Ιωάννης Βαρβάκης: γιατί πρέπει να τον ξέρεις

Ηχογράφηση από τη Ακριβή Ανδρινοπούλου:

Όχι, δεν έχω δει τη ταινία του Σμαραγδή, γιατί δεν μου αρέσει ο Σμαραγδής. Ο λόγος για τον οποίο θέλω να γράψω για τον Ιωάννη Βαρβάκη είναι γιατί θεωρώ ότι ήταν πραγματικά ένας αξιοθαύμαστος άνθρωπος. Συγκεκριμένα, η πληροφορία που με έκανε να ενδιαφερθώ για τη προσωπικότητα αυτού του ανθρώπου είναι ότι έμαθα τον τρόπο με τον οποίο πέθανε.

Ο Ιωάννης Βαρβάκης, αφού είχε κηρυχθεί εθνικός ευεργέτης και είχε χρηματοδοτήσει την Ελληνική επανάσταση, πέθανε από τις κακουχίες σε ένα κέντρο απομόνωσης στη Ζάκυνθο μετά από την κατηγορία ότι ήταν κατάσκοπος και προδότης της πατρίδας του. Ο Βαρβάκης ήταν ένα θύμα των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών τη Ελλάδας της εποχής του. Η Ελλάδα σκοτώνει τα παιδιά της, που λέμε.

Η ζωή του

Ο Ιωάννη Λεοντής, γνωστός ως Ιωάννης Βαρβάκης, γεννήθηκε το 1745 στις 24 Ιουνίου στα Ψαρά. Ο πατέρας του ήταν ναυτικός, οπότε και ο ίδιος ακολούθησε το ίδιο επάγγελμα. Στα 15 του δούλευε μαζί με το πατέρα του και στα 18 του ναυπήγησε τη δική του γαλέρα. Ξεκίνησε να εργάζεται στο εμπόριο αλλά σύντομα πέρασε στην πειρατεία. Δεν έλαβε ποτέ κάποια επίσημη εκπαίδευση και ήταν αυτοδίδακτος.

Το όνομα Βαρβάκης προέκυψε ως παρατσούκλι. Βαρβάκι στα Ψαρά ονομάζονταν ένα είδος γερακιού. Του απέδωσαν το συγκεκριμένο όνομα λόγω των μεγάλων και αυστηρών ματιών του αλλά και της ορμής του χαρακτήρα του. Κράτησε αυτό το όνομα ως επώνυμό του για το υπόλοιπο της ζωής του.

Το να γίνονται οι Έλληνες νησιώτες πειρατές δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο την περίοδο εκείνη. Πρώτον, ήταν δύσκολο κάποιος να κάνει εμπόριο ανενόχλητος χωρίς να δέχεται συνεχώς επιδρομές από πειρατικά πλοία και ο δεύτερος λόγος ήταν πολιτικός. Οι Έλληνες νησιώτες επιστρατεύονταν από την Αγγλία και την Ολλανδία για να συμβάλλουν στην άνοδο της Γαλλίας ως ναυτικής δύναμης στη Μεσόγειο. Με λίγα λόγια οι συνθήκες στη ναυτιλία ήταν άγριες.

Ο Βαρβάκης όμως ήξερε να επιβιώνει. Έξυπνος και δραστήριος, χαρακτηρίζεται από τα ρωσικά αρχεία της εποχής ως αεικίνητος κουρσάρος. Οι ικανότητες του με λίγα λόγια δεν περνούσαν απαρατήρητες. Στη συνέχεια της ζωής του πήρε μέρος στο Ρωσσοτουρκικό πόλεμο σαν κυβερνήτης πυρπολικού και στα Ορλοφικά πολέμησε στο πλευρό των στρατευμάτων της Μεγάλης Αικατερίνης.

Η πτώση

Η ζωή του πολυτάραχη. Με το τέλος του πολέμου αγοράζει ένα δικό του πλοίο και συνεχίζει τη πειρατεία. Λόγω όμως του γεγονότος ότι είχε ταχθεί στο παρελθόν στο πλευρό των Ρώσων, ήταν επικηρυγμένος από τους Οθωμανούς. Χωρίς να υπολογίζει τίποτα και με περίσσιο θάρρος ταξιδεύει στη Κωνσταντινούπολη για να πουλήσει ένα πλοίο.

Εκεί, τον συλλαμβάνουν και του παίρνουν όλα τα υπάρχοντα. Μένει πάμφτωχος και μην έχοντας στον ήλιο μοίρα, όπως θα λέγαμε, φυλακίζεται. Οι Ρώσοι τον βοηθούν να βγει από τη φυλακή του Γεντί Κουλέ. Σε ένα σημείο που οι περισσότεροι άνθρωποι θα λύγιζαν ο Βαρβάκης ρίχνεται με λύσσα στην αναζήτηση μιας λύσης, στην αναζήτηση ενός τρόπου να καλυτερεύσει τη ζωή του.

Πάει στην Οδησσό και έπειτα στη Πετρούπολη. Ζητάει ακρόαση από τη Μεγάλη Αικατερίνη η οποία τον δέχεται. Του προσφέρει βοήθεια απλόχερα. Του δίνει τέσσερα πλοία, το δικαίωμα αφορολόγητης αλιείας στη Κασπία και 10.000 ρούβλια. Η ζωή του γίνεται καλύτερη.

Το χαβιάρι

Σήμερα το χαβιάρι είναι μια τροφή συνώνυμη με την πολυτέλεια. Όταν ο Βαρβάκης ανακάλυψε το συγκεκριμένο έδεσμα ήταν απλά ένας μεζές Ρώσων μουζίκων. Μια μέρα περπατώντας στη παραλία ο Βαρβάκης είδε ένα χωρικό να τρώει ένα μαύρο προϊόν. Ρωτώντας τον τι είναι του απάντησε ικρά, που στα ρωσικά σημαίνει χαβιάρι. Δοκιμάζοντας το, κατανόησε την πραγματική αξία αυτού του εδέσματος και τα υπόλοιπα είναι απλά ιστορία.

Ο Βαρβάκης είχε την εξυπνάδα και την κρίση να εκτιμήσει ένα προϊόν για την αξία του. Έμαθε ότι ο Βόλγας και οι παραπόταμοί του ήταν γεμάτοι με ξιφίες, λούτσους, μπελούγκα και μουρούνες από τα οποία προέρχεται το χαβιάρι. Έστησε ολόκληρη επιχείρηση πάνω σε μια τυχαία ανακάλυψη. Πάνω σε μια μέχρι τότε ταπεινή τροφή έχτισε μια αυτοκρατορία και έγινε από τους πιο πλούσιους ανθρώπους της εποχής του. Εν τέλει δίδαξε σε όλο τον κόσμο την αξία που είχε το χαβιάρι.

Βέβαια, δεν ήταν και ο πρώτος που ανακάλυψε το συγκεκριμένο έδεσμα. Οι Ιταλοί ήταν οι πρώτοι οι οποίοι είχαν προσπαθήσει να το εξάγουν από τη Ρωσία, αλλά δεν τα είχαν καταφέρει για τον πολύ απλό λόγο ότι είναι ένα προϊόν που ήταν δύσκολο να συντηρηθεί εκείνη την εποχή. Δεν συντηρούνταν με το πάστωμα και δεν μπορούσε να διατηρηθεί στα ξύλινα κασόνια της εποχής.

Η λύση του Βαρβάκη ήταν κιβώτια από φύλλα φλαμουριάς. Κρατούσαν το χαβιάρι στεγανό, δεν προκαλούσαν αλλοιώσεις και ήταν δυνατόν να το μεταφέρουν παντού. Η επιχείρησή του ήταν τόσο επιτυχημένη που κατέληξε να απασχολεί 3000 εργάτες.

Το σημαντικό

Κατά την άποψη μου, το σπουδαίο στοιχείο της προσωπικότητας του Βαρβάκη δεν ήταν οι φιλανθρωπίες που έκανε, δεν ήταν το γεγονός ότι στέφθηκε με αξιώματα στη Ρωσία, ότι κηρύχθηκε εθνικός ευεργέτης στην Ελλάδα, ότι ήταν ηγετικό μέλος της Φιλικής εταιρείας, ότι έκανε αναρίθμητες δωρεές στο Ελληνικό κράτος όπως η Βαρβάκειος αγορά, η Βαρβάκειος σχολή κοκ. Το σημαντικό είναι ότι παρόλο που υπήρξε ένας άνθρωπος αγράμματος, ένας άνθρωπος με ταπεινές καταβολές, μπόρεσε να ξεπεράσει τη καταγωγή του και να αναδειχθεί. Η εξυπνάδα του, το θράσος και η ορμή για ζωή ήταν αυτά τα οποία τον βοήθησαν. Ο Βαρβάκης ήταν ένας άνθρωπος άξιος, ένας άνθρωπος που πάντα πάλευε. Ήταν ένα πρότυπο για όλους.

Ακόμη και ως ευγενής, όταν κατείχε πολλούς τίτλους, δεν δέχτηκε ποτέ να πάρει δουλοπάροικους. Αντίθετα προέτρεπε τους εργαζόμενούς του να εργάζονται για αυτόν μέσω συνεταιρισμών. Αυτό ήταν το μεγαλείο αυτού του ανθρώπου. Παρ’ όλες τις δυσκολίες κατάφερε να αναδειχθεί ως ένας καλός άνθρωπος. Ένας άνθρωπος που πλούτισε αλλά όχι μέσω της εκμετάλλευσης. Και ό, τι χρήματα έβγαλε τα έδωσε πίσω στη κοινωνία. Έχτισε σχολεία, νοσοκομεία και άλλες δομές στη Ρωσία. Κηρύχθηκε ευεργέτης του ελληνικού κράτους. Δεν εκτιμήθηκε όμως όσο θα έπρεπε. Πέθανε από τις κακουχίες σε μια δομή κράτησης αφού είχε κατηγορηθεί ως προδότης…

Παρόμοια άρθρα:

• Ο Rene Redzepi και η New Nordic Cuisine
• Brooks Headley και οι Ιταλίδες γιαγιάδες
• Christina Tossi και οι γυναίκες στις κουζίνες

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project