Μπαίνει στην αίθουσα φουριόζος και ιδρωμένος, παραπονιέται για τη θερμοκρασία που ραγδαία αυξάνεται, φυσάει – ξεφυσάει που η ύλη δεν του βγαίνει, αρπάζει μια κιμωλία και χαράζει: μαθήματα γραφής ν. 1. Σουρεάλ; Όντως η παραπάνω σκηνή μάλλον σε λίγους έχει πράγματι συμβεί. Μερικοί ίσως ορμώμενοι από ιδιωτικά σχολεία έχουν καμιά φορά την τύχη να απολαμβάνουν ένα πιο εμπλουτισμένο curriculum.
Για τους υπόλοιπους η γραφή υπήρξε λίγο – πολύ μια μισητή διαδικασία. Έπρεπε διεκπεραιωτικά να μάθουμε να γράφουμε μια καλούτσικη έκθεση, για να περάσουμε στη σχολή της επιλογής μας. Μέχρι εκεί. Κατά τ’ άλλα η γραφή εντάσσεται -όπως και το σεξ- στους τομείς που το σχολείο μας λέει χωρίς ντροπή: βγάλτα πέρα μόνος σου.
Η γραφή μαθαίνεται;
Μεγαλώνοντας πολλοί πιάνουν τα μολύβια, τις πένες και τα πληκτρολόγιά τους και προσπαθούν κάτι να γράψουν. Οι περισσότεροι σύντομα το βάζουν στα πόδια. Άλλοι πάλι λαμβάνουν μια μικρή επιβεβαίωση για τη γραφή τους και προχωρούν. Χωρίς να ξέρουν βέβαια αν το έργο τους έχει μια τεχνική αρτιότητα, αξίζει κάτι. Μια μικρή φωνούλα τους ψιθυρίζει: δεν το’ χεις, οι φίλοι σου απλά σε καλοπιάνουν.
Υπάρχουν και κάποιοι που απολαμβάνουν την αυτοπεποίθηση να μην τους νοιάζει αν το ‘χουν. Μερικοί δε, εκδίδουν και κάποια διηγήματά – ποιήματα – μυθιστορήματά τους. Άλλοι καταλήγουν να έχουν δικά τους συγγραφικά blogs ή να γράφουν σε εθελοντικά sites. Οκ, κάποιοι το πάνε στο άλλο άκρο και η γραφή τους αναγνωρίζεται τόσο που οι μεγάλες ιστοσελίδες/ εκδοτικές τους επιστρατεύουν.
Οι περισσότεροι εξ αυτών ανεξαρτήτως κατηγορίας μοιράζονται ένα κοινό: κανείς δεν τους δίδαξε πώς να γράφουν. Γι’ αυτούς συνιστά σχεδόν ύβρις η διδασκαλία βασικών κανόνων γραφής. Η γραφή δεν υποτάσσεται σε πρότυπα και κανόνες. Η γραφή πρέπει να είναι ελεύθερη. Την αντίληψη αυτή σιγοντάρουν ένα σωρό συγγραφείς που δηλώνουν περήφανα αυτοδίδακτοι. Απλοί, λιτοί, δωρικοί, χομπίστες.
Οι Mozart της γραφής
Ωστόσο, νομίζω πως σε αυτό το σημείο αξίζουν δύο παραδοχές. Πρώτον, δεν είναι όλα τα συγγραφικά έργα ίδια κι όμοια ποιοτικά. Πέραν του καθαρά υποκειμενικού του πράγματος, ορισμένα έργα έχουν πολύ μεγάλη φιλολογική αξία και δεν μπορούμε με τίποτα να τα εξισώσουμε με άλλα που απλώς αρέσουν σε κάποιους. Π.χ. ο Άλμπερ Καμύ εκφράζει -με καθαρά αντικειμενικά κριτήρια- μια γραφή ουσιωδώς ανώτερη από αυτή της Λένας Μαντά. Η τελευταία μπορεί να ανταποκρίνεται στο γούστο μερικών, οκ. Άλλο θέμα.
Δεύτερον, δεν υπάρχει πιο απαισιόδοξος αφορισμός από το: η γραφή δεν διδάσκεται. Γιατί διδάσκεται, ασχέτως του τι λένε οι πολλώ λογιώ καταραμένοι καλλιτέχνες. Ενδεχομένως, κάποιοι απ’ αυτούς να μην πέρασαν ένα σωρό τάξεις- όπως κάνουν οι μουσικοί- για να πάρουν ένα πτυχίο, αλλά σίγουρα δούλεψαν πάνω στη γραφή τους. Διαβάζοντας αρκετά ενδεχομένως ή γράφοντας ξανά και ξανά, πετώντας στον κάλαθο των αχρήστων τους ένα σωρό «καμμένα» έργα.
Είμαι της άποψης ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να γράψουν κάτι ειλικρινές και αξιόλογο. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι μπορούν να το γράψουν άκοπα. Όπως όλα τα πράγματα στη ζωή, η γραφή χρειάζεται προσπάθεια. Mozart -δηλαδή αστέρια που έχουν το χάρισμα και γράφουν από τα 10 τους- δεν υπάρχουν ή αν υπάρχουν, βγαίνουν πολύ σπάνια.
Διαβάζοντας κανείς συνεντεύξεις ανθρώπων που ανήκουν στον ευρύτερο καλλιτεχνικό κύκλο, καταλαβαίνει ότι πολλοί αναπαράγουν το ψώνιο του «έμφυτου ταλέντου». Ένα είδος ευγονικής. Συγγραφέας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι.
Αυτοεκπληρούμενη προφητεία
Το επικίνδυνο της ιδέας του «αστεριού», που γεννιέται συγγραφέας, μάλλον προφανές: γιατί να γράψω, αφού από τη φύση μου δεν το’ χω; Σας φαίνεται ακραίο; Ένα πιο ρεαλιστικό παράδειγμα: γιατί να γράψω, αφού όταν έγραψα κάτι ήταν απλά μέτριο; Φανερά δεν είναι στη φύση μου, γιατί αλλιώς το πρώτο μου πόνημα θα είχε ξεχωρίσει.
Παραπάνω βλέπουμε τον ορισμό της λεγόμενης αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Ένα ωραίο τρικ που εφευρίσκουν τα άτομα που δεν νιώθουν αρκετά ακριβώς για να μη νιώθουν αρκετά. Πράγματι, αν πιστεύεις ότι δεν το έχεις με τη γραφή από τη φύση σου, τότε δεν προσπαθείς ή προσπαθείς ελάχιστα. Έπειτα, επαληθεύεσαι. Λες, νομίζοντας ότι έχεις αποδείξεις: δείτε, δεν έχω γράψει τίποτα σπουδαίο. Ενώ απλά δεν έχεις γράψει τίποτα (σκέτο).
Ενδεχομένως μια λύση στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία μπορεί να δώσει η ιδέα ότι η γραφή όντως μαθαίνεται. Γιατί άπαξ και το αποδεχτούμε αυτό, τότε δεν θα έχουμε και την απαίτηση οι πρώτες μας προσπάθειες να είναι άρτιες.
Άλλωστε, μας πρήζουν από το δημοτικό ότι μάθηση σημαίνει επανάληψη. Κανείς δεν έλυσε ένα μαθηματικό πρόβλημα απλά παρατηρώντας το για μισό λεπτό. Κανείς δεν έμαθε ιστορία με μια ανάγνωση. Και κάπως έτσι, κανείς δεν έγραψε κάτι πραγματικά αξιόλογο με την πρώτη προσπάθεια.
Η γραφή κι η ξε-γραφή
Χωρίς πολλά πολλά λοιπόν, ξεκινήστε. Πάρτε ένα μπλοκ και γράψτε το διήγημα ή το ποίημα που πάντα θέλατε, αλλά πάντα αναβάλλατε. Κάντε, αν θέλετε, κι ένα βήμα παραπέρα, δημοσιεύστε το. Δεχτείτε το feedback και όσους σας λένε ότι αυτό που γράψατε χρειάζεται διορθώσεις, γιατί μάλλον έχουν δίκιο. Αγκαλιάστε αυτούς που ισχυρίζονται ότι έχετε ωραία πένα, γιατί μάλλον βλέπουν σε σας κάτι που δεν βλέπετε καν εσείς στον εαυτό σας.
Επίσης, ξεκινήστε να σβήνετε. Διαβάστε αυτό που γράψατε άλλη μια φορά και αλλάξτε το. Ακόμα και προς το χειρότερο. Προσθέστε διαλόγους, εσωτερικούς μονολόγους, εξωτερικούς μονολόγους, άχρηστες λεπτομέρειες, τις οποίες μετά επίσης θα αφαιρέσετε. Όπως λένε κι οι σοφοί, η ζωή είναι μικρή, για να διστάζετε να κάνετε το γραπτό σας άνω κάτω.
Η γραφή, όπως είπαμε και πριν, μαθαίνεται, άρα μην αρνηθείτε τη βοήθεια. Υπάρχουν και πολύ όμορφα κανάλια στο YouTube (αυτό για παράδειγμα). Αν πάλι, έχετε μια ροπή προς την αρθρογραφία, το Beasty σας περιμένει (στείλτε το draft σας εδώ).
Ως αρθρογράφοι, θα έχετε από κάτω από το γραπτό σας μια μπάρα που θα σας λέει πόσο ευανάγνωστο είναι. Αν έχετε τα θέματα του «καλού μαθητή», θα θέλετε πάντα αυτή να είναι πράσινη, για να έχετε την ψευδαίσθηση ότι έτσι το κείμενό σας διαβάζεται πιο εύκολα, ενώ θα αποφεύγετε όπως ο διάολος το λιβάνι τις προτάσεις άνω των 20 λέξεων, επειδή δημιουργούν ένα ωραιότατο κόκκινο, που σας χαλάει όλο το προφίλ τελειότητας που έχετε πλάσει στο μυαλό σας.
Βασικά, η πρόταση που μόλις διαβάσατε αποτελείται από 51 (!) λέξεις. Δεν ξέρω για εσάς, εμένα μου αρέσει πολύ και την διαβάζω ξανά και ξανά.
* Αν θέλετε να κάνετε μια πρώτη απόπειρα στη συγγραφή διηγήματος, ο IANOS διοργανώνει διαγωνισμό διηγήματος, με προθεσμία τις 4 Ιουνίου του 2022. Μάθετε περισσότερα εδώ.
Παρόμοια άρθρα:
