Μάιος, 1980. Ένας νευρολόγος στο Μόναχο επικοινωνεί με τον Josef Zihl, νευροψυχολόγο, έχοντας μόλις δει μια 43χρονη γυναίκα, την L.M., που παρουσίαζε μια «ασυνήθιστη, αν όχι αλλόκοτη, διαταραχή οπτικής αντίληψης». Η ίδια επέμενε πως δεν μπορούσε να διακρίνει την κίνηση γύρω της. Αντιλαμβανόταν τους ανθρώπους στιγμιοτυπικά, εμφανιζόμενοι ξαφνικά εδώ κι εκεί αλλά χάνοντας τους στο μεταξύ. Η -πρόσωπο με πρόσωπο- συζήτηση μαζί τους είχε καταστεί δυσάρεστη γι’ αυτήν, επειδή δεν μπορούσε να παρακολουθήσει τις αλλαγές των εκφράσεών τους. Όταν μιλούσαν, τα χείλη τους φαίνονταν να πηδούν ξαφνικά πάνω-κάτω, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να τους ακούσει. Δεν μπορούσε εύκολα να γεμίσει ένα φλιτζάνι με τσάι. Το υγρό φαινόταν «παγωμένο». Ούτε ήξερε πότε θα έπρεπε να σταματήσει να ρίχνει το υγρό, γιατί δεν μπορούσε να δει τη στάθμη του σκεύους να ανεβαίνει.
Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι τυφλό ή έχει οπτική αναπηρία;
Πολλοί άνθρωποι στο άκουσμα αυτών των όρων σχηματίζουν μια εικόνα κάποιου με μόνη οπτική εμπειρία το σκοτάδι. Ωστόσο, τύφλωση ή αναπηρία όρασης μπορεί να σημαίνει ένα εύρος διαταραχών οπτικής αντίληψης, ανάλογα με το που εντοπίζεται η βλάβη (αμφιβληστροειδής, οπτικό νεύρο ή εγκέφαλος), το είδος και την έκταση της. Βλάβη στο αισθητήριο όργανο, τον οφθαλμό, προκαλεί έλλειμμα μόνο σε αυτόν τον ίδιο. Στο οπτικό νεύρο, επέρχεται απώλεια όρασης του κροταφικού (το αριστερό ήμισυ του αριστερού ματιού, και το δεξί ήμισυ του δεξιού) ή ρινικού (το δεξί ήμισυ του αριστερού, και το αριστερό ήμισυ του δεξιού ματιού) οπτικού πεδίου, με την οπτική αντίληψη άθικτη στο εναπομείναν οπτικό πεδίο. Τα τυφλά άτομα μπορεί να είναι ικανά να διακρίνουν χαρακτηριστικά των οπτικών ερεθισμάτων, όπως το σχήμα, τον όγκο, το χρώμα, την κίνηση τους. Ακόμα κι αν χαθεί η δυνατότητα αντίληψης του φωτός, το οπτικό βίωμα δεν είναι το σκοτάδι. Είναι απλώς η απουσία πρόσληψης οποιασδήποτε οπτικής πληροφορίας.
Τί συμβαίνει όμως, όταν η βλάβη εντοπίζεται στον εγκέφαλο;
Γενικά, έχουμε την αίσθηση μιας ενιαίας οπτικής εμπειρίας, όμως στην πραγματικότητα ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τα οπτικά ερεθίσματα αναλύοντάς τα στις επιμέρους ιδιότητές τους. Τη μορφή, το χρώμα, τη θέση τους στο χώρο, την κίνηση τους. Με ανατομικά διακριτές περιοχές να είναι κυρίως υπεύθυνες για την αντίληψη καθενός από αυτά τα χαρακτηριστικά. Βλάβη σε κάποια από τις εν λόγω περιοχές μπορεί να επιφέρει ιδιαίτερα οπτικά ελλείμματα, όπως αυτό της L.M.
Στη συνέχεια περιγράφονται μερικές κλασικές περιπτώσεις ανθρώπων με διαταραχές οπτικής αντίληψης, εξαιτίας εγκεφαλικού επεισοδίου, τραύματος ή ανάπτυξης όγκου στους ινιακούς λοβούς, ώστε αυξηθεί η επίγνωση μας ως προς το περιεχόμενο της έννοιας της «αναπηρίας όρασης» και να ενσυναισθανθούμε τον διαφορετικό κόσμο που βιώνουν αρκετοί άνθρωποι γύρω μας.
Η περίπτωση του D.B.: τυφλή στόχευση
Είναι δυνατό κανείς να μην έχει καμία συνειδητή οπτική εμπειρία, εντούτοις να αντιλαμβάνεται τη θέση των αντικειμένων στο χώρο; Αν έχει υποστεί «φλοιική τύφλωση», είναι. Τέτοια ήταν η περίπτωση του D.B., ένα σημείο του οπτικού φλοιού του οποίου είχε αφαιρεθεί για την απομάκρυνση ενός αγγειώματος (μόρφωμα μη φυσιολογικών αιμοφόρων αγγείων που διαταράσσουν την αιματική ροή). Ο D.B. εμφάνισε ημιανοψία του αριστερού οπτικού πεδίου, όπου, όπως επέμενε, δεν έβλεπε τίποτα. Ωστόσο, όταν στις νευροψυχολογικές δοκιμασίες καλείτο να υποδείξει τη θέση ενός φωτεινού σημείου που άναβε για λίγα δευτερόλεπτα, το έκανε με μεγάλη ακρίβεια. Μπορούσε επίσης, να διακρίνει τον προσανατολισμό γραμμών που του παρουσίαζαν, διαφοράς ακόμα και 10 μοιρών. Όπως και να διακρίνει ορισμένες μορφές κίνησης, καθώς και την υφή των οπτικών ερεθισμάτων. Ανέφερε, κάποιες φορές, ότι το ερέθισμα ήταν «λείο» ή «οδοντωτό».
Ο D.B είχε «τυφλή στόχευση» κατόπιν βλάβης στην περιοχή V1 του οπτικού φλοιού, που λειτουργεί ως υποδοχέας των οπτικών πληροφοριών. Είναι μεν ουσιώδης για την αντίληψη της όρασης, ωστόσο η οπτική επεξεργασία δεν παύει σε αυτό το σημείο, αλλά συνεχίζεται σε πολλαπλούς οδούς του εγκεφάλου. Ο εν λόγω ασθενής είχε χάσει μεν την ικανότητα συνειδητής οπτικής αντίληψης, με κάποιες διεργασίες ασυνείδητης οπτικής επεξεργασίας να παραμένουν ωστόσο λειτουργικές.
Η περίπτωση του P.B.: «καλειδοσκοπική» όραση
Φανταστείτε έναν κόσμο γεμάτο χρώματα, που κατακλύζουν το οπτικό σας πεδίο και μεταβάλλονται συνεχώς, ρέοντα, χωρίς να οριοθετούνται με κάποιον τρόπο. Κάπως έτσι ήταν η οπτική εμπειρία του P.B., του οποίου η ικανότητα αντίληψης της μορφής χάθηκε ολικά, κατόπιν βλάβης στις αντίστοιχες περιοχές των ινιακών λοβών του εγκεφάλου (V3, V4) έπειτα από σοβαρή ηλεκτροπληξία. Η τυφλότητά του συνίστατο στο γεγονός ότι παρόλο που μπορούσε να διακρίνει τα χρώματα, δεν ήταν πια σε θέση να αναγνωρίζει τα αντικείμενα. Όλα ήταν εικόνες εκτός εστίασης, συνεχώς μεταβαλλόμενες καθώς κοίταζε τον κόσμο γύρω του, σαν μέσα από ένα καλειδοσκόπιο.
Η περίπτωση του J.I.: «Όλα είναι γκρίζα», αλλά κυριολεκτικά
Όταν ήμουν μικρή και τύχαινε να παίζει ασπρόμαυρη ταινία στην τηλεόραση, αναρωτιόμουν, μερικές φορές, αν παλαιότερα ο κόσμος ήταν κι αυτός ασπρόμαυρος… και χαιρόμουν πολύ που εγώ ζούσα σε μία εποχή με χρώμα. Μεγαλώνοντας έμαθα ότι πρόκειται απλώς για μια αναπαράσταση, η έλλειψη χρώματος στην οποία οφειλόταν στους περιορισμούς της τότε τεχνολογίας του φιλμ. Ωστόσο, αυτό που για μένα ήταν μια παιδική εντύπωση, για τον J.I. αποτελούσε απτή πραγματικότητα. Ο J.I., μια περίπτωση που αναφέρουν οι Oliver Sacks και Robert Wasserman (1987), υπέστη διάσειση μετά από τροχαίο ατύχημα, που έπληξε την κρίσιμη για την αντίληψη των χρωμάτων περιοχή του οπτικού του φλοιού.
Η απώλεια χρωματικής όρασης επηρέασε έντονα την καθημερινότητα του J.I. Μετά βίας πλέον άντεχε τη θέα των ανθρώπων. Του φαίνονταν σαν «εν ζωή αγάλματα». Η σάρκα τους, της συζύγου του, του ίδιου, είχε πια ένα γκρι χρώμα, «του ποντικιού». Την ίδια εικόνα είχε και για το φαγητό. Το έβρισκε αποκρουστικό, αφύσικο. Δεν μπορούσε να φάει αν δεν έκλεινε τα μάτια του. Όλα του φαίνονταν «λάθος». Δεν μπορούσε να ξεχωρίσει το κόκκινο από το πράσινο φανάρι και έπρεπε να χρησιμοποιεί ετικέτες για την κατηγοριοποίηση των χρωμάτων των ρούχων του. Χάθηκε ακόμα και η ικανότητα αναπαράστασης των χρωμάτων. Ενώ «συνήθιζε να βλέπει όνειρα γεμάτα με έντονα χρώματα […], πλέον ονειρευόταν σε ξεθωριασμένες, χλωμές ή βίαιες, με έντονη αντίθεση εικόνες, ελλείψει τόσο χρώματος όσο και λεπτών τονικών διαβαθμίσεων».
Ο αποχρωματισμός του κόσμου του J.I. έπληξε τον ίδιο πολύ περισσότερο ψυχολογικά.
Όντας ζωγράφος, με βαθιά εκτίμηση της ομορφιάς, των τοπίων, του έλειπαν ιδιαίτερα τα χρώματα της άνοιξης. Αγαπούσε τα λουλούδια, τα οποία δεν μπορούσε πια να διακρίνει παρά μόνο από το σχήμα και το άρωμά τους. Ομοίως το ουράνιο τόξο είχε μετατραπεί σε ένα άχρωμο ημικύκλιο στον ουρανό. Ακόμα και η αντίληψη της μουσικής δεν ήταν πια η ίδια για τον J.I., ο οποίος ήταν και συναισθητικός (νευρολογική κατάσταση της αυτόματης αντίληψης ενός ερεθίσματος με μία άλλη αίσθηση από αυτή που του αναλογεί). Διαφορετικοί τόνοι μουσικής μεταφράζονταν αμέσως, για τον J.I., σε οπτικά ερεθίσματα. Η ακρόαση μουσικής ήταν μια πλούσια αισθητηριακή εμπειρία γι’ αυτόν.
Ο J.I. τελικά μπόρεσε να ανταπεξέλθει ψυχολογικά ενσωματώνοντας την ιδιαιτερότητα της οπτικής του αντίληψης στο έργο του ως ζωγράφος. Βρήκε καταφύγιο στο στούντιο του, όπου, σε αντίθεση με τον «πραγματικό κόσμο», μπορούσε να ασκεί κάποιον έλεγχο. Από την δημιουργία πινάκων χειμαρρώδους αρνητικού συναισθήματος και αγωνίας, με βίαιες, αφηρημένες μορφές και κατακερματισμένα σωματικά μέλη πάνω σε χαοτικό φόντο, μετέβη σταδιακά στην ζωγραφική ζωντανών μορφών, όπως χορευτές και άλογα. Στράφηκε επίσης και στη γλυπτική, αξιοποιώντας στο έργο του τις οπτικές ποιότητες που μπορούσε ακόμα να χειριστεί. Την μορφή, την κίνηση, το βάθος.
Η περίπτωση της L.M.: όραση σε «στιγμιότυπα»
Επιστρέφουμε στην L.M., τη γυναίκα που δυσκολευόταν να γεμίσει ένα φλυτζάνι τσάι, καθότι το έβλεπε «παγωμένο». Είχε απωλέσει την οπτική αντίληψη της κίνησης, εξαιτίας μιας αγγειακής ανωμαλίας στον εγκέφαλο της. Μία πράγματι ασυνήθιστη εμπειρία, περιγραφόμενη ως «ακινητοψία», η οποία αποδεικνύει ότι ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται διακριτά την κίνηση της μορφής, από την ίδια την μορφή.
Η L.M. δεν ήταν σε θέση πια να χρησιμοποιεί τα μεταφορικά μέσα. Απλές καθημερινές δραστηριότητες όπως το να κόψει ψωμί ή να βάλει την ηλεκτρική σκούπα χρειάζονταν πια αξιόλογο χρόνο και προσπάθεια εκ μέρους της. Της ήταν δύσκολο ακόμα και να περπατάει. Έβρισκε ενοχλητικό τον τρόπο που τα πόδια της φαίνονταν να κινούνται. Το πρώτο διάστημα μετά την εμφάνιση της διαταραχής οπτικής αντίληψης ήταν ιδιαίτερα δύσκολο. Κατάφερε, ωστόσο, κι εκείνη να προσαρμοστεί στη νέα της πραγματικότητα, έπειτα από εξάσκηση σε πρακτικές που τη βοηθούσαν να παρακάμπτει τις δυσκολίες της κατά την αλληλεπίδραση της με τον κόσμο.
Κλείνοντας
Όλες αυτές οι ιστορίες περιγράφουν ορισμένες μόνο από τις δυνάμει διαταραχές στις εγκεφαλικές οδούς της όρασης, που μας δείχνουν ότι η τελευταία δεν ταυτίζεται με την οπτική συμπεριφορά. Μας βοηθούν, επίσης, να καταλάβουμε πώς ο εγκέφαλός μας κωδικεύει τον κόσμο γύρω μας. Απομονώνοντας κάθε επιμέρους χαρακτηριστικό όσων βλέπουμε. Το πώς, έπειτα, αυτά συντίθενται σε μία ενιαία, συνεκτική εμπειρία είναι ένα διακριτό ζήτημα, και μάλιστα από τα μεγαλύτερα μυστήρια στη μελέτη της συνείδησης του ανθρώπου. Μέχρι να διαλευκανθεί, όμως, ας αυξηθεί η δική μας συνείδηση ως προς την αναπηρία, όρασης ή μη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
- Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (2018). Βασικές αρχές Νευροψυχολογίας του ανθρώπου. (επιμ. ελληνικής έκδοσης: Σ. Γιακουμάκη, Α. Καστελλάκης). Gutenberg. [έτος πρωτότυπης έκδοσης: 2003].
- Sacks, O. (1995). The case of the color blind painter. In “An Anthroplogist on Mars”.
- Zihl, J., & Heywood, C. A. (2015). The contribution of LM to the neuroscience of movement vision. Frontiers in integrative neuroscience, 9 (6).
Παρόμοια άρθρα:
Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.
… [Trackback]
[…] Read More Information here on that Topic: beasty.gr/diataraxes-optikhs-antilhpshs-o-egkefalos-mas-vlepei-ton-kosmo-diaforetika-apo-emas/ […]
Comments are closed.