βίαιος εξτρεμισμός
Πηγή εικόνας: Unsplash / Fred Moon

Ηχογράφηση από την Ακριβή Ανδρινοπούλου:

Στον απόηχο της κυριαρχίας των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, της μνήμης των 20 ετών από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 και διαφόρων περιστατικών μαζικών απωλειών από κάποιον ελεύθερο σκοπευτή που θα βρεθεί σε κάποιο σχολείο, πλατεία ή ναό, ο βίαιος εξτρεμισμός και η τρομοκρατία γίνονται αισθητές απειλές στη συλλογική ύπαρξη. Συχνά θα αποδοθεί στην ψυχική ασθένεια ή στην θρησκεία, μια επιπόλαια και στιγματιστική άποψη, συνήθης όταν κάτι είναι τόσο ακατανόητο και τρομακτικό για κάποιον που δε μπορεί παρά να τοποθετήσει τα αίτιά του κάπου μακριά, έξω από τον ίδιο. Αν κάτι οφείλεται σε κάτι τόσο ξένο και μακριά από μένα, τότε δεν πρόκειται να μου συμβεί. Όχι απαραίτητα.

Αν κάποιοι δρουν τρομοκρατικά δε συμβαίνει επειδή είναι εγγενώς «ελαττωματικές» προσωπικότητες, αλλά επειδή έτυχε να συγκλίνουν στους ίδιους οι παρακάτω ευνοϊκές κοινωνικές δυνάμεις. Όπως χαρακτηριστικά τονίζουν οι ερευνητές, «το εντυπωσιακά πιο κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η κανονικότητά τους».

Το κίνητρο: Η λαχτάρα για προσωπική σημασία

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε τη θεμελιώδη ανάγκη να έχουμε σημασία. Θέλουμε να νιώθουμε ότι μας σέβονται και μας εκτιμούν, ότι αξίζουμε, τόσο εμείς ως άτομα, όσο και η κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκουμε. Μια προσωπική αποτυχία, μια απώλεια, απογοήτευση αλλά και μια συλλογική ταπείνωση ή βαθμιαία συνειδητοποίηση ότι η κοινωνική μας ομάδα υφίσταται συστηματικές διακρίσεις, επιφέρουν πλήγμα στην αίσθηση ότι είμαστε σημαντικοί και εγείρουν το κίνητρο ανάκτησης της.

Το κίνητρο μου ήταν και ιδεολογικό και προσωπικό. Ήταν θέμα αυτο-εκπλήρωσης, τιμής και ενός αισθήματος ανεξαρτησίας.

Αφού επιστρατεύτηκα, η κοινωνική μου θέση βελτιώθηκε πολύ. Οι γνωστοί μου και οι νέοι άνθρωποι στο χωριό με σέβονταν πολύ.

βίαιος εξτρεμισμός
Πηγή εικόνας: fortunegreece.com
Το ιδεολογικό αφήγημα

Γιατί, όμως, να επιλέξει κανείς να γεμίσει αυτό το κενό μέσω της ακραίας βίας; Ο σύγχρονος κόσμος βρίθει μέσων και τρόπων άντλησης νοήματος. Οι προσωπικές απογοητεύσεις είναι αναπόφευκτες, και οι περισσότεροι άνθρωποι επενδύουν στις σχέσεις, την ανάπτυξή τους, την εργασία τους, την κοινωνική δραστηριότητα. Ένα αποτελεσματικό ιδεολογικό αφήγημα είναι αυτό το οποίο θα ελκύσει κάποιον εντός μιας εξτρεμιστικής ομάδας.

Μια ιστορία, η οποία δίνει απάντηση στο πώς εδραιώθηκε η αδικία που βιώνει (ή αντιλαμβάνεται ότι βιώνει) το άτομο/η ομάδα, στοχοποιεί μια άλλη κοινωνική ομάδα ως υπεύθυνη και προβάλλει τη βία ως το μοναδικό και ηθικά δικαιολογημένο μέσο για την αποκατάστασή της. Γιατί τη βία; Επειδή, η βία εφιστά την προσοχή. Δεν μπορεί να αγνοηθεί. Δίνει ένα σαφές μήνυμα. Και, επειδή, παρέχει στους αναδυόμενους τρομοκράτες αυτό που έχουν περισσότερο ανάγκη: αίσθημα ελέγχου και δύναμης.

Μια ένοπλη ενέργεια δείχνει ότι εγώ είμαι εδώ, υπάρχω, είμαι δυνατός, έχω τον έλεγχο, είμαι στο παιχνίδι, είμαι στον χάρτη. Οι ένοπλες δράσεις κατά στρατιωτών θαυμάζονταν πιο πολύ […].Οι ένοπλες δράσεις και τα αποτελέσματά τους ήταν ένα σημαντικό εργαλείο για να διεισδύσουμε στην δημόσια συνείδηση.

Μέσα στο μυαλό ενός εξτρεμιστή-τρομοκράτη

Πώς είναι δυνατό η βία να γίνεται όχι μόνο ανεκτή, αλλά να υποστηρίζεται σθεναρά ως αναγκαία για οποιονδήποτε σκοπό; Εδώ έρχονται να συνδράμουν οι λεγόμενοι μηχανισμοί ηθικής αποδέσμευσης. Πρόκειται για στρεβλώσεις στον τρόπο σκέψης, οι οποίες επιτρέπουν σε κάποιον να κάνει κάτι αξιόποινο χωρίς να αισθάνεται ενοχές γι’ αυτό. Η απανθρωποποίηση είναι ένας κρίσιμος τέτοιος μηχανισμός, που κάνει τα άτομα να βλέπουν τα θύματά τους ως κάτι λιγότερο από ανθρώπους, ως στερούμενα ανθρώπινων ιδιοτήτων, πλάσματα που δεν αξίζουν τον σεβασμό. Ταυτόχρονα, η βία δικαιολογείται ηθικά, γιατί χρησιμοποιείται για την επίτευξη ενός «ανώτερου σκοπού».

Μπορεί, μάλιστα, να υποστηρίζεται όλο και πιο έντονα αν γίνει συνεπής με την ταυτότητα κάποιου. Η θεωρία της αυτοαντίληψης προβλέπει ότι συνάγουμε συμπεράσματα για το ποιοι είμαστε, παρατηρώντας τις πράξεις που κάνουμε. Στην περίπτωση ενός αναδυόμενου τρομοκράτη, ο ίδιος σκέφτεται ότι εφόσον έκανε κάτι βίαιο, τότε δε μπορεί παρά να είναι ο ίδιος βίαιος ως άτομο. Αυτή η αντίληψη, με τη σειρά της, ενθαρρύνει περισσότερη βία, που ενισχύει περαιτέρω την βίαιη ταυτότητά του, εντός ενός αυτοτροφοδοτούμενου κύκλου.

Οι εκλογικεύσεις αυτές ενσωματώνονται, στο μυαλό των δραστών, σε ένα αφήγημα που διατυπώνεται με απόλυτους όρους, και επαναλαμβανόμενο διαμορφώνει έναν απλοϊκό, διχοτομικό τρόπο σκέψης που αποδεικνύεται εξαιρετικά ανθεκτικός.

Νορβηγία. Πενθώντας τους νεκρούς της 22/07/2011.
Πηγή εικόνας: fortunegreece.com
Κοινωνικό δίκτυο – διεργασίες ομάδας

Αυτή είναι η παράμετρος που μετατρέπει τα άτομα από ένα σύνολο θυμωμένων, μπερδεμένων ατόμων σε ομάδες που διαπράττουν τρομοκρατικές ενέργειες. Η παρουσία ομοϊδεατών στην ομάδα λειτουργεί ως απόδειξη ότι η ιδεολογία είναι ορθή, επιβεβαιώνει τη «νομιμότητά» της. Υπάρχουν κι άλλα άτομα, ίδια με μένα, ενωμένα και αφοσιωμένα σε έναν κοινό σκοπό. Αυτό το σύνολο ανθρώπων γίνεται η νόρμα ενός νεοσύλλεκτου, ιδεαλιστικά αυτοπροσδιοριζόμενου ως αντισυμβατικού αγωνιστή, παρέχοντας μια ισχυρή κοινωνική ταυτότητα προς υπεράσπιση της οποίας καλείται να υποστεί πολλές θυσίες.

Οι θυσίες αυτές θρέφουν τη δέσμευση στην εξτρεμιστική ομάδα, η οποία συνεπάγεται την όλο και αυξανόμενη απομάκρυνση από προηγούμενες σχέσεις, ερείσματα και ενδιαφέροντα. Σταδιακά οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να ορίσει τον εαυτό του εκτός των ορίων της ομάδας φθίνουν, ώσπου δεν απομένει κανένας. Πλέον, οι στόχοι της ομάδας είναι οι προσωπικοί του στόχοι, τα συμφέροντα, τα δόγματα της ομάδας είναι ταυτόσημα με τα δικά του. Η ταυτότητά του ως μέλος της έχει διογκωθεί τόσο, που δεν υπάρχει πια χώρος για άλλου είδους αυτοπροσδιορισμό.

Ένας βίαιος εξτρεμιστής έχει γεννηθεί.

Δεν είμαι δολοφόνος. Δολοφόνος είναι κάποιος που έχει ψυχολογικό πρόβλημα. Οι ένοπλες δράσεις έχουν έναν στόχο. Ακόμα κι αν σκοτώνονται πολίτες, δεν το κάνουμε επειδή μας αρέσει ή επειδή είμαστε αιμοδιψείς. Είναι μια πραγματικότητα της ζωής μέσα στον αγώνα των ανθρώπων.


Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

  • Kruglanski, A. W., Gelfand, M. J., Bélanger, J. J., Sheveland, A., Hetiarachchi, M., & Gunaratna, R. (2014). The psychology of radicalization and deradicalization: How significance quest impacts violent extremism. Political Psychology35, 69-93.
  • Post, J., Sprinzak, E., & Denny, L. (2003). The terrorists in their own words: Interviews with 35 incarcerated Middle Eastern terrorists∗∗ This research was conducted with the support of the Smith Richardson Foundation. Terrorism and Political Violence15(1), 171-184.
  • Webber, D., & Kruglanski, A. W. (2018). The social psychological makings of a terrorist. Current Οpinion in Psychology19, 131-134.

Παρόμοια άρθρα:

Ακολουθήστε μας σε FacebookInstagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.