Συνέντευξη με τον Έλληνα Χαράκτη Φώτη Βάρθη – Μέρος Πρώτο

Στην Ελλάδα της κρίσης, η λέξη χαρακτική για την πλειοψηφία του κόσμου είναι ένα απλό λήμμα που ανήκει σε σκονισμένα λεξικά και φιλολογικά βιβλία της ιστορίας της τέχνης. Εμείς χτυπήσαμε την πόρτα του Φώτη Βάρθη, ενός νεαρού ταλαντούχου Έλληνα χαράκτη ο οποίος σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα κατέκτησε τις καρδίες μας και προσπαθήσαμε να ξανασυστηθούμε, να μυηθούμε και να μαθητεύσουμε σε αυτή την ιδιαίτερη και αρχαία μορφή τέχνης.


Φώτη, αφού σε ευχαριστίσουμε για την απόφαση σου να μας παραχωρήσεις αυτή την συνέντευξη, θα θέλαμε να ξεκινήσουμε με την πιο βασική ερώτηση:
Πως ορίζεται η χαρακτική τέχνη και ποια η βασική διαδικασία παραγωγής έργων της;

Ο χαράκτης ουσιαστικά είναι το εξής. Είναι ένας ζωγράφος-σχεδιαστής ο οποίος επιλεγει να αναπαραξει το εργο του σε πολλαπλά αντίτυπα. Η χαρακτική είναι μια από τις λίγες τέχνες που προσφέρουν αυτή την δυνατότητα των πολλαπλών αντίτυπων από ένα αυθεντικό έργο. Η διαδικασία είναι η εξής: Ξεκινάς και σχεδιάζεις με πολύ μεγάλη ακρίβεια το έργο που θέλεις να δημιουργήσεις. Από κει και υστέρα υπάρχουν άπειρες πλέον τεχνικές όπου αυτό το σχέδιο θα μεταφραστεί σε χαρακτικό έργο και θα αναπαραχθεί.

Η χαρακτική αρκετά γενικά χωρίζεται σε δυο κατηγορίες την βαθυτυπία και υψιτυπία. Το κριτήριο είναι η επιλογή του χαρακτή από που θα αντλήσει το μελάνι το χαρτί όπου θα τυπωθεί το τελικό εργο του, από το βάθος ή από το ύψος της μήτρας. Η μήτρα είναι το μέρος στο οποίο θα χαράξει ο χαράκτης το σχέδιο του.

  • Στην βαθυτυπία, που έχει ως κύριο χαρακτηριστικό το μέταλλο, συμβαίνει ακριβώς το ανάποδο, το μελάνι απλώνεται και μπαίνει μέσα στις χαράξεις, οπότε στο χαρτί αποτυπώνονται τα σημεία στα οποία είναι όντως χαραγμένη η μήτρα.

    Βαθυτυπία (Οξυγραφία) του Δημήτρη Γαλάνη
    Βαθυτυπία (Οξυγραφία) του Δημήτρη Γαλάνη

  • Η υψιτυπία έχει ως κύριο εκπρόσωπο το ξύλο στο οποίο χαράζεις και στην συνέχεια μελανώνεις την επιφάνεια του. Μιλώντας αρκετά απλοϊκά, η διαδικασία είναι παρόμοια με την λειτουργία της σφραγίδας. Στην επιφάνεια της σφραγίδας παραμένει το μελανί και αυτό είναι που αφήνει το αποτύπωμα πάνω στο χαρτί. Συνεπώς, αποτυπώνεται με μαύρο ότι δεν έχει χαράξει ο δημιουργός πάνω στην μήτρα.

    Υψιτυπία (Ξυλογραφία) του Τάσσου

Αυτά ως μια γενική αφήγηση αφού πλέον υπάρχουν πάρα πολλές διαφορετικές τεχνικές μέσα σε αυτούς τους δυο δρόμους και ο χαράκτης έχει μια πολύ μεγάλη γκάμα από ιδέες και από «μανιέρες» για να χαράξει το τελικό του έργο. Το κάθε υλικό σου δίνει διαφορετικές δυνατότητες αλλά και σε εγκλωβίζει στους περιορισμούς του. Ο δημιουργός επιλέγει κάθε φορά το υλικό του βάσει του αισθητικού αποτελέσματος που θέλει να καταλήξει.

Ο χαράκτης οφείλει πάντα να αναφέρει την μέθοδο με την οποία έχει δουλέψει, γιατί πολλές φορές μπορεί να είναι παραπλανητικό. Ακόμα και ένα έμπειρο μάτι μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να αμφιβάλλει για το ποια τεχνική έχει χρησιμοποιηθεί. Για αυτό, ο χαράκτης οφείλει σε αυτό το σημείο να είναι τίμιος ως προς τον θεατή και να ομολογήσει τις τεχνικές με τις οποίες έχει δουλέψει.

Πως μπορώ να καταλάβω αν το έργο είναι βαθυτυπία ή υψιτυπία;

Αν θέλεις έναν κανόνα ίσως είναι πόσο κυριαρχεί το μελάνι στην τύπωση. Απλά υπάρχουν τόσες πολλές τεχνικές ώστε οι εξαιρέσεις να είναι άπειρες για να καταργήσουν την γενικότητα του κανόνα. Συνήθως όμως στο μέταλλο το αισθητικό αποτέλεσμα πλησιάζει την αίσθηση ενός σχεδίου με πενάκι ενώ το ξύλο έχει συνήθως πιο μεγάλες φόρμες στις οποίες υπάρχουν οι ενδιάμεσες χαράξεις.

Ποτέ ολοκληρώνεται το έργο ;

Το εργο το χαρακτικό είναι το τύπωμα. Η μήτρα είναι το μέσο που όπως λέει το όνομα της γεννά το έργο. Η μήτρα μπορεί να είναι αρκετά εντυπωσιακή στο μάτι αλλά για να σου δώσω μια αναλογία αν εκθέτω ως έργο μου την μήτρα, θα ήταν σαν ένας ζωγράφος να εκθέτει τα πινέλα του. Παρ ‘όλα αυτά εγώ το βρισκω πολύ σωστό αν υπάρχει η δυνατότητα να εκθέσεις την μήτρα, να παρουσιάζεται για καθαρά διδακτικούς λόγους ώστε να μπορέσει κανείς να έρθει ξανά κοντά με αυτή την τέχνη. Οπότε είναι καλό, μέχρι ο κόσμος να την ξανασυστηθει με αυτην την μορφή τέχνης και να γνωρίζει πως προήλθε αυτό το εικαστικό αποτέλεσμα.

Η τέχνη είναι δι-χρωματική;

Εγχρωμη ξυλογραφία, Κωστας Γραμματοπουλος

Μπορείς να χρησιμοποιήσεις όσες μήτρες θες και να πράξεις όσα χρώματα θες. Σαν γενικός κανόνας, που όπως είπα πριν επιδέχεται αναρίθμητες εξαιρέσεις, όσα χρώματα θέλεις να έχεις στην τύπωση σου τόσες διαφορετικές μήτρες πρέπει να κατασκευάσεις. Μια μήτρα για το κάθε χρώμα. Παρ ‘όλα αυτά όταν μια μήτρα έρχεται σε σύμπτωση με μια άλλη μήτρα, τα χρώματα που θα έρθουν σε σύμπτωση και θα επικαλύψουν το ένα το άλλο, όπως καταλαβαίνεις θα παράγουν ένα καινούργιο χρώμα, όπως στην κλασσική ζωγραφική, ο συνδυασμός των δύο χρωμάτων του κόκκινου και του μπλε θα αποδώσει το χρώμα μωβ.
Αρά με δυο μήτρες μπορείς να κατασκευάσεις τρία χρώματα και υπάρχει πάντα και το επιπλέον λευκό χρώμα που είναι συνήθως η επιφάνεια τύπωσης του έργου.

Αφού σε ευχαριστήσουμε για την σύντομη αυτή ξενάγηση στις βασικές αρχές της τέχνης σου, θα θέλαμε να γνωρίσουμε την ζωή ενός χαράκτη και ειδικότερα την ζωή ενός νέου χαράκτη όπως εσύ.

Διαβάζοντας το βιογραφικό σου βλέπει κανείς ότι ολοκληρώνεις τις σπουδές σου σε τεχνικό λύκειο με αντικείμενο γραφιστικής το 2001 και εισάγεσαι στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) το 2009. Τι συνέβη; Ισχύει αυτή η χολιγουντιανή φαντασίωση των Ελλήνων για τον καλλιτέχνη με το συναισθηματικό τραύμα ή τα βιώματα του χρόνου που τον οδηγούν τελικά στην ΑΣΚΤ;

Τελειώνοντας το τεχνικό λύκειο, πηγαίνω στρατό και βρισκω μια πρόχειρη μορφή εργασίας. Είχα αποφασίσει αρκετά νωρίς να κάνω αυτό που πάντα ήθελα και ότι αυτό θα σχετιζόταν με σίγουρα με τις Τέχνες. Η καθυστέρηση μου δεν σημαίνει ότι μέχρι εκείνη την στιγμή δεν ήθελα να συμβεί. Αντιθέτως σημαίνει ότι μέχρι εκείνη την στιγμή δεν μπορούσε να συμβεί ασχέτως που το ήθελα.

Δυστυχώς ο γενικός κανόνας είναι ότι για να περάσεις στην ΑΣΚΤ θα πρέπει να μαθητεύσεις σε ένα συγκεκριμένο φροντιστήριο ή σε κάποιον δάσκαλο ο οποίος θα σε προετοιμάσει αποκλειστικά για τις εξετάσεις της εισαγωγής στην ΑΣΚΤ. Στην εποχή μου αυτό σημαίνει μια πολύ ξεκάθαρη συγκεκριμένη μορφή-τύπο ακαδημαϊκού θα λέγαμε σχεδίου. Στο σχέδιο, με είχε προτρέψει ένας καθηγητής του ελευθέρου σχεδίου στο τεχνικό λύκειο, ο οποίος προέβλεψε κάποια προοπτική και ταλέντο.

Όταν έμαθα την τιμή του μηνά για να μπορέσω να πάω στο φροντιστήριο, ήταν ένα κόστος που δεν θα τολμούσα να ζητήσω από την οικογένεια μου να καλύψει. Όμως, αφού ολοκλήρωσα τις στρατιωτικές μου υποχρεώσεις και συνέλεξα κάποια χρήματα εργαζόμενος σε ένα video club, μπορούσα με τα χρήματα που έβγαζα μόνος μου μπορώ να φοιτήσω σε ένα τέτοιο φροντιστήριο. Αρχικά, δεν είχα καν την προοπτική να δώσω εξετάσεις για την σχολή απλά ήξερα ότι ήθελα να μάθω καλύτερο σχέδιο γιατί ήταν αυτό που αγαπούσα. Μέσα στο φροντιστήριο όμως το συνολικό κλίμα με ώθησε στην απόφαση μου να δώσω. Αρχικά την πρώτη φορά επειδή δεν είχα αποκτήσει έναν ρυθμό για να εργαστώ με αυτόν τον στόχο, απέτυχα. Τον επόμενο χρόνο αποφάσισα ότι θα αφιερωθώ ολοκληρωτικά, βρήκα μια 4ωρη δουλειά ώστε να μπορώ να σπουδάζω και να βιοπορίζομαι στοιχειωδώς και όντως πέρασα με επιτυχία και στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη.

 

Φώτη, Τελικά το περίφημο αυτό σχέδιο για την εισαγωγή είναι η σωστή εξέταση ή το αναγκαίο κακό;

Είναι αναγκαίο κακό αλλά δεν μπορώ να σκεφτώ και κάτι διαφορετικό. Το σύστημα ευτυχώς έχει διαφοροποιηθεί αρκετά από όταν έδινα εγώ εξετάσεις. Πλέον έχουμε εντάξει και τον φάκελο, όπου κάθε εξεταζόμενος περιλαμβάνει κάποια έργα του, τα οποία κρίνονται μαζί με τα έργα που δημιουργούνται στις εξετάσεις. Οι εξετάσεις πάντα μας προβλημάτιζαν όλους όσους επιτύχομε ή αποτύχαμε να εισαχθούμε. Είναι σιγουρά ένα δύσκολο θέμα.

Υπάρχουν διάσημες περιπτώσεις ατόμων που καθιερώθηκαν στην τέχνη τους αλλά δεν γίναν δεκτοί στην ΑΣΚΤ;

Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν αδικηθεί. Μια παρεμφερής περίπτωση είναι ο Dali, όπου εισήχθη στην σχολή αλλά αρνήθηκε να ακολουθήσει κάθε προ υπάρχουσα τυποποιημένη φόρμα για τον τρόπο δημιουργίας των έργων του. Στην Ελλάδα, ο πιο γνωστός είναι ο ζωγραφος που έχει συζητηθεί γύρω από αυτό το θέμα είναι ο Θεόφιλος, ο λαϊκός ζωγραφος του naive. Ο Θεόφιλος με τα τυπικά κριτήρια της σχολής δεν θα γινόταν αποδεκτός. Αλλά κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει ότι τα δημιουργήματα του ανταποκρίνονται σε μια μορφή τέχνης.

Φώτη, Ποιες είναι οι Καλές Τέχνες;

Αυτό είναι κάτι που ρυθμίζεται ανάλογα με τις εποχές και το πως αντιμετωπίζει ο κόσμος το ζήτημα της τέχνης. Αν το πάμε ιστορικά ή φιλολογικά στην αρχαιότητα δεν υπάρχει μούσα της ζωγραφικής αρά η ζωγραφική δεν είναι καλή τέχνη. Είναι λίγο άτοπη σαν συζήτηση. Η τέχνη μπορεί να βρεθεί οπουδήποτε. Όπως το ότι ένα εργο που είναι ζωγραφικό δεν το καθιστά τέχνη και αυτό ως φαινόμενο αποτυπώνεται σε κάθε διαφορετικό κλάδο τέχνης.

Ολοκληρώνοντας τις σπουδές από την ΑΣΚΤ, πως αποκαλείσαι  “διπλωματούχος καλλιτέχνης;”

Ένας γενικός όρος που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια για όσους βγαίνουν από την Καλών Τεχνών είναι αυτός του εικαστικού που χρησιμοποιείται γιατί περιλαμβάνει μέσα του ότι έχει σχέση με τα εικαστικά. Καλλιτέχνης όμως δε γίνεσαι. Ναι. Βέβαια όλη αυτή η γενικότητα των εικαστικών εμένα προσωπικά δε μου κάνει. Πράγματι όσοι τελειώνουν τώρα τη σχολή τελειώνουν ως κάτι γενικό, ως εικαστικοί πράγμα που εμένα δε με ικανοποιεί. Εμένα με ικανοποιεί να με αποκαλούν ως αυτό που έχω τελειώσει, χαράκτη.

Πριν κλείσουμε αυτό το πρώτο μας μέρος, Φώτη, τελικά η χαρακτική πλέον για σένα θεωρείται επάγγελμα ή παραμένει πάντα τέχνη; Μπορεί να θεωρηθεί επάγγελμα το να είσαι καλλιτέχνης;

Το μόνο σίγουρο είναι πως δε μπορεί κανείς να αποκαλέσει τον εαυτό του καλλιτέχνη. Είναι ένας κοινωνικός όρος που δεν έχει σχέση με τη δουλειά σου. Είναι ένας όρος που σου προσδίδεται. Η χαρακτική είναι τέχνη, επάγγελμα, τρόπος ζωής, είναι πολλά. Ένας χαράκτης σωστά εκπαιδευμένος μπορεί να ασχοληθεί με πολλά. Η χαρακτική είναι συνδεδεμένη με την έννοια και τη διαδικασία της τυπογραφίας, οπότε μόνο και μόνο από αυτό προκύπτει πως ένας χαράκτης μπορεί και πρέπει να έχει τις γνώσεις ώστε να καλύπτει όλο αυτό το γενικό φάσμα που αποκαλείται τυπογραφία. Το γεγονός πως σήμερα λόγω τεχνολογικής εξέλιξης έχει κατά κάποιο τρόπο απομονωθεί από τη τυπογραφία δε συνιστά απαραίτητα λάθος καθώς η χαρακτική μπορεί να σταθεί και αυτόνομα, λάθος όμως είναι πως έχει αποκλειστεί από το χρηστικό της κομμάτι.

Η σφραγίδα του Χαράκτη Φώτη Βάρθη

 

Τέλος Πρώτου Μέρους-Συνεχίζεται…
Στο επόμενο μέρος, θα ταξιδέψουμε στην ζωή του Φώτη Βάρθη μέσα στην Σχολή και την καλλιτεχνική του πορεία μετά από αυτή, μέχρι τότε:



Ευχαριστούμε και πάλι πάρα πολύ τον Φώτη Βάρθη για αυτή τη συνέντευξη που μας παραχώρησε.

Επίσημες σελίδες του καλλιτέχνη:
https://www.behance.net/FotisVarthis
http://cargocollective.com/FotisVarthis
Το κανάλι του Φώτη στο Youtube:
https://www.youtube.com/user/storytellerf
Η προσωπική σελίδα του Φώτη στο Facebook:
www.facebook.com/morgothf