Λέπρα: μνήμες καταραμένων μέσα από φωτογραφίες

Λέπρα. H ασθένεια που χάραξε τις μνήμες όσων τη βίωσαν και τις σελίδες της ιστορίας όσων την διάβασαν. Οι καταραμένοι… Αυτός ήταν ο χαρακτηρισμός που απεδίδετο στους λεπρούς. Σε εκείνους/ες τους/ τις στιγματισμένους/ες και δακτυλοδεικτούμενους/ες. Σε εκείνα τα εκτρώματα της φύσης, που, ατυχώς, έτυχε να γνωρίσουν μια εκ των χειρότερων ασθενειών των τελευταίων αιώνων.

Είναι όλοι/ες τους απόκληροι/ες. Εξόριστοι/ες μέσα στην ίδια τους τη χώρα και πολλές φορές μια ανάσα από τον τόπο τους. Ποιος πόνος ήταν άραγε πιο αβάσταχτος; Των ανίατων πληγών; Ή της ψυχής; Η λύτρωση κι από τους δυο ήταν το αιώνιο ταξίδι.

Η Νόσος του Χάνσεν

Σε αυτό το άρθρο δεν θα μας απασχολήσουν ορισμοί, ακριβείς καταγραφές κρουσμάτων και θανάτων. Τα επιδημιολογικά δεδομένα, όπως και με τον κορωνοϊό, ας τα εναποθέσουμε στους λοιμωξιολόγους κι ας τα αφήσουμε για λίγο στην άκρη! Για εσάς, παρ’ όλα αυτά, που δεν γνωρίζετε, η λέπρα ή αλλιώς Νόσος του Χάνσεν είναι μια λοιμώδης ασθένεια. Το μυκοβακτήριο της λέπρας ανακάλυψε, το 1873, ο Νορβηγός ιατρός Γκέρχαρντ Αρμάουερ Χάνσεν. Η λέπρα αλλοίωνε δερματικά και παραμόρφωνε τους/ τις ασθενείς, οι οποίοι/ες κατέληγαν συνήθως από φυματίωση και μολύνσεις. Σήμερα, ευτυχώς είναι ιάσιμη. Εξαιτίας της ύψιστης μεταδοτικότητας της ασθένειας, οι νοσούντες/ούσες έπρεπε να μεταφερθούν και να απομονωθούν σε κάποιο λεπροκομείο. Στα αυστηρώς περιορισμένα σύνορα των οποίων, η ζωή κυλούσε δύσκολα, αργά, μακάβρια.

Σαν σήμερα

Το άρθρο αποτελεί ένα καθαρά φωτογραφικό αφιέρωμα στη λέπρα, όπως αυτή απαθανατίστηκε από τον Ελληνικό φακό του τότε, αλλά και του σήμερα ανάμεσα στα συντρίμμια. Σαν σήμερα 31/1, όπως και κάθε τελευταία Κυριακή του Ιανουαρίου, η Διεθνής Ένωση κατά της Λέπρας (ILEP) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Λέπρας.

Τα λεπροκομεία της Ελλάδας: Αθήνα, Χίος, Σάμος, Λέρος, Σπιναλόγκα. 

Λεπροκομείο Αθηνών

Κατά την πενταετία 1930-1935 πολλοί/ές ασθενείς μεταφέρθηκαν στο Νοσοκομείο Λοιμωδών Νόσων της Αγίας Βαρβάρας Αθηνών από την Κρήτη. Ασθενείς μεταφέρονταν στην Αθήνα για πολλά ακόμη χρόνια, καθώς όλα τα λεπροκομεία άρχισαν να κλείνουν. Μετά από χρόνια, άλλωστε, η ασθένεια έγινε ιάσιμη.

Λεπροκομείο Χίου

Αποτέλεσε πράγματι το πρώτο λεπροκομείο/λωβοκομείο της Ελλάδας.

Το Λωβοκομείο της Χίου ιδρύεται το 1378 από Γενουάτες. Στο ολοκαύτωμα της Χίου το 1822 χιλιάδες Χιώτες σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους. Μέχρι το 1835 το κτήριο ερημώνει, έπειτα από πέντε εναπομείναντες λεπρούς.

Το 1881, άλλη μια συμφορά χτυπά συθέμελα το Λωβοκομείο της Χίου. Ένας από τους φονικότερους σεισμούς της Ελλάδας γκρεμίζει τα πάντα στο πέρασμά του.

Μετά το φονικό σεισμό, ανοίγει ξανά τις κλίνες του πόνου του, το 1911. Θα λειτουργήσει μέχρι το 1959 και οι τελευταίοι 8 ασθενείς θα μεταφερθούν στην Αθήνα. Σήμερα στέκεται εκεί. Αγέρωχο κι εγκαταλελειμμένο, μαρτυρώντας τη μακάβρια ιστορία του.

Λεπροκομείο Σάμου

Αποτελεί το μεγαλύτερο Λεπροκομείο της Ελλάδας μαζί με τη Σπιναλόγκα. Ιδρύεται το 1890 κι εγκαινιάζεται το 1896.

To μέρος, μέχρι και σήμερα, συνιστά θα χαρακτήριζα ένα γεωγραφικό και όχι μόνο, περιθώριο, εν συγκρίσει με τον υπόλοιπο πολεοδομικό ιστό.

Το μέρος μοιάζει απόκοσμο και φρικιαστικό, απομονωμένο από σπίτια. Οι εικόνες μαρτυρούν τη ζωή των καταραμένων που έσβηνε τόσο αργά. Τόσο βασανιστικά. Σαν Καβαφικό κερί.

Λεπροκομείο Λέρου

Η Λέρος «δυστυχώς» θυμάται. Και πώς άραγε να ξεχάσει; Η λέπρα σχεδόν την εξαφάνισε από το χάρτη, με εκατοντάδες ψυχές να χάνονται.

Στη Λέρο οι ασθενείς απομονώνονταν σε ένα λεπροκομείο κοντά στο κύμα, το Ρωμαϊκό Φρούριο.

Αργότερα, οι ασθενείς μεταφέρθηκαν σε ένα νέο μικρό λεπροκομείο. Αυτό κτίστηκε βορειότερα του, ήδη πλέον ετοιμόρροπου, Ρωμαϊκού Φρουρίου.

Σήμερα στο χώρο πετούν μόνο κοράκια, θρηνώντας ακόμη τα ανελέητα κι άτεγκτα χρόνια της αρρώστιας.

Λεπροκομείο Σπιναλόγκας

Όταν ακούει κάποιος/α τη λέξη λέπρα, το μυαλό του πάει αυτόματα στη Σπιναλόγκα. Αποτέλεσε πράγματι το μεγαλύτερο λεπροκομείο της χώρας, δεν ήταν όμως το πρώτο. Τον Μάιο του 1903, έπειτα από απόφαση της Κρητικής Πολιτείας, η Σπιναλόγκα γίνεται «υποχρεωτικός χώρος απομονώσεως των λεπρών». Και η μελανή ιστορία της νησίδας αρχίζει να γράφεται. Ήταν ένα στολίδι, που μύριζε θάνατο. Τόσο κοντά από την απέναντι όχθη, μα και τόσο μακριά!

Στην απέναντι πλευρά η ζωή βεβαίως και κυλούσε. Μπορεί αργά, μακάβρια, μα είχε δημιουργηθεί, όπως και να ‘χει, μια ξεχωριστή κι απομονωμένη κοινωνία. Η ανάγκη να σμίξουν κάπου στη μέση της θάλασσας οι δυο πλευρές ταλάνιζε το μυαλό, τόσο των «καθαρών», όσο και των «καταραμένων».

Μια πραγματικότητα

Δεν αρκούσε να είσαι απομονωμένος/η εκεί. Πολλοί/ές έμπαιναν στη λίστα για να «δοκιμαστούν» πάνω τους πληθώρα θεραπειών. Οι πιο τολμηροί/ές έπαιρναν το ρίσκο, για να γίνουν κάτι σαν πειραματόζωα, με αβέβαια και θανατηφόρα πολλές φορές αποτελέσματα.

Το σύμβολο

Η νησίδα γίνεται σύμβολο. Σύμβολο για μια ολόκληρη ιστορία. Ίσως η Σπιναλόγκα να αποτέλεσε αυτό το σήμα κατατεθέν, παρότι υπήρχαν κι άλλα σπουδαία μέρη απομόνωσης για τους/ τις λεπρούς/ές, διότι υπήρχε πάντα η οπτική επαφή. Όσοι/ες βρίσκονταν στην Ελούντα «έβλεπαν» ως απέναντι. Και τούμπαλιν. Σε μέρη όπως η Σάμος, τα λεπροκομεία ήταν απομονωμένα και δεν πήγαινε κανείς εκεί. Η οπτική, όμως, επικοινωνία στην περίπτωση της Σπιναλόγκας ήταν γεωγραφικά αναπόφευκτη. Ένας/μια λεπρός/ή, έβλεπε να τον/την περιμένει, απέναντι στην Ελούντα, η ζωή και η ελευθερία του/ της. Οι οποίες σκορπίζονταν στη θάλασσα με ένα γλυκόπικρο αγέρι.

Ο Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης εκτοπίστηκε στη Σπιναλόγκα σε ηλικία 21 ετών. Έμεινε εκεί έως το τέλος λειτουργίας της, το 1957. Έχει μείνει στην ιστορία ως ο «Θρύλος της Σπιναλόγκας». Χάρη στον δικό του αγώνα το νησί ανέβασε το βιοτικό του επίπεδο και κατάφερε να αναγνωριστεί στον έξω κι υγιή κόσμο. Η Σπιναλόγκα φέρει το όνομά του!

Οδεύοντας προς το τέλος

Το Νεκροταφείο του Λεπροκομείου βρίσκεται στην πίσω πλευρά της νησίδας, στον προμαχώνα Donato. Αν επιθυμούσατε να βρείτε κάποιον/α πρόγονό σας που έζησε και θάφτηκε εκεί, όπως εγώ, είναι μάλλον μάταιος κόπος. Ενώ στην αρχή υπήρχαν τάφοι ατομικοί και οικογενειακοί, με ονόματα, στην πορεία αυτό άλλαξε. Όταν η ασθένεια θέριζε δεκάδες από στιγμή σε στιγμή, η ανάγκη του «χώρου» ήταν επιτακτικότατη. Οι ομαδικές κι ανώνυμες ταφές ήταν η μόνη λύση. Το σημείο, παρόλα αυτά, ήταν το ιδανικό για τους χτίστες, επειδή η θάλασσα με το μαγικό της πέπλο θα γαλήνευε και θα ταξίδευε όλες τις ταλαιπωρημένες ψυχές που έζησαν εκεί. Η θάλασσα ήταν η αρχή του αιώνιου ταξιδιού τους.

Ό,τι αντίκριζε κανείς/ καμιά περνώντας την πελώρια, μπρούτζινη καγκελόπορτα. Η “spina lunga”, δηλαδή το μακρύ αγκάθι, όπως το ονόμασαν οι κατακτητές του οι Ενετοί, κλείνει τις πόρτες του το 1957. Έκτοτε παρέμεινε εκεί κουβαλώντας τις μελανές του μνήμες. Μνήμες από τις ζωές των καταραμένων.

Πόνος, νοσταλγία για το σπίτι, δυσκολίες, θάνατος. Μα κι ομορφιά, ανάπαυση, δέσιμο, συνεργασία. Κάθε φορά που θα συναντώ τη λέξη «λέπρα» τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα. Και θα είναι πάντα εκεί όλα, γραμμένα σε κάποιο βιβλίο. Σε ένα βιβλίο ίσως παλιό, με κιτρινισμένες από το χρόνο σελίδες. Που όμως θα μας θυμίζει πάντα τις μέρες εκείνες, που αντικειμενικά, μας θυμίζουν αρκετά από τη σύγχρονη επιδημιολογική μας πραγματικότητα!

«Σιγά εδώ, μη ταράξεις την ιεράν ανάπαυσιν των τεθνημένων», έγραψε ο αγαπημένος Αβδρέας Κάλβος, στην Τρίτη Ωδή, Εις Θάνατον.

Παρόμοια άρθρα:

• Πώς γεννήθηκε η φωτογραφία;
• Ατομική Έκθεση Φωτογραφίας του Anton Alymov στη Blank Wall Gallery
• Δήμητρα Παπαγεωργίου: «το Αυτοπορτραίτο είναι ένα προσωπικό ταξίδι»

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project