Γκρέκο
Πηγή: https://el.wikipedia.org

Περί τα τέλη του 16ου αιώνα πολλοί αναγεννησιακοί ζωγράφοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πως τα έργα τους έχουν την τάση να ευχαριστούν παρά να συγκινούν τον θεατή. Κάπως έτσι, καταλήγουν στο συμπέρασμα πως δεν είναι αρκετά συναρπαστικά ώστε να ζωντανέψουν τις ιστορίες της Αγίας Γραφής. Κάποιοι μεγάλοι καινοτόμοι της εποχής, λοιπόν, ξεχνούν για λίγο τους κανόνες της τεχνικής αρτιότητας και επικεντρώνονται στην πρόκληση της αίσθησης του δέους στον θεατή. Κανείς όμως δεν ρισκάρει να προχωρήσει τόσο τις μεθόδους αυτές όσο ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, ο επονομαζόμενος και Ελ Γκρέκο (ο Έλληνας).

Πηγή: https://el.wikipedia.org

Η ιδιαιτερότητα του Γκρέκο έγκειται στο γεγονός ότι μέχρι την στιγμή που καταφθάνει στην Βενετία το 1567, δεν έχει έρθει σε επαφή με την «νέα» αναγεννησιακή τέχνη. Τα προηγούμενα χρόνια, στην Ελλάδα, θα πρέπει να είχε εξοικειωθεί κυρίως με την παραδοσιακή βυζαντινή τεχνοτροπία της αγιογραφίας. Μιας και δεν έχει μάθει, λοιπόν, να εκτιμά τις εικόνες για το σωστό τους σχεδίασμα και όντας ένας άνθρωπος γεμάτος πάθος και ευσέβεια, δεν δυσκολεύεται να θυσιάσει την τεχνική στον βωμό της απόδοσης του θείου.

Κατά την παραμονή του στην Βενετία μαθητεύει πλάι στον Τιτσιάνο και εξοικειώνεται με την τέχνη της βενετσιάνικης σχολής της Αναγέννησης. Περίπου μια δεκαετία αργότερα, φεύγει για την Ισπανία όπου εγκαθίσταται οριστικά. Εκεί θα υιοθετήσει και τα στοιχεία του Μανιερισμού. Ως αποτέλεσμα της συνολικής του εμπειρίας θα δημιουργήσει μια τέχνη υψηλής πνευματικότητας στην οποία συγχωνεύονται η Βυζαντινή τέχνη, η Αναγέννηση και ο Μανιερισμός σε ένα πρωτότυπο και μοναδικό ύφος.

Η προσκύνηση των ποιμένων

«Η προσκύνηση των ποιμένων» αποτελεί ένα έργο της ύστερης εποχής του καλλιτέχνη. Για την ακρίβεια, θεωρείται το τελευταίο του έργο, καθώς ολοκληρώνεται λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του, το 1614. Λέγεται μάλιστα πως επρόκειτο να τοποθετηθεί επάνω από τον τάφο του, στον ναό της Μονής του Αγίου Δομήνικου, στο Τολέδο.

Στον εν λόγω πίνακα, ο Γκρέκο επιχειρεί να αφηγηθεί ένα θρησκευτικό μύθο με τον δικό του συναρπαστικό τρόπο. Αναφέρεται στο Κατά Λουκά Ευαγγέλιο της Καινής Διαθήκης (2, 15-17). Με μια πρώτη ματιά, το έργο μοιάζει χωρισμένο στα δύο. Τον ουράνιο και τον επίγειο κόσμο. Το θείο βρέφος τοποθετείται στο κέντρο της σύνθεσης με την Παναγία να στέκει ακριβώς από πάνω του κοιτάζοντας το ευλαβικά. Αριστερά, βρίσκεται ο Ιωσήφ με την κίνηση των χεριών του να αποπνέει μια αίσθηση έκπληξης αλλά και σεβασμού. Δεξιά, στέκουν οι τρεις ποιμένες που προσκυνούν τον νεογέννητο Χριστό. Η σύνθεση ολοκληρώνεται με τους αγγέλους που ψάλλουν ύμνους για την δόξα του (Gloria) στο επάνω μέρος.

Αφύσικες μορφές

Γκρέκο
Πηγή: https://el.wikipedia.org

Αντικρίζοντας για πρώτη φορά τον πίνακα, το στοιχείο που μας κάνει εντύπωση είναι το πόσο αφύσικα στενόμακρος είναι. Η παραμόρφωση των μορφών σε συνδυασμό με το μάκρος του ίδιου του καμβά μας δίνει την αίσθηση πως όλα είναι τραβηγμένα. Τόσο οι ανθρώπινες όσο και οι αγγελικές μορφές δημιουργούν μια αίσθηση κίνησης. Σαν να υπάρχει μια μαγνητική δύναμη που έλκει τις φιγούρες προς τον ουρανό. Είναι η επιθυμία του Γκρέκο για υπερβατικότητα που τον οδηγεί σε αυτή την υπονόμευση της αισθητηριακής απόδοσης του ανθρώπινου σώματος. Η αφαιρετική απόδοση της μορφής δεν αποτελεί για αυτόν μια προοδευτική αναγωγή στην απλότητα, αλλά μάλλον μια διαδικασία φυγής από το βασίλειο των όντων και εισόδου στη θέωση. Με την υπερβολική του επιμήκυνση, δίνει στο σώμα την όψη της φλόγας που πάλλεται σαν ένα καρδιοχτύπι μέσα στο έργο, και το κάνει να φαντάζει ζωντανό.

Οι σύγχρονοι του, απέδωσαν στον Γκρέκο ένα ελάττωμα στην όραση εξαιτίας αυτού του παραμορφωτικού τρόπου απόδοσης των μορφών. Που να ήξεραν πως, αντιθέτως, η αφαίρεση και διαστρέβλωση του σώματος απαιτούν ακόμη πιο οξυμένη παρατήρηση απ’ ότι η πιστή αντιγραφή.

Χώρος, φως και χρώμα

Γενικότερα στο έργο του Γκρέκο γίνεται αισθητή μια τολμηρή περιφρόνηση για τα φυσικά σχήματα και χρώματα. Δεν υπάρχει τίποτα φυσικό. Για τον ορισμό του χώρου χρησιμοποιεί το ανθρώπινο σώμα, κάτι που προέρχεται από τις αρχές τις βυζαντινής αγιογραφίας. Αυτή η άρνηση του χώρου, αλλά και του χρόνου συνδυάζεται με την έννοια του απείρου. Μια έννοια, που για τους πατέρες της Εκκλησίας ταυτίζεται με την πνευματική άνοδο. Την άνοδο, δηλαδή, που έχει σκοπό την ένωση με το θείο. Μια ανάβαση που συνεχίζεται επ’ άπειρον. Ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος σαν τον Γκρέκο προσπαθεί να αποδώσει αυτή την πνευματικότητα μέσα από τον υπέρτατο μη-χώρο και μη-χρόνο χρησιμοποιώντας κάθε ζωγραφικό μέσο: την μορφή, το χρώμα, το φως.

Πηγή: https://el.wikipedia.org

Τα χρώματα, υπερβολικά έντονα και βαθειά, συνδυάζονται αρμονικά μέσα στη σύνθεση. Στα αριστερά κυριαρχεί το μπλε και το κόκκινο. Στα δεξιά, αντίστοιχα, το μπλε και το κίτρινο. Ενώ στο κέντρο βλέπουμε τα παράγωγα τους, το πράσινο (μπλε-κίτρινο) και το πορτοκαλί (κόκκινο-κίτρινο). Αυτή η κυκλική πορεία του χρώματος συμβάλει στην αίσθηση της κίνησης που αποπνέεται από την σύνθεση. Η ένταση συνάμα με την αρμονία των χρωμάτων κάνουν την σκηνή να μοιάζει με όραμα.

Αυτό που όμως, κερδίζει τελικά την προσοχή των θεατών, είναι στην πραγματικότητα το φως. Η έντονη φωτοχυσία που πηγάζει από τον νεογέννητο Ιησού και αντανακλάται στα πρόσωπα όλων των μορφών. Δεν υπάρχει καμία εξωτερική πηγή φωτός. Οι παρευρισκόμενοι, και κυρίως η Παναγία, που αποτελεί κομμάτι της θείας γέννησης, μοιάζουν θαμπωμένοι από το άγιο αυτό φως. Από σημασιολογική άποψη, το φως του Γκρέκο παραπέμπει στον χριστιανικό νεοπλατωνισμό. Μια θεωρία που εξισώνει το φως με τον Θεό.

Η τιμωρία της πρωτοτυπίας

Αν και το έργο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου δίνει την εντύπωση πως είναι απίστευτα μοντέρνο, οι σύγχρονοι του στην Ισπανία δεν φαίνεται να το κατέκριναν αρχικά. Μια γενιά αργότερα, όμως, ξεκίνησαν οι επικρίσεις για τις αφύσικες μορφές και τα χρώματα του. Χαρακτηρίστηκε εκκεντρικός και τα έργα του θεωρήθηκαν κακόγουστα και αστεία. Έπρεπε να περάσουν σχεδόν τρεις αιώνες μέχρι ο κόσμος να ανακαλύψει ξανά την τέχνη του Γκρέκο και να αρχίσει σιγά σιγά να την καταλαβαίνει όπως εμείς σήμερα.


Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
  • E. H. Gombrich, Το χρονικό της τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
  • Έφη Φουντουλάκη, Επαναφορά στον Greco, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2005.
  • Museo Nacional del Prado


Παρόμοια άρθρα:

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε FacebookInstagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project

2 COMMENTS

  1. … [Trackback]

    […] There you will find 82763 more Info to that Topic: beasty.gr/xristougenna-mesa-apo-ta-matia-tou-greco/ […]

Comments are closed.