Βούργια: Το κρητικό σακίδιο πλάτης

Γεμάτη χρώματα και γεωμετρικά σχέδια, η βούργια, αποτελεί μέρος της λαϊκής ιστορίας της Κρήτης. Σύμβολο status και άλλες φορές χειροποίητη προίκα, το σακίδιο αυτό για χρόνια συντροφεύει τους βοσκούς στις εξορμήσεις τους στα βουνά. Είναι πολλά παραπάνω όμως από ένα απλό σακίδιο, κρύβει μέσα σε κάθε σε κάθε υφασμάτινο κόμπο και ένα συμβολισμό.

Ιστορική αναδρομή

Η βούργια είναι ένα από τα υφαντά που στόλιζε τις ζωές των ανθρώπων. Γεμάτη τέχνη και χρώματα, συντρόφευαν τους ανθρώπους της υπαίθρου στην καθημερινότητά τους. Επίσης, παρείχε προστασία ενάντια σε οτιδήποτε υπερφυσικό μπορεί να συναντούσαν στις εξορμήσεις τους στα βουνά. Η βούργια, ή αλλιώς βουργίδια ή βουργιάλια, είναι τα μικρά σακίδια που κουβαλούσαν στις πλάτες τους οι βοσκοί, οι δουλευταράδες της γης. Σύμβολο ανδρισμού αλλά και γυναικείας νοικοκυροσύνης, η βούργια είχε ξεχωριστό ρόλο στην τελετουργία της μνηστείας. Παλιότερα στην ύπαιθρο της Κρήτης, ήταν σαν «αντίδωρο» που σφράγιζε το ξεκίνημα μια σχέσης και μιας κοινής ζωής.

Όλο το σόι των συμπεθέρων πήγαινε στο σπίτι της νύφης για τα δαχτυλίδια. Το δαχτυλίδι πρόσφερε ο γαμπρός, οι συγγενείς του κοσμήματα, μποτόνια και μαμουντιέδες. Τότε, οι συγγενείς της νύφης παρουσίαζαν στον γαμπρό την χειροποίητη βούργια, άλλοτε γεμάτο άλλοτε άδειο ανάλογα με τις συνήθειες του τόπου ανά την Κρήτη. Σε κάποια μέρη, γέμιζαν την βούργια με καλοείδια (αμύγδαλα, φουντούκια, καρύδια, ξηρά σύκα) και το δίνανε στα χέρια του γαμπρού με την ευχή «να’ ναι πάντα γεμάτο».

Ο κύριος σκοπός τους ήταν το κουβάλημα του φαγητού στα βοσκοτόπια και στα χωράφια. Βάζανε επίσης άρτους και πρόσφορα κατά την διάρκεια πανηγυριών. Σε μικρά βούργια, συνήθως βάζανε καλούδια και κερνούσαν όσους συμμετείχαν στην μεταφορά του ζευγαριού από το πατρικό σπίτι στο καινούργιο που θα ήταν δικό τους. Μέχρι και πρόσφατα, τον 20ο αιώνα, οι μαθητές πολλών χωριών της Κρήτης τα χρησιμοποιούσαν ως τσάντες αντί για τις γνωστές δερμάτινες ή πλαστικές.

Τεχνογνωσία

Το συγκεκριμένο υφαντό, δεν ήταν από τα πρώτα που μάθαιναν οι νέες υφάντρες να φτιάχνουν καθώς απαιτούσαν μεγάλη τέχνη για να διακοσμηθούν. Συγκεκριμένα, το στόλισμα των σακιδίων αυτών, ήταν από τις πιο δύσκολες, χρονοβόρες και λεπτές δουλειές χωρίς αργαλειό. Η έκφραση «Κάλλιο προυκοκάμουσα παρά προυκοφέρνουσα» (καλύτερα εκείνη που ξέρει να υφαίνει παρά εκείνη που φέρνει πολλά προικιά) ακόμα μπορεί να ακουστεί σε κάποια χωριά.

Τα σχέδια δεν είναι συγκεκριμένα και διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Οι μανάδες και οι γιαγιάδες δασκάλευαν συνήθως τα κορίτσια της οικογένειας μυώντας τους έτσι στις αξίες, τα ήθη και τα έθιμα. Σχέδια γεωμετρικά διατεταγμένα με διάφορους τρόπους μόνο στην εξωτερική πλευρά τους. Η άλλη πλευρά, που ακουμπούσε στην πλάτη, είχε μόνο εναλλασσόμενες παράλληλες λούρες διαφορετικών αποχρώσεων. Και οι 2 πλευρές, υφαίνονταν με βελονιά τύπου τροχού και κατέληγαν σε μικρούς κόμπους ή φούντες στις κάτω γωνίες.

Το σακίδιο αποτελούταν από το κύριο βαστάγι, με το οποίο κρεμόταν η βουργιά στους ώμους και το χειροβάσταγο (ένα πλεκτό κορδόνι, ίδιο με το υπόλοιπο, που προσαρμοζόταν ολόγυρα στο χείλος και σχημάτιζε θηλιές). Από τις θηλιές, περνούσαν τις 2 άκρες του μεγάλου βασταγιού. Άρχιζαν από την στολισμένη πλευρά και σε αντίθετη φορά, έτσι που να κυκλώνουν ολόκληρο το χείλος και να καταλήγουν στην άλλη πλευρά. Έπρεπε να μπορείς να τραβάς τα βαστάγια για να περαστεί στους ώμους και να κλείνει από μόνη της με την λογική της σούρας. Όλη αυτή η δεξιοτεχνία, είναι και αυτό που έκανε τις βούργιες τόσο βολικές για περπάτημα και κουβάλημα χωρίς να ενοχλούν.

Συμβολισμός

Στα βαστάγια εντοπίζεται ο βασικότερος συμβολικός ρόλος της Κρητικής βούργιας.  Σύμφωνα με τους Κρητικούς, αυτά είναι που προστατεύουν από το κακό μάτι. Στην άκρη του βασταγιού, δένεται ένας κόμπος που καταλήγει σε πολύχρωμη φούντα. Οι δοξασίες που μεταφέρουν τα βαστάγια είναι ιδιαίτερα σημαντικές.  Ο κόμπος, από τα αρχαία χρόνια, πιστεύεται πως εμπεριέχει μαγικές ιδιότητες.

Είναι προστατευτικός, ενώνει, χωρίζει. Συγκεκριμένα, στην τελετουργία του γάμου παλαιότερα στην Κρήτη, πίστευαν πως κάποιος κακόβουλος μπορούσε να δέσει ένα ζευγάρι και να του προκαλέσει πολλά δεινά. Απέναντι σε κάτι τέτοιου είδους μαγείας μία ήταν η προστασία: άλλος ένας κόμπος. Ήταν έθιμο σε πολλά μέρη της Κρήτης, η γυναίκα, να κρατάει κομμάτι από το βαστάγι της ανδρικής βούργιας και το έραβαν πάνω στις ποδιές τους σχηματίζοντας έτσι έναν κόμπο.

Κοινωνικό status

Τα παλαιότερα χρόνια, οι νοικοκυρές κρεμούσαν τις βούργιες ως διακοσμητικά στους τοίχους. Πέρα από ομορφιά και αισθητική, η ανάρτηση της βούργιας στον τοίχο ήταν μαρτυρία για την νοικοκυροσύνη της αφέντρας του κρητικού σπιτιού. Με την χειροποίητη τέχνη, η γυναίκα σμίλευε την δημόσια εικόνα της. Ήταν ένα είδος ανάδειξης kοινωνικού status.

Σήμερα, είναι σχεδόν δυσεύρετες και συνήθως στολίζουν τους χώρους Μουσείων Λαϊκής Τέχνης. Είναι πολλοί εκείνοι που κάνουν συλλογή ειδών λαϊκής τέχνης καθώς είναι εξαιρετικά δείγματα παραδοσιακού πολιτισμού της Κρήτης. Ίσως να είναι κάποιος αρκετά τυχερός να πετύχει καμία σε κάποιο gift shop με souvenir. Ωστόσο, σίγουρα, δεν θα είναι τόσο περίτεχνες όσο οι αυθεντικές. Με έντονο κόκκινο χρώμα και σχέδια, είναι αναμφισβήτητα ένα κομμάτι αυθεντικής Κρητικής λαϊκής τέχνης.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• https://www.aerakis.net

Παρόμοια άρθρα:

• Ασκομαντούρα: η πνοή του Διονύσου
• Κάτσε να σου πω μια μαντινάδα…
• Αφιέρωμα: Νίκος Ξυλούρης

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project