Λίγες μόνο μέρες μετά την θύελλα αντιδράσεων που προκλήθηκε από το τρέιλερ της, η ταινία Καλάβρυτα 1943 έκανε πρεμιέρα στο 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Μεταφέροντάς μας 8 δεκαετίες πίσω, η ταινία του Νικόλα Δημητρόπουλου θίγει μία από τις πιο μελανές σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας παρουσιάζοντας τις ναζιστικές φρικαλεότητες που έλαβαν χώρα στα Καλάβρυτα. Χωρίς να μένει πιστή στα ιστορικά γεγονότα η ταινία έχει πυροδοτήσει απειλές μηνύσεων ήδη πριν από την επίσημη κυκλοφορία της.
«Δεν σε γέννησα πουλί μου να σε θάψω στην αυλή μου
μήτε στις ψηλές κορφές δεν σε γέννησαν αυτές»
Καλάβρυτα, 13 Δεκεμβρίου 1943. Τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής υλοποιούν την «Επιχείρηση Καλάβρυτα». Πριν ακόμη ξημερώσει, οι Γερμανοί αξιωματικοί διατάσσουν όλους τους κατοίκους σε συγκέντρωση στο δημοτικό σχολείο. Όλοι οι άνδρες άνω των 14 ετών των Καλαβρύτων συγκεντρώνονται από τα γερμανικά στρατεύματα και εκτελούνται εν ψυχρώ. Τα γυναικόπαιδα κλείνονται στο σχολείο, το οποίο, όπως και η υπόλοιπη πόλη, φλέγεται.
Μάρτυρας των γεγονότων είναι ο μικρός Νικόλας Ανδρέου ο οποίος λόγω ηλικίας γλυτώνει από την μαζική εκτέλεση των ανδρών. Σχεδόν 80 χρόνια μετά ο ηλικιωμένος πλέον Νικόλας θα δεχτεί την επίσκεψη της Καρολάιν Μάρτιν, δικηγόρου του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών. Η φιλόδοξη Καρολάιν έχει αναλάβει την υπόθεση εναντίον της αξίωσης της Ελλάδας για πολεμικές αποζημιώσεις και έρχεται στην Ελλάδα για να συλλέξει τις απαραίτητες πληροφορίες. Θα συναντήσει, λοιπόν, τον συγγραφέα πλέον κ. Ανδρέου ο οποίος θα τις δείξει όλες τις πληγές του που ποτέ δεν έκλεισαν.
Ο καλός ναζί
Όπως είχε ήδη προβληθεί στο τρέιλερ της ταινίας, τα εγκλωβισμένα γυναικόπαιδα σώζονται χάρη στην παρέμβαση ενός αυστριακού ναζί ο οποίος ανοίγει τις πόρτες του φλεγόμενου σχολείου. Σε αντίθεση με τις μαρτυρίες που αναφέρονται στο σπάσιμο των παραθύρων από τις γυναίκες, η ταινία παρουσιάζει την επιβίωση των γυναικόπαιδων ως αποτέλεσμα του ηρωισμού ενός ναζί. Αυτό ακριβώς είναι και το σημείο το οποίο έχει προκαλέσει την οργή της Ένωσης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος που βλέπουν την προσθήκη του χαρακτήρα ως προσβολή προς τους εκτελεσθέντες.
Πρόκειται όμως πράγματι για προσβολή των θυμάτων; Όπως ξεκαθαρίζουν οι δημιουργοί της ταινίας τα μόνο πραγματικά πρόσωπα που παρουσιάζονται στην ταινία είναι αυτά του στρατηγού Λε Σουίρ και του διοικητή Τένερ. Όλοι οι υπόλοιποι χαρακτήρες είναι φανταστικοί. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται, λοιπόν, και ο καλός αυστριακός στρατιώτης. Εδώ προκύπτει βέβαια το εξής ερώτημα: γιατί υπάρχει η ανάγκη για την δημιουργία του χαρακτήρα ενός καλού ναζί;
Όπως υποστηρίζουν οι δημιουργοί, ο χαρακτήρας αυτός δεν αποσκοπεί σε καμία περίπτωση στην ωραιοποίηση των ναζίστικών φρικαλεοτήτων. Αυτές άλλωστε απεικονίζονται με μεγάλη ρεαλιστικότητα στην ταινία. Αντιθέτως, ο χαρακτήρας επιδιώκει να υπενθυμίσει την ύπαρξη της ελπίδας. Και τώρα μπορεί να ερωτηθεί κανείς: επιτυγχάνει αυτόν τον στόχο του; Η απάντηση μάλλον είναι αρνητική. Αρνητική ωστόσο θα ήταν η απάντηση και σε όποιον αναρωτιόταν αν η ύπαρξη του χαρακτήρα αποτελεί παραχάραξη της ιστορίας.
“A fictional drama inspired by true events”
Στην σελίδα του Imdb η ταινία Καλάβρυτα 1943 περιγράφεται ως «φανταστικό δράμα εμπνευσμένο από πραγματικά γεγονότα». Γι’ αυτό ακριβώς πρόκειται. Το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων αποτελεί την ιστορική βάση πάνω στην οποία δομείται μία φανταστική ιστορία. Όπως αναφέρει ο σεναριογράφος της ταινίας Δημήτριος Κατσαντώνης, η ύπαρξη του αυστριακού στρατιώτη αναφέρεται μόνο σε 14 μαρτυρίες με αποτέλεσμα να μην θεωρείται ιστορικά ακριβής. Η πρόθεση της ταινίας, ωστόσο, δεν ήταν ποτέ να διδάξει ιστορία ούτε και αναφέρεται στους τίτλους αρχής της η τυπική φράση “based on a true story”. Δεν είναι ως εκ τούτου άδικο το να κατηγορείται για αλλοίωση των ιστορικών δεδομένων;
«Έχω ζήσει με αυτές τις μνήμες για τόσο καιρό που έχουν γίνει οι πληγές μου»
Δυστυχώς, οι αντιδράσεις που έχει προκαλέσει η ταινία δεν επιτρέπουν στον θεατή να εστιάσει στο πραγματικό της θέμα: τα εγκλήματα του ναζισμού και την μνήμη αυτών. Μία μνήμη από την οποία δεν μπορούν να απαλλαγούν όσοι βίωσαν τα γεγονότα και από την οποία δεν πρέπει να απαλλαγούμε οι νεώτεροι. Μία μνήμη που αποτυπώνεται με τον πλέον καθηλωτικό τρόπο στο μελαγχολικό βλέμμα του αείμνηστου Max Von Sydow στην τελευταία ερμηνεία της τεράστιας καριέρας του.
Η ταινία δεν ωραιοποιεί το Ολοκαύτωμα. Αντιθέτως, επιδιώκει να ηχήσει σαν σύγχρονο μοιρολόι ενάντια στην φρίκη του πολέμου. Ίσως δεν επιτυγχάνει έναν τόσο δύσκολο στόχο σίγουρα, όμως, πρόκειται για ένα φιλμ, κατά βάση, αντιπολεμικό. Ένα φιλμ που έχει προκαλέσει ήδη κάποιες άνευ ουσίας αντιδράσεις που θα ξεπεράσουν κατά πολύ τη φήμη του. Ας ελπίσουμε τουλάχιστον οι αντιδράσεις αυτές να μην ζημιώσουν τον πραγματικό στόχο της ταινίας και να μην παραμείνουν σε επίπεδο τηλεοπτικού λαϊκού δικαστηρίου. Να προκαλέσουν ουσιαστικά το κοινό να μάθει περισσότερα για τα όσα πραγματικά συνέβησαν στα Καλάβρυτα τον Δεκέμβριο του 1943.
Παρόμοια Άρθρα:
- Η Γέφυρα των Κατασκόπων: Όταν η ευσπλαχνία γίνεται όπλο σωτηρίας
- The Social Network: Η αρχή μίας νέας εποχής
- Η ψυχή στο στόμα: Σκληρό αλλά αληθινό
Ακολουθήστε μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.
