Η σχεδία της Μέδουσας
Πηγή: https://www.dailytvradio.gr

Μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων, το 1816, η Βρετανία παραχωρεί την Σενεγάλη στους Γάλλους. Τότε, τέσσερα πλοία ξεκινούν από τις ακτές της Γαλλίας με προορισμό το Πορτ Σαντ-Λουί προκειμένου να αναλάβουν την διακυβέρνηση της αποικίας. Επικεφαλής του στόλου, η φρεγάτα «Μéduse». Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, το πλοίο απομακρύνεται από τα υπόλοιπα και πέφτει σε ξέρα, κοντά στις ακτές της σημερινής Μαυριτανίας. Καθώς οι προσπάθειες αποκόλλησης της φρεγάτας μοιάζουν μάταιες, αποφασίζεται η εγκατάλειψη της. Δυστυχώς, δεν υπάρχει χώρος στις σωστικές λέμβους για όλους τους επιβάτες. Κάπως έτσι δημιουργείται η σχεδία της Μέδουσας, η οποία προσδένεται στις λέμβους προκειμένου να τραβηχτεί στην ακτή. Στην σχεδία επιβιβάζονται 149 άτομα. Όταν όμως η ρυμούλκησή της από τις λέμβους καθίσταται αδύνατη, ο καπετάνιος αποφασίζει να κόψει τα σχοινιά..

Οι επιβάτες που βρέθηκαν στη σχεδία της Μέδουσας βίωσαν μια αιματηρή οδύσσεια που διήρκεσε 12 ημέρες. Ήδη από την πρώτη νύχτα είκοσι άντρες αυτοκτόνησαν, αφού συνειδητοποίησαν πως οι προμήθειες που είχαν δεν ήταν επαρκείς για να επιβιώσουν. Τις επόμενες ημέρες, ξέσπασε καταιγίδα, και πολλοί παρασύρθηκαν από τα κύματα. Αφού τελείωσαν τα τρόφιμα, οι επιζήσαντες άρχισαν να τρέφονται από τις σορούς των νεκρών. Μέχρι το τέλος, από τους 149 ανθρώπους που επέβαιναν, επέζησαν μονάχα 15. Την δωδέκατη ημέρα, η σχεδία συνάντησε τυχαία την φρεγάτα Άργος, και έτσι διασώθηκαν όσοι απέμειναν.

Προσχέδιο έργου. Πηγή: https://ologramma.art

Ο Ζερικώ ερεύνησε το γεγονός του ναυαγίου σε βάθος. Μελέτησε τις μαρτυρίες των επιζώντων και επισκέφθηκε τα νεκροτομεία όπου είχαν μεταφερθεί οι σοροί των νεκρών. Πέρασε μέρες ολόκληρες παρατηρώντας τις εκφράσεις των ετοιμοθάνατων ασθενών σε διάφορα νοσοκομεία. Μέχρι που, με την βοήθεια ενός ξυλουργού, έφτιαξε την δική του αντίστοιχη σχεδία και την έριξε στη θάλασσα προκειμένου να διαπιστώσει τον τρόπο με τον οποίο θα κινούνταν μια τέτοια κατασκευή εν πλώ. Εν τέλει, ο Ζερικώ κλείστηκε για πολλούς μήνες στο εργαστήριο του, όπου σχεδίασε πολυάριθμα σκίτσα πριν καταλήξει στην τελική του σύνθεση.

Η σύνθεση

Η σχεδία της Μέδουσας φιλοτεχνείται δύο χρόνια μετά το τραγικό συμβάν. Πρόκειται για έναν πίνακα σύγχρονης ιστορίας, βασισμένο σε ένα γεγονός της επικαιρότητας που είχε συνταράξει την κοινή γνώμη. Ο ζωγράφος ανέλαβε ρόλο ερμηνευτή του λαϊκού συναισθήματος και ανέτρεψε την μέχρι τότε αντίληψη της ιστορίας. Στον πίνακα, δεν υπάρχει ηρωισμός, δόξα και θρίαμβος, αλλά μάλλον απόγνωση, καταστροφή και θάνατος. Ο ιστορικός της επανάστασης Μισελέ, είδε το έργο του Ζερικώ ως μια αλληγορική εικόνα της Γαλλίας στο χείλος της καταστροφής μετά την πτώση του Ναπολέοντα. Ωστόσο, η πρόθεση του καλλιτέχνη δεν ήταν ποτέ αυτή. Δεν υπάρχει αλληγορία, παρά μόνο η αίσθηση πως ένα επεισόδιο δίνει το έναυσμα να αποκαλυφθεί η φρικτή πραγματικότητα.

Πηγή: https://el.wikipedia.org

Στη σχεδία της Μέδουσας επικρατεί ένας συνωστισμός. Ένα συνονθύλευμα σωμάτων που δεν δεσμεύονται σε κάποια δράση, αλλά μοιράζονται το ίδιο αίσθημα αγωνίας. Οι μορφές διατάσσονται στον πίνακα σε δύο άνισες πυραμίδες που δημιουργούν τεμνόμενα μεταξύ τους τρίγωνα. Θυμίζει ίσως, πίνακες της εποχής της Αναγέννησης και του μπαρόκ. Στον ορίζοντα αχνοφαίνεται το πλοίο Άργος (κίτρινος κύκλος), η απεικόνιση του οποίου έχει γίνει με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην είναι σαφές αν πλησιάζει ή απομακρύνεται.

Υπάρχουν δύο αντίθετες ώσεις. Από την μια η πυραμίδα των ναυαγών που είναι στραμμένη προς την αβέβαιη σωτηρία. Και από την άλλη το κύμα που αναχαιτίζει τα συντρίμμια και ο άνεμος που φουσκώνει το πανί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ολόκληρη η σύνθεση δονείται από αυτές τις αντιθέσεις. Η ελπίδα και η απελπισία, η ζωή και ο θάνατος. Ο Ρεαλισμός του Ζερικώ έγκειται σε αυτήν την κατάρρευση του ιδεώδους, την ανωφέλεια και την αρνητικότητα της ιστορίας. Την εχθρότητα ανάμεσα στον άνθρωπο και την φύση. Στην ουσία ο ρεαλισμός του, δεν αφορά την μίμηση της πραγματικότητας αλλά μάλλον την ηθική άρνηση της κλασικής, χριστιανικής σύλληψης της τέχνης ως κάθαρσης.

Μορφές και χρώμα

Η σχεδία της Μέδουσας
Πηγή: https://www.dailytvradio.gr

Οι μορφές είναι σχεδόν αγαλμάτινες, ακαδημαϊκά σχεδιασμένες, και διευθετούνται πυραμιδοειδώς για την δραματοποίηση της έντασης της σκηνής. Η κλιμάκωση ξεκινά από το μηδέν, με τους νεκρούς σε πρώτο πλάνο. Έπειτα, από τους ετοιμοθάνατους περνά στους κατάκοπους που μετά βίας κρατιούνται στη ζωή από μια αμυδρή ελπίδα. Οι μορφές θυμίζουν ηρωικές φιγούρες της κλασικής ιστοριογραφικής ζωγραφικής. Το όμορφο νεκρό αγόρι και ο πατέρας του έχουν χαρακτηριστικά κλασικών θεών. Οι ύπτια πεσμένοι νεκροί μοιάζουν με γίγαντες κεραυνοβολημένους από τον Δία. Στο σύνολο της η ανθρωπότητα εξακολουθεί να είναι μεγαλειώδης, ιστορική, μάλλον ιδανική. Γι’ αυτό και η ήττα της είναι πιο τραγική.

Τα χρώματα που έχουν επιλεγεί είναι ψυχρά και μελαγχολικά. Θαμπές αποχρώσεις της ώχρας, σκοτεινό πράσινο, καφέ και γκρίζο. Οι ψυχρές πινελιές από άσπρο και κίτρινο εντείνουν την εντύπωση της τραγωδίας και δίνουν το χρώμα του θανάτου στα σώματα. Οι βίαιες αντιθέσεις ανάμεσα στο φως και την σκιά, με την τεχνική του chiaroscuro, αλλά και το έντονο κόκκινο σε τρία σημεία του πίνακα, δίνουν έμφαση στην συναισθηματική ένταση των πρωταγωνιστών. Τα κύματα που υψώνονται γύρω από την σχεδία, κι αυτά σε μουντές αποχρώσεις, προσθέτουν μια κλειστοφοβική εντύπωση που ενισχύει την εικόνα της αποστράγγισης της ελπίδας, ενώ παράλληλα κρύβουν την φρεγάτα Άργος που μετά βίας διακρίνεται στο βάθος.

Και τότε ρίξανε τον κλήρο… να δούνε ποιος θα φαγωθεί

Το ναυάγιο της Μέδουσας στιγμάτισε αισθητά την λαϊκή συνείδηση. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός πως σε αυτό το τραγικό συμβάν αναφέρεται το παραδοσιακό γαλλικό τραγούδι «Il était un petit navire». Πρόκειται για ένα τραγούδι που πλέον θεωρείται παιδικό, παρά το μακάβριο θέμα του. Είναι το γνωστό σε όλους μας, «Ήταν ένα μικρό καράβι». Ένα από τα πιο δημοφιλή ελληνικά παιδικά τραγούδια που έχει μεταφραστεί επακριβώς από τα γαλλικά. Ο στίχος «να δούμε ποιός θα φαγωθεί» δεν ακούγεται ευχάριστος ούτως ή άλλως, αλλά γνωρίζοντας την πραγματική ιστορία πίσω απ’ αυτές τις φράσεις, είναι αν μη τι άλλο εντυπωσιακό πως μια μακάβρια ιστορία μπορεί να μετατραπεί σε κάτι φαινομενικά αθώο με το πέρασμα του χρόνου.


Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
  • E. H. Gombrich, Το χρονικό της τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
  • Τζούλιο Κάρλο Αργκάν, Η μοντέρνα τέχνη 1770-1970. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2014.
  • Η Σχεδία της Μέδουσας


Παρόμοια άρθρα:

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε FacebookInstagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project