Riot grrrl: το underground πανκ φεμινιστικό κίνημα

Κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Γυναίκας (International Women’s Day). Καθιερώθηκε επίσημα τον Δεκέμβριο του 1977 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για να αναδείξει τα προβλήματα και να προωθήσει τα δικαιώματα της γυναίκας. Βέβαια, η ιστορία ξεκινάει αρκετά χρόνια πριν. Το 1909 στην Νέα Υόρκη εορτάστηκε η Εθνική Ημέρα Γυναίκας (National Woman’s Day) στις 28 Φεβρουαρίου με πρωτοβουλία του Σοσιαλιστικού Κόμματος των ΗΠΑ σε ανάμνηση της διαμαρτυρίας που έκαναν οι εργαζόμενες από τις βιοτεχνίες ενδυμάτων της Ν. Υόρκης, οι οποίες διεκδικούσαν συνθήκες εργασίας, ωράριο 10 ωρών και ισότιμα δικαιώματα για τις γυναίκες. Από τότε μέχρι και σήμερα η ιστορία διεκδικήσεων συνεχίζεται.

Δεν θα κάνω άλλες ιστορικές αναδρομές, δεν είναι αυτό το θέμα του άρθρου. Μπορείτε εδώ να δείτε το ιστορικό χρονολόγιο. Θέμα του παρόντος άρθρου, με αφορμή την ημέρα, είναι το γυναικείο μουσικό και πολιτικό, κατ’ επέκταση, κίνημα των Riot grrrl που αναδύθηκε αρχές δεκαετίας του 1990 στην Αμερική.

What is Riot Grrrl?

Το κίνημα Riot Grrrl ξεκινάει στην Ολύμπια της Ουάσινγκτον από τη μπάντα Bikini Kill και την τραγουδίστρια Kathleen Hanna. Το μανιφέστο του κινήματος δημοσιεύτηκε το 1991 στο Bikini Kill Zine 2, ένα κείμενο παντός καιρού. Κάνω μια προσπάθεια μετάφρασης:

RIOT GRRRL MANIFESTO

ΓΙΑΤΙ εμείς τα κορίτσια επιθυμούμε δίσκους, και βιβλία και fanzines που μιλάνε για εμάς.

ΓΙΑΤΙ γνωρίζουμε ότι η ζωή είναι κάτι πολύ περισσότερο από επιβίωση και είμαστε ενήμερες ότι η πανκ-ροκ ιδέα του: «μπορείς να κάνεις τα πάντα» είναι ζωτικής σημασίας για να έρθει μια grrrl ροκ επανάσταση.

ΓΙΑΤΙ ενδιαφερόμαστε να φτιάξουμε μη ιεραρχικούς τρόπους ύπαρξης ΚΑΙ μουσικής, φίλων και μουσικών σκηνών βασισμένες στην επικοινωνία και την κατανόηση, αντί του ανταγωνισμού και των καλών/ κακών κατηγοριοποιήσεων.

ΓΙΑΤΙ κάνοντας/ διαβάζοντας/ βλέποντας/ ακούγοντας ωραία πράγματα που μας επιβεβαιώνουν και μας προκαλούν, μπορούν να μας βοηθήσουν να αποκτήσουμε τη δύναμη και την αίσθηση της κοινότητας που χρειαζόμαστε ώστε να καταλάβουμε πόσο μαλακίες είναι ο ρατσισμός, ο σεξισμός, ο αντισημιτισμός, η φυλή, η τάξη, και όλες οι προκαταλήψεις για τους ανάπηρους, τους ηλικιωμένους, τους εύσωμους. […]

ΓΙΑΤΙ δεν θέλουμε να αφήσουμε τον αληθινό και έγκυρο θυμό να διαδοθεί/ ή να στραφεί εναντίον μας μέσω της εξωτερίκευσης του σεξισμού όπως εκδηλώνεται με τη ζήλεια μεταξύ των κοριτσιών και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές κοριτσιών.

ΓΙΑΤΙ πιστεύω με όλη την καρδιά, την ψυχή και το σώμα ότι τα κορίτσια αποτελούν μια επαναστατική ψυχική δύναμη που μπορεί να/και θα αλλάξει τον κόσμο.

Η τέχνη των zine

Όλα ξεκίνησαν από μια ομάδα γυναικών που αντιλήφθηκε τον σεξισμό στην πανκ σκηνή. To πανκ μέχρι τότε ήταν ανδροκρατούμενο, βίαιο, άφηνε πολλές ομάδες απέξω. Τις γυναίκες για παράδειγμα που δεν μπορούσαν καν να βρεθούν μπροστά από τη σκηνή σε μια συναυλία. Έτσι, πολύ γρήγορα έφτιαξαν τη δική τους μουσική φάση και βρήκαν διαφορετικούς τρόπους να εκφραστούν.

Ένας χαρακτηριστικός τρόπος έκφρασης ήταν τα ζιν (βλ. εικόνες). Έντυπα που εκδίδονται από το ίδιο άτομο (ή άτομα) που τα δημιουργούσε και έγραφε σε αυτά. Μικρός αριθμός αντιτύπων, D.I.Y. λογική, φωτοτυπικά αντίγραφα, κανένα κέρδος. Η λέξη προέρχεται από το magazine (περιοδικό) υπάρχουν ωστόσο βασικές διαφορές του ζιν με το περιοδικό. Τα ζιν λειτουργούν ως τρόπος έκφρασης του δημιουργού, αποτυπώνουν τα βιώματά του, ζητούν να δει την οπτική του, τον προτρέπουν σε δράση. Θα λέγαμε ότι η επίδραση και ο στόχος είναι κυρίως που τα διαφοροποιούν από τα περιοδικά. Τα ζιν ζητούν από το αναγνωστικό κοινό να δράσει.

Μέσα από τα ζιν εκφράστηκαν αρκετά μεγάλα κινήματα και κουλτούρες (punk, queer, riot grrrls) σε ΗΠΑ, Αγγλία κ.ά. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούσαν είναι δανεισμένες από το πρωτοποριακό κίνημα του dada. Κολλάζ και εννοιολογική μεταστροφή όρων που μέχρι τότε λειτουργούσαν στερεοτυπικά και εις βάρος κάποιων ομάδων. Πρώτοι οι ντανταϊστές «κατέστρεψαν» οικείες εικόνες και διεκδίκησαν εκ νεου νοήματα. Από τα ελληνικά παραδείγματα, όχι ζιν, αλλά περιοδικό, μου έρχεται το φεμινιστικό έντυπο Κατίνα που εκδόθηκε το 1987 στη Θεσσαλονίκη. Δείτε επίσης, αν και μέτρια, την πρόσφατη ταινία Moxie (2021) της Amy Poehler, εκεί η πρωταγωνίστρια δανείζεται τη λέξη “moxie” που ακούει από την ομιλία της διευθύντριας και ξεκινάει κρυφά το moxiezine. Στόχος της να ευαισθητοποιήσει και τα υπόλοιπα κορίτσια του σχολείου πάνω σε ζητήματα σεξισμού και έμφυλης διάκρισης.

«Girls to the front»

Το ζιν Bikini Kill από την ομώνυμη μπάντα δίνει στη λέξη girl δυναμικότητα γράφοντάς την ως grrrl. Τα κορίτσια μαζεύονται στις riot grrrl συναντήσεις, συζητούν, αυτοπροσδιορίζονται και επιλέγουν τον τρόπο δράσης τους. Διοργανώνουν συναυλίες και ανοιχτές συζητήσεις. Στις συναυλίες παρατηρείται το εξής φαινόμενο, αγόρια μόνο καταλαμβάνουν τον χώρο μπροστά από τη σκηνή. Τότε ακούγεται για πρώτη φορά να κάνουν στην άκρη οι άνδρες και να έρθουν μπροστά οι γυναίκες για να χορέψουν. Και αυτό γίνεται το μότο και επαναλαμβάνεται σε κάθε συναυλία.

Η κριτική που δέχτηκαν αργότερα, ακόμη και από punk zine ήταν αρνητική, τις παρουσιάζουν ως μίσανδρες και επιθετικές. Τις αποκαλούν cunt, dykes, bitches. Οι ίδιες δεν πτοούνται, οικειοποιούνται τις λέξεις, τις ζωγραφίζουν στα γυμνά κορμιά τους, μαζί με καρδούλες και αστέρια και δηλώνουν με κείμενά τους ότι δεν είναι κατά των ανδρών αλλά υπέρ των γυναικών.

Συγκροτήματα

Οι μπάντες που σχετίζονται με το κίνημα riot grrrl χρησιμοποίησαν τη μουσική τους για να εκφράσουν φεμινιστικές και αντιρατσιστικές απόψεις. Μερικά μόνο ονόματα χαρακτηριστικά Bikini Kill, Bratmobile, Heavens to Betsy, Le tigre, Lois, Sleater-Kinney, Emily’s Sassy Lime και άλλα, πολλά μεταγενέστερα, στο ίδιο πνεύμα. Θα έχω λίστα στο τέλος του άρθρου. Ήδη, από το μανιφέστο παραπάνω διαπιστώνουμε ότι δεν πρόκειται για ένα μουσικό κίνημα μόνο, ο πυρήνας του κατά βάση είναι πολιτικός. Εξελίχθηκε παράλληλα με το τρίτο κύμα φεμινισμού και έθιξε θέματα, που τα τότε mainstream ΜΜΕ δεν τολμούσε να καλύψει, σεξισμός, φυλετική ανισότητα, σεξουαλική παρενόχληση. Αν και βραχύβια η πορεία του κινήματος αυτού καθαυτού έκανε μεγάλα βήματα για την εποχή και έθεσε τις βάσεις για έναν νέο τρόπος σκέψης και έκφρασης των γυναικών. Οι επιρροές του riot grrrl ακούγονται σε πολλά μεταγενέστερα συγκροτήματα.

«Rebel Girl»

O Ian MacKaye, το 1992 ( Minor Threat, Fugazi) έκανε την παραγωγή στο ομώνυμο EP “Bikini Kill”, και την επόμενη χρονιά κυκλοφόρησε ο πρώτο δίσκος της μπάντας, “Pussy Whipped”. Στον δίσκο περιλαμβάνεται το τραγούδι “Rebel Girl”, γίνεται αμέσως τεράστια επιτυχία και ο ύμνος του Riot Grrrl κινήματος.

When she talks, I hear the revolution
In her hips, there’s revolution
When she walks, the revolution’s coming
In her kiss, I taste the revolution

Οι προσωπικοί στίχοι των τραγουδιών θίγουν θέματα ταμπού και αποκτούν ταυτόχρονα πολιτική χροιά. Ίσως, σε ένα άλμπουμ αφιέρωμα αξίζει να αναφερθούμε ξεχωριστά σε κάθε τραγούδι. Το κίνημα, με τη μορφή που ξεκίνησε, σταμάτησε απότομα καθώς διαστρεβλώθηκε από τα μίντια. Οι κοπέλες δεν ήθελαν να δώσουν συνεντεύξεις, τα μίντια τις έβγαζαν τρελές, ανίκανες και κακοποιημένες. Τo κίνημα των Riot grrrl ήρθε και συμπλήρωσε με τον δικό του -σχεδόν εριστικό για πολλούς- τρόπο τον φεμινισμό στα ’90s μέσα από τη σύμπλευση κουλτούρας και φεμινιστικής ιδεολογίας.

Μια λίστα με μουσικές επιλογές από μπάντες του Riot grrrl αλλά και γενικά γυναικείες φωνές αγαπημένες στο ίδιο πνεύμα:

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• Stevie Feliciano, «The Riot Grrrl Movement», New York Library.
• Λήμμα «Bikini Kill discography», Wikipedia.
• Sara Marcus, Girls to the front:The true story of Riot Girrrl Revolution, Harper Collin e-books, 2010.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας:

• Ίνγκριντ Μπέργκμαν: μια οσκαρική ντίβα
• Πηνελόπη Δέλτα: Η προσωπική μου ηρωίδα
• Φρίντα Κάλο: Η κυρία του Ρεαλισμού

Ακολουθήστε μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project