Αμοραλισμός και Επιστήμη εφάπτονται;

Aφορμώμενη από μία συνέντευξη του Joseph Rotblat, την οποία δημοσίευσε γνωστό περιοδικό, δράττομαι της ευκαιρίας να εκφράσω τον προβληματισμό μου σχετικά με τους παράγοντες που υπαγορεύουν την αδήριτη ανάγκη για άμεση θέσπιση και τήρηση εκ μέρους των επιστημόνων ενός κώδικα ηθικών αξιών, λόγω των δραματικών επιπτώσεων της τεχνολογίας στις σύγχρονες κοινωνίες. Παρόλα αυτά, δεν αρκεί μόνο η ύπαρξη ενός τέτοιου κώδικα για να καταπολεμηθούν οι σοβαρότερες συνέπειες που προκύπτουν μέσω της λανθασμένης χρήσης του ανθρώπινου αυτού επιτεύγματος. Γεννάται, λοιπόν, το ερώτημα σχετικά με την αποτελεσματικότητα που θα είχε η λήψη ενός τέτοιου μέτρου.

Σε πρώτο επίπεδο, αν και το αίτημα για θέσπιση ενός κώδικα ηθικών αξιών αποτελεί γενική επιθυμία, συναντά πλήθος εμποδίων και δυσεπίλυτων προβλημάτων στην πράξη. Kατά κύριο λόγο, αυτό συμβαίνει εξαιτίας της έλλειψης ανθρωπιστικών αξιών που χαρακτηρίζει τους περισσότερους επιστήμονες στις μέρες μας. Δεν είναι απορίας άξιο, λοιπόν, το γεγονός ότι πολλοί επαγγελματίες θυσιάζουν κάθε ίχνος ήθους που διαθέτουν στο βωμό της αισχροκέρδειας, του ωφελιμισμού, της ιδιοτέλειας και της προσωπικής προβολής, αναλογιζόμενοι την ατομικιστική εποχή, την οποία διανύουμε. Αδιαμφισβήτητα, η ανάπτυξη της ανθρώπινης έπαρσης οδηγεί και στην καλλιέργεια αισθημάτων παντοδυναμίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οδηγεί ακόμα και σε άρνηση για κοινοποίηση της γνώσης. Τόσο των νέων ιδεών, όσο και των επιστημονικών τους συλλήψεων.

Ως εκ τούτου, απαραίτητη κρίνεται η θέσπιση ενός τέτοιου κώδικα, εφόσον η κατασκευή εξελιγμένων μέσων μαζικής καταστροφής και ο κίνδυνος πυρηνικού ολέθρου που την ακολουθεί, δε λείπει από τις πολιτικές των ανεπτυγμένων κρατών. Επεξηγηματικά, η κατασκευή πυρηνικών και συμβατικών όπλων αποτελεί ένα μόνο από τα ευρέως γνωστά παραδείγματα αθέμιτης χρήσης της τεχνολογίας. Η ενέργεια αυτή αποσκοπεί στην επιβολή των δυνατών και πολιτικοοικονομικά ισχυρών κρατών στις αδύναμες χώρες και κοινωνικές τάξεις. Χωρίς αμφισβήτηση, τέτοιας λογής φιλοδοξίες οδηγούν αβίαστα όχι μόνο σε ενίσχυση των ταξικών διαφορών μιας χώρας αλλά και σε διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των ανεπτυγμένων και των υποανάπτυκτων κρατών. Τέλος, δεν είναι λίγες οι φορές που εγκυμονούν κίνδυνοι που σχετίζονται με την καταστροφή του περιβάλλοντος και με τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, στο πλαίσιο της λανθασμένης χρήσης της επιστήμης.

Έχοντας, λοιπόν, ως γνώμονα όλα τα παραπάνω, προκύπτει εύλογα η απορία για το αν η καθιέρωση ενός αυστηρού κώδικα δεοντολογίας βασισμένου σε ηθικές αξίες θα ικανοποιούσε τις αισιόδοξες προσδοκίες και τα αιτήματα όλων μας, αποκαθιστώντας συγχρόνως τη δικαιοσύνη και την αξιοκρατία ανάμεσα στις σχέσεις πολιτών και επιστημόνων. Σαφέστατα, οι προσπάθειες για ύπαρξη ηθικής στην επιστήμη – με τα τρέχοντα δεδομένα – θα ήταν άσκοπες και ανούσιες. Είναι μάλλον ουτοπικό το να ευελπιστούμε σε ριζικές αλλαγές των υπαρχουσών κοινωνικών δομών. Ιδιαίτερα ρηξικέλευθο κρίνεται ένα τέτοιο αίτημα για την ανθρωπότητα. Τα πρώτα βήματα, όμως, προς την πραγματικότητα αυτού του οράματος προϋποθέτουν πλήθος προσπαθειών για άρση των εμποδίων που αναστέλλουν τις απόπειρες που διεξάγονται. Έτσι, ο βαθμός αποτελεσματικότητας ενός τέτοιου μέτρου είναι ανάλογος με την ωριμότητα που διέπει τους πολίτες του 21ου αιώνα και κατ’ επέκταση τους φορείς κοινωνικοποίησης, οι οποίοι διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στην επίλυση των καίριων τροχοπεδίων.

Απευθύνθηκα σε εσάς, αγαπητοί μου αναγνώστες, με την ελπίδα ότι θα ανταποκριθείτε προθύμως στον έντονο προβληματισμό που με διακατέχει. Και τελικά, όσον αφορά στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, αναμένω να εκμεταλλευτούν ορθά τη δυνατότητά τους αφενός να επηρεάζουν μεγάλα τμήματα του ενεργού πληθυσμού και αφετέρου να ασκούν σοβαρή πίεση στην κρατική εξουσία. Καταλαβαίνετε με λίγα λόγια, ότι στόχος μας είναι η πραγματική ηθική αρτιότητα και δεοντολογία την επιστημονική έρευνα. Η αληθινή, όμως, επιστημονική συνεισφορά δεν παράγει απλώς μια φουσκωμένη από γνώσεις διάνοια. Αντιθέτως, αναπαράγει την αρετή. Ειδάλλως, όπως είχαν ήδη διαπιστώσει οι αρχαίοι, ίσως αποτελεί πανουργία και όχι σοφία.