Zaha Hadid: Η βασίλισσα της καμπύλης

Πάντα πίστευα πως η αρχιτεκτονική είναι μια μορφή τέχνης ντυμένη με τη σοβαρότητα της μηχανικής. Για αυτόν ακριβώς το λόγο με εντυπωσίασε το έργο της Zaha Hadid. Επιβλητικά κτίρια-καλλιτεχνήματα που αποκτούσαν κυρίαρχη θέση σε κατά τα άλλα συντηρητικές πόλεις, ικανά να εντυπωσιάσουν και τους πιο απαιτητικούς. Το έργο της Hadid είναι μια ωδή στην ιδιαιτερότητα και σήμερα έχει την τιμητική της η «βασίλισσα της καμπύλης».

Η αρχή μιας μηχανικού

Γεννημένη στη Βαγδάτη στις 31 Οκτωβρίου του 1950, η Hadid σπούδασε Μαθηματικός στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού. Έπειτα συνέχισε τις σπουδές της στo Architectural Association School of Architecture ως αρχιτέκτονας. Στη διάρκεια των σπουδών της είχε αποκτήσει το παρατσούκλι «η εφευρέτης των 89 μοιρών» διότι τίποτα από όσα σχεδίαζε δεν ήταν σε ορθή γωνία.

Υπάρχουν 360 μοίρες. Γιατί να κολλήσεις σε μία;

Η Hadid δεν ενδιαφερόταν για τις λεπτομέρειες ή τα λειτουργικά κομμάτια ενός κτιρίου, όπως οι σκάλες. Όχι, από αμέλεια ούτε από έλλειψη γνώσεων, απλά ήξερε πως μπορεί να το διορθώσει μετά. Αντ’ αυτού εστίαζε στη γενικότερη εικόνα του κτιρίου και στο τρόπο που θα αποκτούσε τη μορφή που είχε φανταστεί. Η διπλωματική της εργασία ήταν μια ιδέα και σχέδιο ενός 14όροφου ξενοδοχείου στην γέφυρα Hungerford του Λονδίνου σε ακρυλικό πίνακα. Είχε τίτλο Malevich’s Tektonik καθ’ ότι εμπνεύστηκε από τα έργα του Ρώσου υπερματιστή καλλιτέχνη Kazimir Malevich.

Στο διάστημα μετά της σπουδές της, εργάστηκε για δύο από τους καθηγητές της, τους καταξιωμένους Rem Koolhaas και Elia Zenghelis, στο Γραφείο για τη Μητροπολιτική Αρχιτεκτονική (OMA) στο Ρότερνταμ. Έπειτα αποφάσισε να ανοίξει τη δική της αρχιτεκτονική εταιρεία, Zaha Hadid Architects, στο Λονδίνο το 1980. Οι πρωτοποριακές συνθέσεις της και το ιδιαίτερο στιλ της την ξεχώρισε σε ένα ανδροκρατούμενο επάγγελμα όπου κύριο ρεύμα ήταν ο μεταμοντερνισμός.

Aποδομώντας ένα σχέδιο

Το στυλ της αρχιτεκτονικής της σύνθεσης προσδιορίζεται από τις έννοιες Οργανική, Φυσική, Καινοτόμα, Μοντέρνα-Φουτουριστική και Ρευστή.

Η Zaha Hadid αποτελεί τη μεγαλύτερη εκπρόσωπο της αποδόμησης, ένα από τα γνωστότερα ρεύματα της αρχιτεκτονικής. Με σύνθημα «Η μορφή ακολουθεί τη φαντασία» παρατηρεί κανείς πως η κίνηση είναι το βασικό χαρακτηριστικό στα σχέδια της. Ενδιαφέρεται μονάχα για τον τρόπο που θα κινείται κάποιος, σχεδιάζοντας τους χώρους σαν να «ρέουν» ο ένας με τον άλλο. Έτσι, δημιουργείται ένα συνεχές παιχνίδι προοπτικής, χάρη στην εξαίσια γεωμετρία των χώρων, και δημιουργούνται ανοιχτά σύνολα δίχως σαφή είσοδο/ έξοδο ή συγκεκριμένη κατεύθυνση. Με βάση αυτές τις διαδρομές που προκύπτουν στήνει όλο το σχέδιο της κατασκευής γύρω τους. Ούσα αντισυμβατική μηχανικός, τα κτίριά της δεν υπακούν σε καμία αρχή στατικότητας αλλά λειτουργούν βάση της εξελισσόμενης κίνησης. Για αυτό το λόγο δεν προσδιορίζει τους τρόπους συμπεριφοράς των χώρων στα κτίρια που σχεδιάζει δίνοντας, έτσι, την ευχέρεια στον χρήστη να τους ανακαλύψει.

Η σχεδιαστική αυτή μέθοδος, καθώς και το ρεύμα εν τω συνόλω, είναι η απόδειξη πως μέσα στο χάος και την αταξία μπορεί να δημιουργηθούν φυσικά και οργανικά σύνολα. Η ίδια η Hadid αμφιταλαντεύεται συνεχώς μεταξύ ρευστότητας και παθητικής στιβαρότητας, δημιουργώντας κτίρια που αποπνέουν δυναμισμό.

Μια αναγνώριση που άργησε

Το 1983 η Zaha Hadid κερδίζει παγκόσμια αναγνώριση για τα σχέδια του The Peak, ένα κέντρο αναψυχής στο Χονγκ Κονγκ. Το σχέδιο αποτελούνταν από έναν οριζόντιο ουρανοξύστη τοποθετημένο κάτω από τη πλαγιά ενός λόφου. Το δυναμικό σχέδιό της ήταν και πάλι εμπνευσμένο από τον Kazimir Malevich, όμως δυστυχώς δεν κατασκευάστηκε ποτέ. Στα χρόνια που ακολούθησαν κανένα από τα σχέδια της δεν υλοποιήθηκαν με αποτέλεσμα να ονομαστεί θεωρητική αρχιτέκτονας ή paper architect. Τα σχέδια της θεωρήθηκαν η επιτομή της γεωμετρικής αστάθειας και κατακερματισμού της κίνησης και γίνονταν εκθέματα σε μουσεία ανά τον κόσμο. 

Το πρώτο μεγάλο έργο της Hadid ήταν ο Vitra Fire Station στην Γερμανία. Το ριζοσπαστικό σχέδιο της περιλάμβανε έναν κορμό από σκυρόδεμα και γυαλί. Σαν ακατέργαστο γλυπτό, ο σταθμός αποτελούνταν από αιχμηρές διαγώνιες μορφές που συναντιόντουσαν στο κέντρο. Έδινε μια ψευδαίσθηση ενός πουλιού εν κινήσει. Το κτίριο λειτούργησε για ένα μικρό χρονικό διάστημα ως πυροσβεστικός σταθμός και τις τελευταίες δεκαετίες ως εκθεσιακός χώρος όπου εκτίθενται έργα γνωστών αρχιτεκτόνων, όπως ο Frank Gehry.

Έκτοτε ακολούθησαν μεγάλα πρότζεκτ όπως το IBA Housing στο Βερολίνο, ο εκθεσιακός χώρος Μind Zone, το Millennium Dome στο Greenwich του Λονδίνου και ο εκθεσιακός χώρος Land Formation One.

Το 1997 αναλαμβάνει ένα από τα σπουδαιότερα έργα της ζωής της.

Κερδίζει σε διαγωνισμό το σχεδιασμό του Lois & Richard Rosenthal Center for Contemporary Art στο Σινσινάτι. Ο χώρος των 7.900 τετραγωνικών μέτρων είναι ένα συνονθύλευμα από κύβους και κενά. Μολονότι η αρχή ενός μουσείου είναι η διαφύλαξη των εκθεμάτων, η Hadid ήταν αντίθετη με την ιδέα ενός μουσείου που θα παρέμενε απομακρυσμένος χώρος. Έτσι, ο σχεδιασμός του κτιρίου αποτελείται κυρίως από καμπύλες και με τη πρόσοψη να είναι κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από γυαλί. Ήλπιζε πως αυτό θα έδινε μια αίσθηση καλωσορίσματος των περαστικών στα ενδότερα του μουσείου. Και είχε δίκιο!

Στη συνέχεια της καριέρας της σχεδίασε μερικά από τα σπουδαιότερα κτίρια της καινούργιας χιλιετίας. Μερικά από αυτά είναι το London Aquatics Centre που κατασκευάστηκε το 2012 για τους Ολυμπιακούς που τελέστηκαν στο Λονδίνο, το Broad Art Museum στο Μίσιγκαν, το Rome’s MAXXI Museum και το Guangzhou Opera House.

Προσπαθώ να ανακαλύψω – να εφεύρω, υποθέτω – μια αρχιτεκτονική και μορφές πολεοδομικού σχεδιασμού, που κάνουν κάτι το ίδιο με σύγχρονο τρόπο. Ξεκίνησα να δημιουργώ κτίρια που θα λάμπουν σαν μεμονωμένα κοσμήματα. Τώρα θέλω να συνδεθούν, να σχηματίσουν ένα νέο είδος τοπίου, να ρέουν μαζί με σύγχρονες πόλεις και τις ζωές των λαών τους.

Zaha Hadid και λοιπές τέχνες

Παρότι στη βάση της ήταν μηχανικός και ασχολούνταν με κτιριακά σύνολα, εστίασε και στον σχεδιασμό λοιπών αντικειμένων. Υπάρχουν στην αγορά έπιπλα, κοσμήματα, τσάντες και υποδήματα που φέρουν την υπογραφή της. Όμως την ενδιέφερε και ο σχεδιασμός εσωτερικών χώρων, όπως εστιατόρια, και σκηνικών. Το 2014 ανέλαβε τα σκηνικά για την παραγωγή της Φιλαρμονικής, Così fan tutte του Wolfgang Amadeus Mozart.

Η πολυτάλαντη και ιδιόρρυθμη Zaha Hadid πεθαίνει από ανακοπή καρδιάς το 2016, σε ηλικία 65 ετών. Αφήνει πίσω της 36 ημιτελή πρότζεκτ, ένα εκ των οποίων το γήπεδο Παγκοσμίου Κυπέλου του 2022, και ένα τεράστιο κενό στο κόσμο της αρχιτεκτονικής.

Μια γυναίκα – θρύλος

Η Zaha Hadid δεν ήταν σπουδαία γιατί ήταν ιδιαίτερη, μα γιατί ήξερε πως να υποστηρίζει την ιδιαιτερότητά της. Επιβλήθηκε σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον και μπόρεσε να δημιουργήσει μια ολόκληρη «καμπύλη» αυτοκρατορία. Κατάφερε να «ξανασυστήσει» τις λειτουργίες των χώρων και το τρόπο που αλληλοεπιδρούν το εσωτερικό με το εξωτερικό περιβάλλον. Εκκεντρική, θυελλώδης, μανιακή, θα έλεγε κανείς, με το αλλόκοτο, έγραψε ιστορία αναδιαμορφώνοντας μια ολόκληρη επιστήμη. Μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές της φράσεις μα και από τις πιο αγαπημένες μου είναι η εξής: «Πρέπει πραγματικά να πιστεύεις όχι μόνο στον εαυτό σου μα πρέπει να πιστέψεις ότι ο κόσμος αξίζει πραγματικά τις θυσίες σου».

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• Λήμμα “Zaha Hadid”. Ανακτήθηκε από wikipedia.org.
• Zaha Hadid British architect. Ανακτήθηκε britannica.com.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας: 

• Ίνγκριντ Μπέργκμαν: μια οσκαρική ντίβα
• Πηνελόπη Δέλτα: Η προσωπική μου ηρωίδα
• Φρίντα Κάλο: Η κυρία του Ρεαλισμού
• Riot grrrl: το underground πανκ φεμινιστικό κίνημα
• Ρεμπέτικα τραγούδια: η κοινωνική θέση των γυναικών
• Sarah Kane: η queer φωνή του θεάτρου που δεν έπαψε να ηχεί

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project