των θυμάτων. Αφαιρούσαν πρώτα τις καρδιές και έπειτα τις προσέφεραν στις θεότητες.
Με την έλευση των Ισπανών, οι βίαιες και κανιβαλιστικές πρακτικές απαγορεύτηκαν -με άλλες μορφές βίας φυσικά- δίνοντας την θέση τους στην λατρεία του χριστιανισμού. Και ενώ η αλλαγή έγκειται στα πρόσωπα που υμνούνται, το συναίσθημα ανάγκης για συμφιλίωση με τον θάνατο παρέμεινε.
Λουλούδια, μικροί άγγελοι και κοχύλια
Στις τριάντα μία του Οκτώβρη ετοιμάζονται μικροί λουλουδένιο βωμοί οι οποίοι τοποθετούνται έξω από σπίτια, εκκλησίες, σχολεία και πάρκα προσκαλώντας με αυτόν τον τρόπο τους νεκρούς. Γράφονται μικρά ποιήματα αφιερωμένα στις ζωές των muertos και μουσική γεμίζει τους δρόμους στα μεξικάνικα χωριά. Την πρώτη μέρα του Νοεμβρίου γίνεται επίκληση στα μικρά angelitos, στα χαμένα παιδιά. Την δεύτερη μέρα του μηνός υμνούνται όλοι οι muertos. Οι οικογένειες πενθούν, μιλούν για τους εκλιπόντες κάτω από πολύχρωμες γιρλάντες, χάρτινα σχέδια, σκελετούς, κρανία, φορώντας μακάβριες ενδυμασίες. Κοχύλια κρέμονται πάνω στους ζωντανούς για να προσελκύσουν με τον ήχο του χτυπήματός τους τούς νεκρούς. Έτσι, καταφέρνουν να βρουν τον δρόμο από τον κάτω κόσμο. Όταν παύσει η μουσική, καταναλώνουν το φαγητό που έφτιαξαν. Οι τροφές έχουν πλέον επιτελέσει τον σκοπό τους, έχουν θρέψει τους muertos.
Ομορφιά, φρίκη και ποίηση
Ο θάνατος είναι ποίηση. Το να μιλάμε για τον θάνατο γίνεται μία πράξη ποίησης, φανταζόμενοι την ομορφιά και την φρίκη αυτού του εθίμου. Η αβεβαιότητα εκείνου που υπάρχει σε μία τόσο βέβαιη πράξη, η έκφραση πόνου υπό την βουή χαρούμενων ήχων γίνεται ωδή στο πεπερασμένο της έμφυτης ζωντάνιας του ανθρώπου.
Ο θάνατος είναι το τέλος της ζωής. Το απευκταίο, αναπότρεπτο και καθολικό φαινόμενο. Δεν αξίζει να λειτουργεί φοβικά στο μυαλό μας, παρά μονάχα ως δονούμενος ήχος επαναπροσδιορισμού της ζωής μας. Το τσιτάτο της ημέρας, λοιπόν, ας γεμίσουμε πολύχρωμους ήχους, ας συμφιλιωθούμε με τα φαντάσματα αλλά ας υμνήσουμε τους ζωντανούς. Ναι, ο θάνατος είναι το τέλος της ζωής, τουλάχιστον σε αυτήν την πραγματικότητα. Όπως έγραφε ο Juan Gelman στο ποίημα του, Epitafio, ας αφήσουμε το πουλί να συνεχίσει να ζει, το λουλούδι να εμπλουτίσει το ταξίδι του στα αρτηριακά μονοπάτια και το βιολί να μη σταματήσει να παίζει την αιώνια μελωδία του.
Un pájaro vivía en mí.
Una flor viajaba en mi sangre.
Mi corazón era un violín.
Quise o no quise. Pero a veces
me quisieron. También a mí
me alegraban: la primavera,
las manos juntas, lo feliz.
¡Digo que el hombre debe serlo!
Aquí yace un pájaro.
Una flor.
Un violín.
Ένα πουλί ζούσε μέσα μου
Ένα λουλούδι ταξίδευε στο αίμα μου.
Η καρδιά μου ήταν βιολί.
Ήθελα ή δεν ήθελα. Mερικές φορές
με αγαπούσαν. Mε έκαναν χαρούμενο: η άνοιξη,
τα χέρια μαζί, πόσο χαρούμενος.
Λέω ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι!
Εδώ βρίσκεται ένα πουλί.
Ενα λουλούδι.
Ένα βιολί.
Παρόμοια άρθρα:
- Miguel Covarrubias : Ταξιδεύοντας στο Πολύχρωμο Μεξικό
- Φρίντα Κάλο: Η κυρία του Ρεαλισμού
- Τα 7 πιο στοιχειωμένα μέρη σε όλον τον κόσμο
Ακολουθήστε μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.
