Κατσουσίκα Χοκουσάι: Η φιλοσοφία της τέχνης

Ηχογράφηση από την Πελαγία Σαβ:

O Κατσουσίκα Χοκουσάι, γεννήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 1760 στο Έντο (σημερινό Τόκιο). Ήταν Ιάπωνας καλλιτέχνης, χαράκτης και σκιτσογράφος. Το παιδικό όνομα του, ήταν Τoκιταρό (Tokitarō). Πιστεύεται ότι πατέρας του, ήταν ο Ναγκασίμα Ίσε, γνωστός καθρεπτοποιός του Σογκούν, αρχηγού της φεουδαρχικής Ιαπωνίας.

Πολύ μικρός, υιοθετήθηκε από έναν θείο του, επίσης καθρεπτοποιό, που τον προόριζε για διάδοχο στην οικογενειακή επιχείρηση. Σε ηλικία 5 ετών, εκδήλωσε το ενδιαφέρον του για την ζωγραφική. Από 14 έως 18 ετών, μαθήτευσε και εργάστηκε στο εργαστήριο του ξυλογράφου Σουνς. Στη συνέχεια, μαθήτευσε στη σχολή Κατσουκάουα για 19 χρόνια, με δάσκαλο τον ιδρυτή, Κατσουκάουα Σουνσό. Ο Σουνσό, υπήρξε ένας από τους κορυφαίους, στην χαρακτική τεχνοτροπία ουκίγιο-ε.

Ουκίγιο-ε

Ουκίγιο-ε ή όκιο-ε, είναι ένα είδος ξυλογραφίας και ζωγραφικής. Γνώρισε άνθηση από τον 17ο έως τον 20ο αιώνα στην Ιαπωνία. Το όνομα παραπέμπει ειρωνικά στην ομόηχη λέξη Θλιβερός κόσμος. Με λίγα λόγια, ο τόπος από όπου ο θάνατος και η ανάσταση γλιτώνουν τον άνθρωπο, σύμφωνα με τη βουδιστική θεολογία.

Τα Ουκίγιο-ε έργα, προορίζονταν αρχικά για άτομα, που δεν ήταν αρκετά πλούσια για να αγοράσουν ένα αυθεντικό πίνακα. Τα αρχικά θέματα, ήταν παραστάσεις από τη ζωή της πόλης, σκηνές διασκέδασης, αθλητές του σούμο και φημισμένοι ηθοποιοί. Αργότερα, η θεματολογία επικεντρώθηκε στα τοπία.

Η διαδικασία εκτύπωσης έργων ουκίγιο-ε, γινόταν ως εξής:

Ο καλλιτέχνης, παρήγε το κύριο έργο σε μελάνη. Έπειτα, οι τεχνίτες κολλούσαν τη ζωγραφιά σε μια ξύλινη επιφάνεια, κόβοντας τις περιοχές όπου το χαρτί ήταν λευκό. Το ξύλο στη συνέχεια καλυπτόταν με μελάνη και τυπωνόταν σε χαρτί. Οι εκτυπώσεις, κολλούνταν σε ξύλο στις επιφάνειες του σχεδίου, με το συγκεκριμένο χρώμα μελάνης.

Η διαδικασία επαναλαμβανόταν για όλα τα χρώματα που χρησιμοποιούνταν στη σύνθεση. Κάποιες φορές μάλιστα, περισσότερες από μία φορά, έτσι ώστε το τελικό έργο να έχει το επιθυμητό χρώμα.

Η περίοδος από το 1795 – 1797

Ο Χοκουσάι άλλαζε το όνομά του συχνά, ανάλογα με την καλλιτεχνική του ενασχόληση. Τα διάφορα ονόματά του, επιτρέπουν τη διαίρεση της ζωής του σε καλλιτεχνικές περιόδους. Το 1795, ο Χοκουσάι πήρε το καλλιτεχνικό όνομα, Σουνρό (Shunrō). Όπως ανέφερε ο ίδιος:

«Αυτό που αποτέλεσε το κίνητρο για την καλλιτεχνική μου εξέλιξη ήταν η ντροπή που ένιωθα στα χέρια του Σουνκό (Shunkō)».

Ο Σουνκό ήταν ο διευθυντής της σχολής Κατσουκάουα. Η επόμενη περίοδος του Χοκουσάι ήταν στη σχολή Ταουράουα (Tawaraya). Εκεί, υιοθέτησε το όνομα Ταουράιγια Σόρι, στα 34 χρόνια του. Την περίοδο αυ τή, ζωγράφισε πολλούς πίνακες για ευχετήριες κάρτες σουριμόνο (surimono), και διακοσμήσεις κουόκα-έχον (kyōka ehon). Στη συνέχεια, πήρε το όνομα Κατσουσίκα Χοκουσάι. Το «Κατσουσίκα» αναφέρεται στο Έντο, ενώ «Χοκουσάι» σημαίνει «βόρειο στούντιο».

Μετά το θάνατο της πρώτης γυναίκας του, που του άφησε 3 παιδιά, ξαναπαντρεύτηκε, αποκτώντας άλλα δύο παιδιά.

Η περίοδος από το 1798 – 1814

Το 1798, ο Χοκουσάι, ξεκίνησε την ανεξάρτητη καλλιτεχνική του καριέρα, υιοθετώντας το όνομα Χοκουσάι Τομίσα (Hokusai Tomisa). Το όνομα αυτό, το κράτησε μέχρι το 1811, όπου σε ηλικία 51 ετών, το άλλαξε σε Τάιτο (Taito). Ένα χρόνο αργότερα, ο μεγαλύτερος γιος του, έφυγε από τη ζωή. Αυτό, τον επηρέασε τόσο συναισθηματικά, όσο και οικονομικά.

Την περίοδο αυτή, δημιούργησε έργα σε στυλ Χοκουσάι Manga. Manga, ονομάζονται τα ιαπωνικά κόμικς. Αναπτύχθηκαν από την ανάμειξη ουκίγιο-ε και της δυτικής τεχνοτροπίας ζωγραφικής. Κάποια Manga, που παράγονται στην Ιαπωνία διασκευάζονται σε anime. Τα πιο διάσημα Manga είναι τα shōnen, που απευθύνονται σε αγόρια εφηβικής ηλικίας, όπως το Dragon Ball.

Το 1814, ο Χοκουσάι, δημιούργησε ένα εγχειρίδιο Manga, με ζωγραφιές. ώστε να αντιγράψουν οι μαθητές του. Έγινε best -seller.

Η περίοδος από το 1820 – 1849

Το 1820, άλλαξε το όνομά του σε Ιίτσου (Iitsu), αρχίζοντας μία περίοδο που του έδωσε μεγάλη φήμη στην Ιαπωνία. Τότε, δημιούργησε την γνωστή σειρά συνθέσεων, «36 απόψεις του όρους Φούτζι». Επίσης παρήγαγε τις σειρές ξυλογραφιών: «Μια περιήγηση στους καταρράκτες της επαρχίας» και «Ασυνήθιστες απόψεις των γεφυριών της επαρχίας».

Το 1828, πέθανε και η δεύτερη σύζυγος του. Ο 68 ετών Χοκουσάι, υπέφερε κατά διαστήματα από παράλυση, εξαιτίας εγκεφαλικού. Δύο χρόνια αργότερα, ολοκλήρωσε το έργο, Το Μεγάλο Κύμα έξω από την Καναγκάου, γνωστότερο ως Το Μεγάλο Κύμα.
Την επόμενη περίοδο, που ξεκινά το 1834, ο Χοκουσάι υιοθέτησε το όνομα Gakyō Rōjin Manji. (Ο γέρος άντρας που τρελαίνεται για την τέχνη). Την περίοδο αυτή, δημιούργησε τη σειρά Εκατό απόψεις του όρους Φούτζι και άλλες σημαντικές παραστάσεις τοπίων.

Στις 10 Μαΐου 1849, σε ηλικία 89 ετών, ο Χοκουσάι έφυγε από τη ζωή. Ξεψυχώντας, αναφέρεται ότι ευχήθηκε να είχε άλλα 5 ή 10 χρόνια για να γίνει σωστός ζωγράφος.

Η ξεχωριστή μορφή Χοκουσάι

Ο Κατσουσίκα Χοκουσάι ήταν manager του εαυτού του, συνηθίζοντας να τραβάει την προσοχή του κοινού. Το 1804, στο φεστιβάλ στο Έντο, ζωγράφισε ένα πορτρέτο του βουδιστή ιερέα Daruma, μήκους 1,80 μέτρων με πινέλο, μια σκούπα. Επίσης, όταν κλήθηκε να αποδείξει τη δεξιοτεχνία του, στην αυλή του Σογκούν, άφησε άφωνους τους πάντες.

Χρησιμοποιώντας ένα τεράστιο φύλλο χαρτί, ζωγράφισε πάνω μια μεγάλη μπλε καμπύλη. Έπειτα, βούτηξε τα πόδια μιας κότας σε κόκκινη βαφή κι άρχισε να την κυνηγάει πάνω στη γραμμή. Έτσι, δημιουργήθηκε μια παραλλαγή του παραδοσιακού ιαπωνικού μοτίβου των φύλλων του σφενδάμου, που επιπλέουν στον ποταμό Τατσούτα.

Ο Χοκουσάι υπήρξε ένας ιδιαίτερος άνθρωπος. Δεν έμενε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα μέρος και απεχθανόταν την τακτοποίηση του χώρου. Συνολικά άλλαξε κατοικία 93 φορές, καθώς μετακόμιζε όταν η βρωμιά έκανε το μέρος αβίωτο. Το 1839, μια φωτιά στο εργαστήριό του κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του. Η ακαταστασία ίσως ήταν η κύρια αιτία εκδήλωσης της πυρκαγιάς.

Η προσφορά του Χοκουσάι στην τέχνη

Ο Κατσουσίκα Χοκουσάι δημιούργησε περίπου 30.000 σχέδια και διακοσμήσεις σε πάνω από 500 βιβλία και πλήθος ξυλόγλυπτων. Το μεγαλύτερο έργο του, αποτελούνταν από 4000 σχέδια σε 14 τόμους και δημοσιεύτηκε το 1814. Ήταν, επίσης, ένας από τους κορυφαίους σχεδιαστές παιχνιδιών του 19ου αιώνα.

Από το 1880, η τέχνη και πιο συγκεκριμένα το ιμπρεσιονιστικό κίνημα, δέχτηκε τις επιρροές του Χοκουσάι. Ο Κλοντ Μονέ απέκτησε 23 έργα του, που διακοσμούν το σπίτι – μουσείο στο Ζιβερνύ της Νορμανδίας. Επηρέασε επίσης τους Ντεγκά, Τουλούζ-Λωτρέκ, τη γλύπτρια Καμίλ Κλοντέλ και τον συνθέτη Ντεμπυσσύ. Ο Βαν Γκογκ, εμπνεύστηκε την «Έναστρη Νύχτα» από το «Μεγάλο Κύμα» του Χοκουσάι.

Η Έναστρη Νύχτα και το Μεγάλο Κύμα

Ο πίνακας «Έναστρη Νύχτα», είναι ένα από τα γνωστότερα έργα του Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Ζωγραφίστηκε τον Ιούνιο του 1889, όταν ήταν έγκλειστος σε ένα μικρό ψυχιατρείο. Εμπνεύστηκε, από τον νυχτερινό ουρανό που έβλεπε μέσα από τα κάγκελα του δωματίου και την υπέροχη φύση. Σήμερα, θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα όλων των εποχών.

Ένας από τους γνωστότερους πίνακες της δυτικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα, φαίνεται πως είχε ως πηγή έμπνευσης ένα ιαπωνικό έργο τέχνης. Τοποθετώντας τους πίνακες κοντά, οι ομοιότητες είναι εμφανείς. Στο έργο του Χοκουσάι, το κύμα δεσπόζει πάνω από το ηφαίστειο Φουτζιγιάμα. Στον πίνακα του Βαν Γκογκ, ο ουρανός που στροβιλίζει «ορμά» στην πλαγιά ενός βουνού στο Σαιν Ρεμί Ντε Προβάνς.

Οι ιστορικοί τέχνης, υποστηρίζουν πως ο Βαν Γκογκ ήταν δεινός συλλέκτης ιαπωνικών έργων, όπως ξυλογραφίες και χαρακτικά. Αν και δεν είχε στην κατοχή του κάποιο αντίτυπο του έργου του Χοκουσάι, η μνήμη του υπήρξε εξαιρετική. Θυμόταν τα πάντα με κάθε λεπτομέρεια.

Αναλύοντας ”Το Μεγάλο Κύμα”

Το Μεγάλο Κύμα, θεωρείται το γνωστότερο έργο του Κατσουσίκα Χοκουσάι, στην Ευρώπη. Η επιβλητική δύναμη της αντίθεσης μεταξύ κύματος και βουνού, δίνει μια ξεχωριστή σημασία σε αυτό το μοναδικό δημιούργημα.

Το ταραγμένο κύμα, υψώνεται πάνω από το θεατή, ενώ η μικρή πυραμίδα του βουνού Φούτζι, στέκεται σε απόσταση. Σημειώνεται, πως σε όλες τις παραδοσιακές απεικονίσεις, το βουνό, υπήρξε πάντα το επίκεντρο. Ο καλλιτέχνης, αντέστρεψε την παράδοση, αφήνοντας το Φούτζι να αχνοφαίνεται στο βάθος. Το τεράστιο κύμα, σχηματίζει μια μάζα που έρχεται σε αντίθεση με τον άδειο χώρο που βρίσκεται από κάτω.

Οι αφροί παίρνουν τη μορφή μυτερών νυχιών που θέλουν να κατασπαράξουν τους ψαράδες. Η συντριβή του κύματος δημιουργεί ένταση στο έργο, ενώ ένα μικρότερο κύμα παρουσιάζεται σαν μινιατούρα του βουνού Φούτζι.

Τρεις βάρκες που μεταφέρουν ψάρια βουλιάζουν ανάμεσα στα πελώρια κύματα. Οι μικροσκοπικοί ψαράδες, στρυμωγμένοι, τις οδηγούν από την αντίθετη πλευρά. Μια ισορροπία, ανάμεσα στην βιαιότητα της φύσης και την ηρεμία των ψαράδων, αναδύεται. Αυτή η μάχη παρουσιάζει την ανάγκη του ανθρώπου για επιβίωση.

Στο πάνω μέρος αριστερά, υπάρχει ένα κείμενο, γραμμένο στα ιαπωνικά. Τα κείμενα αυτά αποτελούσαν χαρακτηριστικό των γιαπωνέζικων χαρακτικών. Ήταν συνήθως ποιήματα σχετικά με το έργο.

Ξεχασμένα έργα του Χοκουσάι στο Βρετανικό Μουσείο

Το Βρετανικό Μουσείο απέκτησε πρόσφατα 103 έργα του Ιάπωνα ζωγράφου, η ύπαρξη των οποίων είχε ξεχαστεί τα τελευταία 70 χρόνια. Δημιουργήθηκαν ως εικονογραφήσεις ενός βιβλίου με τίτλο Banbutsu Ehon Taizen Zu (Μεγάλο Εικονογραφημένο Βιβλίο των Πάντων). Στο παρελθόν, βρίσκονταν στην κατοχή του Γάλλου συλλέκτη ιαπωνικών έργων κοσμηματοποιού Ανρί Βεβέρ. Η τελευταία φορά που εμφανίστηκαν δημοσίως ήταν σε δημοπρασία το 1948, στο Παρίσι.

Κυρίαρχη θεματογραφία, αποτελούσαν απεικονίσεις θρησκευτικών, μυθολογικών, ιστορικών και λογοτεχνικών φιγούρων, ζώων, πουλιών και λουλουδιών. Επιπλέον υπήρχαν φυσικά φαινόμενα, αλλά και τοπία. Όλα τα έργα, σχετίζονταν με την αρχαία Κίνα και Ινδία, αλλά και τη Νοτιοανατολική και Κεντρική Ασία.

Προέρχονταν από μια άσχημη ψυχολογικά και οικονομικά περίοδο του καλλιτέχνη. Ο θάνατος της δεύτερης γυναίκας του, το εγκεφαλικό, αλλά και η χρεοκοπία, μείωσαν την παραγωγική του ικανότητα. Ένας από τους θησαυρούς του Μουσείου, θεωρείται Το Μεγάλο Κύμα στα ανοιχτά της Καναγκάουα ή απλώς Το Μεγάλο Κύμα. Η μεγάλη έκθεση «Hokusai: beyond the Great Wave», το 2017, προσέλκυσε 150.000 επισκέπτες.

Ο Χοκουσάι στην σύγχρονη εποχή

Στις 22 Νοεμβρίου 2016, κοντά στο Τόκιο, άνοιξε το Σουμίντα Χοκουσάι. Υπήρξε το πρώτο μουσείο για τον καλλιτέχνη, όπου εκτίθενται περισσότερα από 1800 έργα του.

Επίσης, στη νοτιοδυτική Μόσχα, στην περιοχή Νότιο Μπούτοβο, αρχιτέκτονες σχεδίασαν την Etalon City. Τοποθέτησαν Το Μεγάλο Κύμα στις προσόψεις 6 ουρανοξυστών. Τα 60.000 τ. μ. του έργου, είναι ορατά από τον αυτοκινητόδρομο και έχουν μοιραστεί ανάλογα με το μέγεθος του κάθε κτιρίου.

Ο γέρος άντρας που τρελαίνεται για την τέχνη

Ο Κατσουσίκα Χοκουσάι, ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ιάπωνες καλλιτέχνες όλων των εποχών. Με μια τεράστια αγάπη για την ζωγραφική, ήλπιζε πως θα ζήσει έως την ηλικία των 110 ετών, δημιουργώντας.

 «Όταν είμαι 80, θα δείτε πραγματική πρόοδο. Στα 90, θα έχω περάσει βαθιά στο μυστήριο της ίδια της ζωής. Στα 100, θα είμαι θαυμάσιος καλλιτέχνης. Στο 110, όλα όσα δημιουργώ, μια κουκκίδα, μια γραμμή, θα πηδήξει στη ζωή όπως ποτέ άλλοτε. Σε όλους εσάς που πρόκειται να ζήσετε όσο εγώ, υπόσχομαι να κρατήσω το λόγο μου. Αυτό το γράφω στα γηρατειά μου.»

Αν και δεν κράτησε το λόγο του, κατάφερε να αφήσει στις επόμενες γενιές μια τεράστια παρακαταθήκη. Μια συλλογή από μοναδικά έργα, που αντικατοπτρίζουν τη κουλτούρα μιας ολόκληρης εποχής.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• Κατσουσίκα Χοκουσάι. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org.
• Manga. Ανακτήθηκε από en.wikipedia.org.
• ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Ανακτήθηκε από pi-schools.gr.
• Πώς ο Βαν Γκογκ εμπνεύστηκε την «Έναστρη Νύχτα» από το «Μεγάλο Κύμα» του Χοκουσάι.(2018). Ανακτήθηκε από lifo.gr.
• 10 things to know about Hokusai.(2019). Ανακτήθηκε από christies.com.
• Consulting engineers Metropolis. Ανακτήθηκε από metropolis-group.ru.

Παρόμοια άρθρα:

• Νικηφόρος Λύτρας: «Τα κάλαντα», με άλλο μάτι
• Χριστούγεννα μέσα από τα μάτια του Γκρέκο
• Η σχεδία της Μέδουσας… ήταν ένα μικρό καράβι

Ακολουθήστε μας στις σελίδες μας Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project