Σύνδρομο Σταντάλ, όταν παθαίνεις overdose από την Τέχνη

Κάτι το οποίο, μάλλον, ούτε εσείς όπως και εγώ, δε γνωρίζατε είναι ότι η έκθεση στην τέχνη μπορεί για μερικούς ανθρώπους να έχει όντως σοβαρές συνέπειες, όσον αφορά τη ψυχολογία ενός ατόμου. Ομολογώ ότι στο άκουσμα του overdose από έργα τέχνης στάθηκα κάπως απορημένη. Μέχρι τότε μόνο μέσω της μεταφορικής οδού θα μπορούσα να το εξηγήσω. Δηλαδή, έφτανα μέχρι τη σκέψη του να αγαπάς έναν καλλιτέχνη και τα έργα του και επιτέλους να ταξιδεύεις Ευρώπη και να τα βλέπεις από κοντά. Σίγουρα το σοκ και η ένταση από τη διά βίου και άμεση καλλιτεχνική εμπειρία θα είναι τεράστια. Δεν έχω ταξιδέψει (ακόμη θα πω, γιατί είμαι αισιόδοξη) αλλά θα μοιραστώ κάποιες άλλες εμπειρίες ανθρώπων που έπαθαν, να το πω στη γλώσσα μας,  «art attack» και δημιούργησαν το Σύνδρομο Σταντάλ που θα σχολιάσουμε σήμερα.

Ορισμός

Το «Σύνδρομο Σταντάλ» στην ουσία πρόκειται για μια ψυχοσωματική ασθένεια η οποία συνήθως προκαλείται από την υπερβολική έκθεση του ατόμου στην Τέχνη ή καλύτερα στην έκταση που μπορεί να παρεί το βίωμα της καλλιτεχνικής εμπειρίας. Τα συμπτώματα του συγκεκριμένου συνδρόμου είναι: ζάλη, ταχυπαλμία, ίλιγγος, λιποθυμία, έκσταση και παραισθήσεις.

Από πού πήρε το ονομά του;

Το όνομα της συγκεκριμένης ψυχοσωματικής «ασθένειας» οφείλεται στην έντονη εμπειρία που είχε ο Γάλλος μυθιστοριογράφος Σταντάλ (βλ. «Το κόκκινο και το μαύρο») μετά την έκθεση που είχε σε σπουδαία έργα τέχνης έπειτα από την επισκεψή του στη Φλωρεντία. Πιο συγκεκριμένα, μετά την επίσκεψη του στη Φλωρεντία ο συγγραφέας ήταν συναισθηματικά και ψυχικά ασταθής. Σε πλήρη αποσύνθεση. Στη θέαση του τάφου του Μιχαή Άγγελου, στις τοιχογραφίες του Τζιόττο, στα παρεκκλήσια στο Σάντα Κρότσε – ο Σταντάλ δεν άντεξε.

Ο συγγραφέας γράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο για την εμπειρία αυτή:

Everything spoke so vividly to my soul. Ah, if I could only forget. I had palpitations of the heart. Life was drained from me. I walked with the fear of falling.

Τα πάντα μίλησαν τόσο έντονα στην ψυχή μου. Αχ, μακάρι να μπορούσα να ξεχάσω μόνο. Η καρδιά μου χτυπούσε με παλμούς. Κάτι τραβούσε τη ζωή από μέσα μου.

Η αίσθηση λοιπόν του πανικού που προκαλείται από ένα έργο τέχνης είναι γνωστή ως Σύνδρομο Σταντάλ. Συχνά, το συναντάμε και ως Σύνδρομο της Φλωρεντίας γιατί οι περισσότερες περιπτώσεις συναντώνται  μετά την επίσκεψη των ατόμων στη συγκεκριμένη ιταλική πόλη.

Η εφεύρεση του όρου

Η ονοματοποιία του συνδρόμου τη χρωστάμε στη ψυχίατρο Γκρατσιέλα Μαγκερίνι. Η οποία ήταν επικεφαλής της ψυχιατρικής κλινικής στο νοσοκομείο της Santa Maria Nuova. Την περίοδο εκείνη, το 1979, κατέγραψε πάνω από 100 περιπτώσεις επισκεπτών που εμφάνισαν τα παραπάνω  συμπτώματα στην Φλωρεντία. Οι απόψεις των ειδικών σχετικά με το σύνδρομο διίστανται. Η Μαγκερίνι ωστόσο υποστηρίζει ότι πρόκεται για ένα καλοηθές -πλήν ομως- ψυχωτικό επεισόδιο.

Όπως αναφέρεται και στο αρθρο των New York Times, σύμφωνα με μια μελέτη που έγινε, στο παραπάνω νοσοκομείο, και είχε ευρός δείγματος 107 άτομα, μεταξύ 1978 και 1986, οι πάσχοντες ήταν κυρίως τουρίστες, ηλικίας 20 με 40 ετών. Ενώ ένα άλλο χαρακτηριστικό των ανθρώπων που εμφάνιζαν παρόμοια συμπτώματα προέρχονταν από μικρές πόλεις και πραγματοποιούσαν τότε το πρώτο τους ταξίδι στην Ευρώπη.

Having an art attack

Ας δούμε όμως μερικά παραδείγματα για να καταλάβουμε τι παθαίνει ο κόσμος όταν αφήνεται ολάκερα στη βιωματική εμπειρία που αναπτύσσεται ανάμεσα στον θεατή και το έργο τέχνης.

O Franz, ένας μηχανικός από τη Βαυαρία μόλις αντίκρισε από κοντά τον «Βάκχο» του Καραβάτζιο κατέρρευσε στη γκαλερί του Ουφίτσι [Uffizi Gallery] και άρχισε να έχει σπασμούς. Ο ίδιος μνημονεύοντας την εμπειρία του αργότερα αναφέρει ότι είχε χάσει την αίσθηση του χρόνου και του τόπου, αλλά και την επίγνωση του εαυτού του. Ενώ παράλληλα αναφέρει ότι αυτό που στην ουσία βίωσε ήταν ένας, ας τα πούμε περιφραστικά, ένας ανεξέλεγκτος σεξουαλικός ενθουσιασμός.

Αξιομνημόνευτη είναι άλλη μια περίπτωση ενός ενήλικα που είδε τη «Γέννηση της Αφροδίτης» του Μποτιτσέλι και έπαθε καρδιακή προσβολή.

Οι ιστορίες πολλές. Και με μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο θα διαπιστώσετε ότι ο κόσμος που βίωσε έντονα τη θέαση ενός έργου τέχνης είναι αμέτρητος.  Οι ψυχίατροι αναφέρουν ότι το βιώνουν συχνά άτομα που είναι γενικά κάπως ευαίσθητα και ευάλωτα, άτομα που μπροστά σε ένα έργο τέχνης λυγίζουν μπροστά στην ομορφιά του. Η άτομα που μπροστά σε ένα έργο τέχνης βλέπουν το προσωπικό τους τραύμα να καθρεφτίζεται.

Κλείνοντας, να επισημάνουμε ξανά ότι το εν λόγω σύνδρομο, ακόμη και σήμερα, παραμένει ένα ιατρικό μυστήριο. Και η αιτία είναι ότι δεν υπάρχουν αρκετά επιστημονικά στοιχεία για τον ορισμό του ως ψυχιατρική διαταραχή, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ίδιες εγκεφαλικές περιοχές που εμπλέκονται σε συναισθηματικές αντιδράσεις ενεργοποιούνται κατά την έκθεση σε έργα τέχνης.

Some facts

• Η βρετανική και αγαπημένη post-punk μπάντα Idles στο άλμπουμ της Brutalism έχει τραγούδι, το «Stendhal Syndrome» , που αναφέρεται σε αυτό το ψυχοσωματικό επεισόδιο που προκαλεί η τέχνη. Βέβαια, το κομμάτι είναι ειρωνικό και αποδομητικό ως προς την όλη υπερβολική αντίδραση απέναντι στα έργα τέχνης.
• Υπάρχει, επίσης, για τους σινεφίλ και λάτρεις του horror cinema και ταινία που φέρει το όνομα του συνδρόμου και είναι πόνημα του Ιταλού μαιτρ ταινιών τρόμου του Dario Argento. (τσεκάρετε εδώ εντυπώσεις για ταινία)
• Ένα επίσης, κάπως αμφιλεγόμενα σύνδρομο, που σχετίζεται με την ένταση που βιώνει το άτομο από την ομορφιά είναι το «Σύνδρομο του Παρισιού», τη βιώνουν λέει κυρίως οι Ιάπωνες στην πόλη του φωτός, σπασμοί, κρίσεις πανικού και παραισθήσεις είναι μερικά από το συμπτώματα που βιώνουν.
• Α, ακόμη ένα είναι το «Σύνδρομο της Ιερουσαλήμ», ίσως να το αναλύσουμε σε επόμενο άρθρο, μιας και ανακάλυψα κάμποσα σύνδρομα.
• Ανάλογη έντονη βιωματική εμπειρία είχε και ο Φρόυντ όταν επισκέφτηκε την Ακρόπολη, όπως αναφέρει και ο ίδιος σε γράμμα που είχε στείλει στον φίλο του Ρομέν Ρολάν έπαθε κάτι σαν σύγχυση μνήμης, δεν πίστευε ότι το μνημείο που έβλεπε μπροστά του υπήρχε όντως.

Παρόμοια άρθρα:

• Bauhaus: Ένωση Τεχνολογίας και Τέχνης
• Το κίνημα του Φωβισμού και η επιρροή του στην τέχνη
• Digital Art/ Ψηφιακή τέχνη: Έχει σχέση με το graphic design;
• Μία ιδιωτική τελετή

Ακολουθήστε μας στις σελίδες μας Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

1. Άρθρο, ”Stendhal syndrome: can art really be so beautiful it makes you ill?”, ανάκτηση από The Guardian, τελευταία επίσκεψη 23/8/2020.
2. Λήμμα «Stendhal syndrome», ανάκτηση από psychology.wikia.org, τελευταία επίσκεψη 23/8/2020.
3. Άρθρο, The Stendhal Odyssey; Art Attack, ανάκτηση από The New York Times Style Magazine, τελευταία επίσκεψη 23/8/2020.