Το γυμνό στο θέατρο του σήμερα

Ηχογράφηση από την Κορνηλία Χαλκίδη:

Το γυμνό στο θέατρο του σήμερα παραμένει ένα δύσβατο μονοπάτι για όποιον/α σκηνοθέτη επιλέξει να το ανεβάσει στο σανίδι. Απαιτεί εξαιρετικό ταλέντο και θράσος μαζί. Αν είσαι βαθύτατα θρησκευόμενος/η, συντηρητικός/ή, λιγότερο ανοιχτός/ή σε προτάσεις, ή βρίσκεις τρομακτική, ντροπιαστική ή έως αποκρουστική τη γύμνια, τότε σίγουρα δεν θα σου πρότεινα μια τέτοια θεατρική παράσταση! Αν από την άλλη, είσαι τα αντίθετα από αυτά που αναφέρθηκαν, ή τουλάχιστον έχεις την παραμικρή περιέργεια να μάθεις για το γυμνό στο θέατρο, απλά συνέχισε να διαβάζεις!

Λίγα λόγια…

Η γύμνια παραμένει μέχρι και σήμερα μια σοκαριστική, ντροπιαστική, παράξενη, μα κι όμορφη πτυχή του ανθρώπινου σώματος. Τι γίνεται όμως όταν η σκηνή γεμίζει από πολλή γυμνή σάρκα; Από γυναικεία στήθη κι οπίσθια, ως ανδρικά γεννητικά όργανα; Τι γίνεται όταν οι ηθοποιοί συνομιλούν, χορεύουν, αγγίζονται, αυνανίζονται, επιδίδονται σε σεξουαλικές πράξεις επί σκηνής; Κι όλα αυτά με μια απίστευτη φυσικότητα κι άνεση;

Ο/η σκηνοθέτης

Η σπίθα για το ανέβασμα μιας παράστασης άνευ ενδυμάτων είναι πραγματικά δίκοπο μαχαίρι. Ο/η σκηνοθέτης όντας κυριευμένος/η από τη σκέψη ότι είμαστε δούλοι βαμβακερών υφασμάτων ή έρμαια δυνάμεων, παίρνει την κατάσταση στα χέρια του/της. Πόσο θάρρος και θράσος να έχει άραγε ο/ η καλλιτέχνης για να υλοποιήσει μια τέτοια ιδέα σε κοινωνίες, όπως η ελληνική; Σε κοινωνίες ερμητικά κλειστές, με βαθιά ριζωμένα στερεότυπα, ταμπού, προκαταλήψεις κι έντονα πουριτανική σκέψη; Σίγουρα πολύ! Ακόμη περισσότερο, όμως, πρέπει να είναι πανέτοιμος/η να δεχτεί και την ανάλογη κριτική. Μια σκληρότατη κριτική, όπως αξίζει άλλωστε (;) σε κάθε επιτήδειο/α φαρσέρ κάθε βεληνεκούς που τολμά να ξεγυμνώσει ένα ανθρώπινο σώμα(!)

Σκηνοθετικές οδηγίες

Σε περίπτωση που δεν έχεις παρακολουθήσει (ακόμη) γυμνό στο θέατρο, ήρθε η στιγμή να μάθεις με τι μπορεί να έρθεις αντιμέτωπος/η σε μια τέτοια θεατρική παράσταση. Η γύμνια έχει πολλές μορφές και ποικίλλει. Γυμνόστηθες εμφανίσεις ανδρών και γυναικών, παρουσίαση και μη των γεννητικών οργάνων, σεξ κι αυνανισμός επί σκηνής, ή και συνονθύλευμα όλων αυτών. Μπορεί να είναι όμως και ημίγυμνες εμφανίσεις, στις οποίες οι ηθοποιοί φορούν μονάχα εσώρουχα, ή ακόμη και ρούχα έχοντας γυμνά συγκεκριμένα μόνο σημεία του σώματός τους.

Ντυμένο γυμνό

Την ίδια στιγμή γυμνό στο θέατρο μπορεί να θεωρηθεί και το ντυμένο αν ο/η σκηνοθέτης μας το βαφτίσει ως «γυμνό». Τι εννοώ; Κατατοπιστική είναι η κριτική του Γιώργου Σμυρνή, πάνω στην θεατρική παράσταση Cock της Κατερίνας Ευαγγελάτου. Ο Γώργος Σμυρνής έγραψε τον Ιούνιο του μακρινού 2011 στο monopoli.gr:

Η επιλογή μας αυτή ίσως φαίνεται παράξενη, καθώς το «Cock» της Κατερίνας Ευαγγελάτου είναι το απόλυτο αντί-πορνό. Εκεί που άλλοι ρίχνουν γυμνό, εκεί που θα μπορούσαν να έχουν ντυμένο, η πρωτοποριακή σκηνοθέτης παρουσιάζει τους πρωταγωνιστές ντυμένους, εκεί που μας λέει ξεκάθαρα ότι είναι γυμνοί. Δεν αγγίζονται και σχεδόν δεν κουνιούνται, φοράνε κανονικά τα ρούχα τους, αλλά υποτίθεται ότι κάνουν εκείνη την ώρα έρωτα, ή στημένοι ο ένας απέναντι στον άλλο από πέντε μέτρα απόσταση… και… Όλα, άλλωστε, είναι σύμβαση. Παρ’ όλ’ αυτά, το θέμα του μετά-γκέι, που δεν είναι ακριβώς γκέι, αλλά στρέιτ και γκέι κι ό,τι άλλο ο ίδιος θέλει, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι όλο το έργο είναι αφιερωμένο στην σεξουαλικότητα και στις σεξουαλικές σχέσεις, καθιστά το Cock, εκτός από μια πολύ φρέσκια θεατρική πρόταση, κι έναν «εκκεντρικό» εκπρόσωπο του ελληνικού sex theatre.

Η σημασία του φορέματος πάνω στο γυμνό κορμί στη σύγχρονη  κοινωνία

Το ένδυμα αποτελεί έναν θεσμό που διαφέρει μεταξύ φύλων, κοινωνικής τάξης, θρησκείας, γεωγραφίας και ιδεολογίας. Το ένδυμα εκφράζει μηνύματα, το ίδιο και το…μη-ένδυμα στην προκειμένη περίπτωση. Τα ρούχα κατέχουν πράγματι δεσπόζουσα θέση στη σύγχρονη ζωή και αποτελούν σημαντική συνιστώσα της μεταβιομηχανικής μας κοινωνίας.

Τι υποδηλώνει

• Το ένδυμα είναι δηλωτικό της κοινωνικής μας θέσης και σημαντικό για την αυτοσυνείδηση. Δηλώνει την επαγγελματική μας ιδιότητα, τον συντηρητισμό και μη.
• Εκφράζει πολιτικές ιδεολογίες, νεολαιίστικες απόψεις και κινήματα μουσικής κι αποτυπώνει τον λαϊκό πολιτισμό μας.
• Προβάλει θρησκευτικές πεποιθήσεις, την οικονομική επιφάνεια, την εθνική ταυτότητα.
• Εξασφαλίζει αυτοπεποίθηση κι εξωτερικεύει την ψυχοσύνθεση του ατόμου.
• Αποτελεί σημαντικό μέσο πρόκλησης του άλλου φύλου.
• Κρύβει σωματικές ελλείψεις ή αναδεικνύει προτερήματα.

Διεκπεραιώνει ένα κοινωνικό ρόλο.

Η άλλη άποψη

Οι καλλιτέχνες αλλά και το κοινό που επιλέγουν το γυμνό στο θέατρο, συνιστούν σαφώς μια μικροσκοπική μερίδα. Όσοι/ες σκηνοθέτες επιλέξουν το γυμνό, κατά κανόνα στοχοποιούνται ως «άσωτοι/ες», «άθεοι/ες», «ασέβαστοι/ες» κι ένα σωρό άλλα. Είναι οι γνωστοί/ές «οι χωρίς ιερό κι όσιο». Γίνονται οι δακτυλοδεικτούμενοι/ες μιας παράδοσης όπου το μη-ντυμένο θεωρείται αμάρτημα. Μεγαλύτερη επιρροή ασκεί η θρησκεία βέβαια, όμως όχι μόνο. Παρόλα αυτά η κριτική που ασκείται σε όποιον/α υπερβεί τα όρια του ρούχου, κυρίως σε κλασικά θεατρικά έργα, θεωρείται προσβολή δημοσίας αιδούς και της ανθρώπινης ηθικής εν γένει.

Η αποδόμηση του ενδύματος

Τι υποκρισία και στα ανθρώπινα ντυσίματα, τι ταπείνωση και χλευασμός αξίζει στα ρούχα

διερωτάται, ρητορικά σαφώς, ο Αριστείδης Αντωνάς στο βιβλίο του Ο πολτός των πραγμάτων. Το γυμνό στο θέατρο έρχεται να ταράξει τα μειλίχια νερά μιας σιγουριάς που τόσο καλά φυλάττει ένα ρούχο, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το σώμα τώρα γυμνώνεται και προβάλλεται στο κοινό. Ένα σώμα τόσο εκτεθειμένο. Τόσο όμορφο. Τόσο φυσικό. Τόσο γυμνό! Η θεατρική γύμνια αποτελεί κατά κύριο λόγο μια συμβολική απάρνηση όλων των πραγμάτων. Αυτή ακριβώς η άρνηση της πραγματικότητας γεμίζει με ψυχική και σωματική ανακούφιση. Η απουσία ενδύματος απελευθερώνει ψυχή και σώμα. Είναι αυτό το συναίσθημα της γύμνιας που πρωτονιώσαμε, ως έμβρυα φυσικά, στη μητρική κοιλιά. Είναι η ίδια ανακούφιση που αισθανόμαστε κάθε φορά που το γυμνό μας κορμί, αγγίζεται απαλά από το δροσερό θαλασσινό νερό. Τι ελευθερία να κολυμπάς γυμνός/ή; Τι ελευθερία να περπατάς γυμνός/ή σε μια σκηνή μπροστά σε πολλά ζευγάρια μάτια;(!)

“Sex” στο θέατρο 104

Φεβρουάριος 2020. Μια ανάσα πριν την άφιξη κι εγκατάσταση του κορωνοϊού στην Ελλάδα, το θέατρο 104 και η θεατρική ομάδα ΠΑΛΑΛΑΝΓΚΙ ανεβάζουν το Sex. Το έργο σκηνοθετούν οι Παντελής Βασιλόπουλος και Χρήστος Τσαβλίδης. «Η παράσταση περιέχει σκηνές με γυμνό» τονίζει ο αστερίσκος στο κάτω μέρος του φυλλαδίου. Ένας άντρας και μια γυναίκα μοιράζονται κάτω από το λυκόφως την ίδια σκηνή. Βρεγμένοι. Γυμνοί. Είναι μόνοι τους. Η γύμνια που επιλέγουν οι σκηνοθέτες της παράστασης έρχεται να καταδείξει το σεξ και τη θέση που αυτό κατέχει στο σύγχρονο δυτικό κόσμο. Το σεξ σαν μια κοινωνική υποχρέωση, αλλά και το μη συναινετικό σεξ, ως όργανο εξουσίας. Μέσω του γυμνού τίθεται το ερώτημα του πραγματικού ρόλου του σεξ. Είναι η τεκνοποίηση; Είναι η ανιδιοτελής αγάπη μεταξύ των συνουσιαζόμενων; Είναι η επιβολή ελέγχου; Ή είναι η ηδονή; Το ερώτημα καλούνται να απαντήσουν οι θεατές.

Η γύμνια στη σημειολογία: σημαίνον και σημαινόμενο

Κάνοντας μια παρέκβαση στον εκπληκτικό κόσμο της σημειολογίας, την οποία χρησιμοποιούμε ανεπαίσθητα στην καθημερινότητά μας, θα αναφερθούμε στους υπαινιγμούς της γύμνιας. Κατά τη σημειολογία, λοιπόν, και τον γλωσσολόγο Ferdinand de Saussure, η γύμνια σαν γενική ιδέα (σημαινόμενο) έχει σε πρώτη ανάλυση σχέση με την εικόνα της σεξουαλικής πράξης (σημαίνον). Απλούστερα, η ιδέα της γύμνιας σαν κατάσταση, μας δημιουργεί πρωταρχικά την εικόνα ενός σώματος να κάνει σεξ. Με μια φράση, για τους/ τις σχετικά λιγότερο δεκτικούς/ές, γυμνό ίσον σεξ. Στην παράσταση Sex, πυλώνας της γυμνής δράσης αποτελεί πράγματι το σεξ. Παρ’ όλα αυτά το γυμνό δεν αποτελείται από μονάχα ένα σημαίνον, το σεξ δηλαδή. Η γύμνια μπορεί να υποδηλώνει πολλά ακόμη, τα οποία φυσικά ένας/ μια πιο συντηρητικός/ή σαφώς και δυσκολεύεται ή αδυνατεί να διακρίνει πάνω στη σκηνή. Και είναι φυσιολογικό.

«Το ξύπνημα της άνοιξης» στο θέατρο του Νέου Κόσμου

Το θέατρο Νέου Κόσμου ανεβάζει ένα πρωτότυπο έργο που φέρει τον τίτλο Το ξύπνημα της άνοιξης, σε σκηνοθεσία του μοναδικού Δημήτρη Καραντζά. Μια γενιά εφήβων καλείται να έρθει αντιμέτωπη με μια σειρά καταστάσεων που αποτυπώνονται μέσα από την ημίγυμνη εμφάνισή τους, στην καλοφωτισμένη σκηνή. Σεξουαλικότητα, φιλία, ρομαντισμός, βία, αυτοκτονία είναι έννοιες που αιωρούνται ανάμεσα στους ηθοποιούς. Το γυμνό εδώ κατακρίνει τη συντηρητική στάση της κοινωνίας, που επιχειρεί να καταστείλει το ανθρώπινο ένστικτο. Να καταστείλλει με άλλα λόγια τον άνθρωπο!

Η γύμνια πέρα από το σεξ

Μια τόσο ιδιαίτερη και τόσο, κακά τα ψέματα, προκλητική πινελιά στο θέατρο, αν μη τι άλλο έχει απώτερο σκοπό. Το γυμνό στο θέατρο θα έπρεπε να βλέπεται σαν κάτι πέρα από το σεξ, γιατί έτσι είναι. Αυτό βέβαια δεν είναι πανάκεια. Σαφώς υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, κατά τις οποίες το γυμνό χρησιμοποιείται χωρίς ουσιαστικό σκοπό. Η αινιγματικότητά του χρησιμοποιείται απλώς και μόνο για να προκαλέσει. Σε πολλές όμως περιπτώσεις, ο σκοπός του γυμνού είναι στοχευμένος και πολύ ξεκάθαρος, ακριβώς για να λάβει το κοινό το επιθυμητό μήνυμα κι όχι κάποιο άλλο!

Τελικά;

Το γυμνό στο θέατρο του σήμερα επιστρατεύεται εκτός των άλλων και για άλλους σκοπούς. Μια πολιτική ιδέα μπορεί κάλλιστα να εκφραστεί μέσω αυτού. Δηλώνεται, επίσης, η απόλυτη ελευθερία κι ολοκληρωτική έκφραση. Είναι μια ένδειξη αυτο-αποδοχής κι αγάπης για τον εαυτό μας. Μια ένδειξη αγνότητας, αθωότητας και νοσταλγικής παιδικότητας. Είναι μια εικόνα αντικομφορμιστική κι επαναστατική ταυτόχρονα. Που εναντιώνεται στις νόρμες δυναμικά κι αποφασιστικά. Το γυμνό στέκεται εκεί. Φυσικό, όμορφο, αποφασιστικό. Ο γυμνός άνθρωπος είναι εκείνος/η που αποποιείται κάθε κατάκτηση κι οποιοδήποτε κέρδος, που αποτιμά τα οφέλη της δόξας. Το γυμνό σώμα δηλώνει κραυγαλέα την ύπαρξή σου μέσα σε μια εκκωφαντική σιωπή περιορισμού και καταπίεσης. Οι ηθοποιοί τα πετούν όλα έξω θα έλεγε απλουστευτικά κανείς. Αυτό κάνουν! Αποδεικνύοντας, πως το γυμνό είναι εξίσου σημαντικό και φυσιολογικό με το ντυμένο. Και πως όλα γύρω μας είναι μια σύμβαση, την οποία μπορούμε να απορρίψουμε, βγάζοντας απλά τα ρούχα μας.

Σκέψεις που τριβελίζουν το μυαλό κάθε θεατή σε μια τέτοια παράσταση

Όσο εξοικειωμένος/η κι άνετος/η είσαι με το γυμνό, όταν έρχεται η στιγμή να το αντικρίσεις σε απόσταση αναπνοής πάνω σε μια σκηνή, τα πράγματα εμφανώς αλλάζουν… Και κάνοντας συγκεκριμένες  ά β ο λ ε ς  σκέψεις στο μυαλό, αρχίζεις να διερωτάσαι σαν μελλοθάνατος/η:  Μήπως ενώ εκτυλίσσεται το έργο να στρέψω το βλέμμα μου αλλού; Σε κάποιο άλλο σημείο του σώματος της ηθοποιού; Ή κάποιο άλλο σημείο της σκηνής στην τελική; Πώς να νιώθει ο πρωταγωνιστής που το βλέμμα μου πέφτει ακούσια πάνω στο πέος του; Μήπως παρεξηγηθώ; Κι αν διασταυρωθούν τα βλέμματά μας; Μήπως παρεξηγηθώ από το υπόλοιπο κοινό; Μα σάμπως κι εκείνοι/ες το ίδιο δεν κάνουν; Και τί γίνεται αν το γυμνό με ερεθίσει; Μήπως αυτό με κάνει έναν/ μια ρηχό/ή ηδονοβλεψία; Κι όχι έναν/ μια ποιοτικό/ή θεατή; Μήπως τελικά αυτά δεν είναι για μένα κι έπρεπε να κάτσω σπίτι σαν ένας καλός Νετφλιξάκιας;

Όταν η ποιότητα ξεπερνά τη γύμνια

Well, και κάπου εδώ έρχεται η στιγμή να πω, πως αν το έργο είναι καλό, με όλη την σημασία της λέξης, τα ερωτήματα αυτά διαγράφονται αυτοστιγμεί από το πολύπλοκο μυαλουδάκι μας. Μακάρι όλες οι θεατρικές παραγωγές με γυμνό να είναι τόσο καλές, ώστε να κάνουν το κοινό να βιώσει αυτό το μοναδικό συναίσθημα. Το συναίσθημα αυτό, όταν και τα πιο πονηρά βλέμματα επικεντρώνονται αποκλειστικά στην ουσία του έργου. Το συναίσθημα αυτό, που το γυμνό παύει να είναι το κέντρο της προσοχής. Όταν πόδι, μέση ή πέος φαίνονται τόσο αλλόκοτα, μα και συναρπαστικά, ίδια. Όταν ο/ η θεατής ξεχνάει πως αντικρίζει τις πιο κρυφές πτυχές του σώματος. Τότε ναι! Τότε μάλιστα! Εκεί το γυμνό έχει πετύχει το σκοπό του. Τότε το γυμνό γίνεται στ’ αλήθεια τέχνη!

Το γυμνό σώμα ιδωμένο ως τις κρυφότερες στιγμές του , ειπωμένο ως την ακραία σιωπή του.

Έγραψε ο μοναδικός Γιάννης Ρίτσος στο ποίημά του ΕΣΥ Ο…

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• mikrofwno.gr
• Το Θέατρο του Νέου Κόσμου
• Θέατρο Πορεία
• Αθηνόραμα

Παρόμοια άρθρα

• Σοφία Σεϊρλή: το χελιδόνι του θεάτρου
• Ο Bergman του σανιδιού κατακτά την κορυφή
• Κόρα Καρβούνη: Η ακατάτακτη ηθοποιός

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project