Ποιο είναι το χειρότερο συναίσθημα που έχετε νιώσει; Εννοώ το χειρότερο. Ξέρω, λίγο μπακάλικος ο τρόπος που θέτω το ερώτημα, πιθανόν, αν το δει αυτό ψυχολόγος, να φρίξει. Πράγματι, ο καθένας βιώνει τα συναισθήματά του με διαφορετικό τρόπο, ακόμα κι αν αυτά θεωρούνται δυσάρεστα. Αλλά και πάλι, πέρα από τις λύπες, τις απογοητεύσεις, τις αποκαρδιωτικές εκπλήξεις. Πέρα από την αηδία που μπορεί να αισθανόμαστε καμιά φορά απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό ή το ενοχικό μίσος για όσους μας πλήγωσαν. Πιο πάνω από όλα αυτά, στέκεται το χειρότερο όλων. Το συναίσθημα που συνοδεύει τη χειρότερη δυνατή συνειδητοποίηση. Η Γιούλια, ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο κατά την ταινία του Γιοακίμ Τρίερ, στο κατώφλι των 30, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να βρει επιτέλους τον έρωτα (και τον εαυτό της), βρέθηκε μπροστά σ’ αυτήν την τραγική ανακάλυψη.
Ετεροκαθορισμός
Αρχικά, αν και η κριτική δεν αποτελεί ίδιον της συγκεκριμένης στήλης, ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο δεν δικαίωσε τις προσδοκίες. Πολλοί περιμέναμε την εν λόγω ταινία από τον Φεβρουάριο, η αισθητική της φαινόταν -και πράγματι ήταν- υπέροχη, ενώ το θέμα σχεδόν παρείχε εγγυήσεις επιτυχίας.
Η γυναικεία ενηλικίωση συνιστά μια από τις πιο βασικές θεματικές της πρόσφατης μυθοπλασίας, αλλά διάολε, χρειάζονται κι άλλα πολλά για να χαρακτηρίσουμε μια ταινία ως αριστούργημα. Άλλωστε, έχουμε δει έργα που καταπιάνονται με το ζήτημα με ειλικρινή, βαθύ τρόπο, αποφεύγοντας το ακατάσχετο μπλα-μπλα και τις διαρκείς εξηγήσεις για τον εσωτερικό κόσμο της πρωταγωνίστριας. Το Fleabag αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα, αλλά και το Russian Doll.
Στις εν λόγω σειρές, οι πρωταγωνίστριες παρουσιάζονται ως αυτόνομοι χαρακτήρες, κάνουν λάθη και σωστά, κρατούν στο τέλος – τέλος οι ίδιες τις τύχες τους στα χέρια τους. Αντίθετα, για την Γιούλια (Renate Reinsve) γνωρίζουμε μόνο ότι είναι ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο. Όσα ξέρουμε για τον ψυχισμό της, τα αντλούμε από τα λόγια των άλλων. Είτε από την αφήγηση που διαπνέει την αρχή και το τέλος της ταινίας, είτε από τους διανοούμενους συντρόφους της. Αυτοί της υπενθυμίζουν διαρκώς πόσο αδύναμη είναι, της υποδεικνύουν τι να κάνει, ενώ όταν φαίνεται να βιώνει το οποιοδήποτε συναίσθημα, της λένε ηγεμονικά: Νιώθεις αυτό, χαζόυλα.
Η ταινία τελειώνει και τότε γινόμαστε μάρτυρες του απρόσμενου. Τη Γιούλια, το άτομο που βλέπουμε να τρέχει ελεύθερο στην αφίσα, δεν την έχουμε γνωρίσει σχεδόν καθόλου. Πολλοί μας έχουν πει πολλά για εκείνη. Εμείς, όμως, παρατηρώντας την, δίχως για μια στιγμή να υπολογίσουμε τα λόγια των άλλων, μαθαίνουμε απλά δύο πράγματα. Ότι δεν θέλει να κάνει παιδί και ότι απάτησε τον σύντροφό της. Μεταξύ μας, μάλλον όλοι μας περιμέναμε κάτι καλύτερο ακούγοντας τον τίτλο.
Η διπλή ζωή ενός ανθρώπου χειρότερου
Σύμπτωση, αν αναλογιστεί κανείς ότι αυτήν την κριτική δεν την εκφέρει μόνο ο γράφων ή ενδεχομένως κάποιοι από εσάς. Ακριβώς το ίδιο πρόβλημα της ταινίας αντιμετωπίζει και ο χαρακτήρας της Γιούλιας ΣΤΗΝ ταινία. Σε μια από τις μετρημένες στιγμές που γνωρίζουμε τον συναισθηματικό της κόσμο από τα δικά της λόγια, η Γιούλια μας αποκαλύπτει την τραγωδία της.
Νιώθω σα να είμαι ο δεύτερος ρόλος στη ζωή μου, ομολογεί κλαίγοντας, προτού χωρίσει από τον πατερναλιστικό καταραμένο κωμικογράφο πρώτο σύντροφό της. Φυσικά, ανάλογη συνέχεια δεν υπήρξε. Μετά από αυτήν τη συνειδητοποίηση δεν άλλαξε ούτε η ταινία, καθώς συνέχισε να μας κατακλύζει με μια περιττή διδασκαλία του συναισθηματικού κόσμου της πρωταγωνίστριας. Ούτε καν η ίδια η Γιούλια ως χαρακτήρας. Αυτή συνέχισε ακάθεκτη να ακολουθεί τις εξελίξεις, να προσαρμόζεται στις προσδοκίες των άλλων και να καταπίνει αμάσητες τις ψυχαναλυτικές παρατηρήσεις τους.
Όχι, λοιπόν, η Γιούλια δεν είναι ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο. Θα μου πείτε: ο τίτλος έχει το στοιχείο της ειρωνείας, στην πραγματικότητα υπονοεί τη σχέση της πρωταγωνίστριας με τον εαυτό της. Δεκτό, αλλά και πάλι, ελάχιστα τα σημεία της ταινίας στα οποία η Γιούλια αισθάνεται την ενοχή του χειρότερου ανθρώπου.
Αντίθετα, η ταινία στο σύνολό της διαπνέεται από την τραγική συνειδητοποίηση. Από μια ζωή που έχει μπει στον αυτόματο πιλότο. Μια ζωή την οποία ζεις, αλλά δεν μπορείς να ελέγξεις, απλά παρατηρείς πού θα σε ξεβράσει το κύμα. Η Γιούλια παρατηρεί πως συνέχεια οι άλλοι της λένε τι να κάνει, πως από μικρή παριστάνει την καλή μαθήτρια. Πως ζει περίπου τη ζωή των άλλων. Η χειρότερη ανακάλυψη που οδηγεί στο χειρότερο συναίσθημα.
Το φτερούγισμα το free
Και δεν είμαστε λίγοι όσοι έχουμε βρεθεί ενώπιον της ίδιας ακριβώς κατάστασης, αντιμέτωποι με αυτό το συναίσθημα. Στην προσπάθειά μας να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες των γονιών μας. Ή στο κυνήγι ενός συντρόφου, ερωτικού ή φιλικού. Ή εν τέλει ακούγοντας τους άλλους παθητικά, όπως η Γιούλια, να μας λένε τι είμαστε και τι δεν είμαστε.
Ωστόσο, πολλές φορές, όχι νομοτελειακά, έρχεται και η σειρά της απελευθέρωσης. Η ώρα που, όπως συνέβη και στον Χειρότερο Άνθρωπο στον Κόσμο, ο χρόνος σταματάει, για να σε βοηθήσει να τρέξεις να βρεις ό,τι σε λύνει από τα δεσμά σου. Η Γιούλια βέβαια αντικατέστησε τα δεσμά της με άλλα δεσμά. Δεν πειράζει. Τουλάχιστον μας χάρισε μια απίστευτη αφίσα, ένα υπέροχο στιγμιότυπο. Εκείνη να τρέχει χαμογελαστή στους δρόμους, για μια στιγμή μακριά από όλα όσα την κρατούσαν στάσιμη. Ελεύθερη σαν μια πεταλούδα, για να θυμηθούμε τραγούδια του περσινού καλοκαιριού.
Το κείμενο αυτό κλείνει με μια ευχή. Ας επιτρέψουμε στον εαυτό μας να νιώσει το χειρότερο συναίσθημα στον κόσμο. Μαζί και τη φρίκη που το συνοδεύει. Δεν χρειάζεται όλα τα συναισθήματα να είναι όμορφα, για να είναι αληθινά. Η καρδιά πονάει όταν ψηλώνει, όπως σπαστικά επαναλαμβάνει η Νατάσα στο ομώνυμο τραγούδι της.
Παρόμοια άρθρα:
- «Fresh»: Μια γνωριμία σαρκική
- Η κούκλα της Ολίβια Κόλμαν
- Πες μου τι μουσική ακούς, να σου πω πώς αγαπάς
Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.
