Η Κάθοδος των 9: Μία συνειδητή πορεία προς τον θάνατο

Ηχογράφηση από την Ακριβή Ανδρινοπούλου:

Ο ελληνικός εμφύλιος (1946-1949) μπορεί να διήρκησε λίγα μόνο χρόνια, αλλά μαύρισε τη μνήμη της ελληνικής ιστορίας. Όσοι ήταν μάρτυρες του ματωμένου αυτού ρέκβιεμ, κουβαλούν για πάντα μέσα τους την κτηνωδία ενός λαού διχασμένου. Οι αλγεινές αυτές συνθήκες, δεν άφησαν ανεπηρέαστη την λογοτεχνία. Οι περισσότεροι διηγηματογράφοι και ποιητές της περιόδου αποτύπωσαν στο έργο τους την αγριότητα ενός πολέμου ανθρωπιάς. Από το «Η Κάθοδος των 9», του Θανάση Βαλτινού, μέχρι το «Η Συνέχεια 2», του Μανώλη Αναγνωστάκη, τα δημιουργήματα της περιόδου μυρίζουν αίμα και φθορά· φθορά ενός συστήματος αξιών που ξεχάστηκαν πολλές φορές στην ανάγκη να παλέψουν για τα πιστεύω τους ή να παραδοθούν αντίστοιχα για αυτά.

Πολλοί από τους λογοτέχνες της εποχής βίωσαν τις σαθρές μνήμες του βίαιου ανθρωποκυνηγητού του «Δεύτερου Αντάρτικου», όπως χαρακτηρίστηκε. Ένας εκ των πολλών εκπροσώπων αυτών είναι και ο Θανάσης Βαλτινός. Παρά το γεγονός ότι ο Βαλτινός παραμένει ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους μεταπολεμικούς συγγραφείς, το έργο του κληροδοτεί πολλά περισσότερα από μια απλή κατάθεση γεγονότων. Η γραφή του, σχεδόν πάντοτε αιχμηρή, δεν διστάζει να παρουσιάσει δυναμικά και τους δύο ιδεολογικούς πόλους. Έτσι, αποχρωματισμένος από τις δικές του πεποιθήσεις, ο Βαλτινός γράφει ιστορία· μια ιστορία άρρηκτα συνδεδεμένη με την ουσία του ανθρώπου, μια ιστορία αποκλειστικά για αυτόν.

Η Κάθοδος των 9: Μία ερωτική αλληγορία

Το πρώτο επίσημα δημοσιευμένο έργο του Θανάση Βαλτινού, αποτελεί η νουβέλα με τίτλο «Η Κάθοδος των 9». Το σύντομο αυτό διήγημα γράφεται το 1959, δέκα μόλις χρόνια μετά την λήξη του Εμφυλίου. Στην δημοσιότητα έρχεται τον Σεπτέμβριο του 1963 στο περιοδικό «Εποχές», έπειτα από παρέμβαση του Γ. Σαββίδη και εν αγνοία του συγγραφέα. Η γνωριμία του Βαλτινού με τον εν λόγω καθηγητή και κριτικό λογοτεχνίας πραγματοποιήθηκε μέσα από προηγούμενα έργα του στο περιοδικό «Ταχυδρόμος». Η σχέση αυτή που ευνόησε την κυκλοφορία της «Καθόδου» υπήρξε καθοριστική για την μετέπειτα λογοτεχνική πορεία του Βαλτινού· ένα έναυσμα ώστε η γραφή του να αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της γενιάς του έως σήμερα.

Το αξιοπερίεργο με την ιστορία της «Καθόδου», συνιστά το γεγονός ότι, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, πρόκειται για μία ερωτική ιστορία. Σε συνέντευξή του στην εκπομπή «Εποχές και Συγγραφείς» του Τ. Ψαρρά, αποκαλύπτει ότι το έργο ήταν αποτέλεσμα βαθιάς ερωτικής απογοήτευσης του ίδιου. Μέσα από μία ωμή περιγραφή ενός αντάρτικου ανθρωποκυνηγητού, ο Βαλτινός μετουσιώνει μια ερωτική αλληγορία σε πολεμική ιστορία. Οι αναλογίες, πιθανόν, με την πρώτη ματιά είναι δυσεύρετες αν όχι ανύπαρκτες. Ωστόσο, υπάρχει καλύτερη περιγραφή του έρωτα από μία συνειδητή, αναπόφευκτη πορεία προς το τέλος; Από μία δριμεία υπαρξιακή σύγκρουση;

Υπόθεση και πρόσωπα: Μία απρόσωπη ιστορία

Από την πρώτη, μόλις, σελίδα, ο Βαλτινός μας τοποθετεί χωροχρονικά στον πυρήνα της ιστορίας του. Ο αναγνώστης ταξιδεύει στο καλοκαίρι του 1949, λίγο μετά από τον τερματισμό του Εμφυλίου. Η ήττα των αριστερών, στέκεται αιτία ώστε μία ομάδα εννέα ανταρτών να προσπαθήσει να κρυφτεί διασχίζοντας τις πλαγιές του Ταΰγετου. Προορισμός του οδοιπορικού αυτού είναι η θάλασσα. Η πορεία τους, ωστόσο, δυσχεραίνεται, όχι μόνο από τον ένοπλο ελληνικό στρατό που τους καταδιώκει, αλλά και από τους ένοπλους χωρικούς. Αποκορύφωμα στις κακουχίες αυτών συνιστά το δύσμορφο και δύσβατο έδαφος των βουνών της Πελοποννήσου. Ο έμψυχος και άψυχος κλοιός μιας Ελλάδας προδομένης, από κάθε άποψη, ραδιουργεί και φαίνεται να προκαθορίζει, από την αρχή κιόλας, το τέλος.

Η «Κάθοδος των 9» παρά το γεγονός ότι κατονομάζει τα πρόσωπα της ιστορίας, είναι κατά βάση για μια απρόσωπη ιστορία. Τα ονόματα των πρωταγωνιστών αποτελούν προϊόν της φαντασίας του Βαλτινού, παρότι κάποια από αυτά συνάδουν με πραγματικά ιστορικά πρόσωπα της περιόδου. Πρωταγωνιστής είναι ο 19χρονος Νάσος, στην οπτική του οποίου φαίνεται να εστιάζει περισσότερο η αφήγηση. Παρόλα αυτά, τα πρόσωπα αποσιωπούνται πίσω από τις πράξεις και τα γεγονότα. Ο συγγραφέας «αποκρύπτει» εσκεμμένα λεπτομέρειες. Έτσι, η ιστορία δεν έχει συγκεκριμένα εννέα μόνο πρόσωπα. Αποκτά, αντίθετα, την μορφή και την συνείδηση όσων υπηρέτησαν τις ιδέες τους σε έναν αγώνα ανεξαρτήτου κατάληξης.

Η αλήθεια μέσα στην Κάθοδο

Μπορεί το έργο να συνιστά μία πολεμική, θα λέγαμε, αφήγηση ή πλοκή, όμως, με εξαίρεση τον ιστορικό πυρήνα, αποτελεί συγγραφική επινόηση. Αυτό που βασίζεται στην πραγματικότητα, αδιαμφισβήτητα, είναι το κλίμα. Τα πρόσωπα είναι επιλεγμένα έτσι ώστε να υπάρχει μια ευρύτητα. Τα ονόματα των εννέα δεν αποδίδονται σε υπαρκτά πρόσωπα της αντάρτικης πλευράς. Από την άλλη, τα τοπωνύμια και η απόδοση της πολεμικής τέχνης φαίνονται να αναπτύσσονται με ιδιαίτερη ακρίβεια. Σχεδόν κινηματογραφικά, ο χώρος διευρύνεται με αρκετές λεπτομέρειες όπως και οι σκηνές ένοπλων συγκρούσεων.

Ο Βαλτινός σε δηλώσεις του για τις συνθήκες συγγραφής του έργου είχε αναφέρει πως σκοπός ήταν να υπάρξει πλούσια αναφορά στον γεωγραφικό χώρο. Για τον λόγο αυτό, τα φυσικά εμπόδια όπως το τραχύ έδαφος ή η ξηρασία του εδάφους συμπληρώνουν από μόνα τους το βίαιο σκηνικό. Η αγριότητα των προσώπων αγκαλιάζεται από την αγριότητα της φύσης. Τα δύο μαζί δημιουργούν ένα γουέστερν επιβίωσης, τόσο από την φθορά του εναπομείναντα ανθρωπισμού, όσο κι από τις ευρύτερες συνθήκες.

Για ποιο λόγο η Κάθοδος θεωρείται διαχρονικό ανάγνωσμα;

Η «Κάθοδος των 9», αναμφίβολα, αποτελεί ένα διαχρονικό ανάγνωσμα και οι προβληματισμοί που θέτει φαντάζουν πιο επίκαιροι από ποτέ. Γιατί, όμως, μία πολεμική ιστορία διδάσκει περισσότερο από οτιδήποτε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; Ένα οδοιπορικό προς τον θάνατο, ένας αγώνας επικράτησης οδηγούν τελικά στον μεγαλύτερο υπαρξιακό προβληματισμό: τι χρειάζεται για να μείνεις άνθρωπος. Επιλέγεις την επιβίωση ή τον πνευματικό θάνατο; Παραδίδεσαι προκειμένου να διατηρήσεις ακέραιη την ανθρωπιά σου ή ανακαλείς τα ζωώδη ένστικτα;

Η «Κάθοδος των 9» θέτει αυτά και πολλά περισσότερα ερωτήματα που θα έπρεπε όλοι μας να στοχαστούμε. Δεν χρειάζεται απαραίτητα να επικρατούν συνθήκες ένοπλων συγκρούσεων για να δοκιμαστεί ο ανθρωπισμός μας. Ο πιο ζοφερός, εξάλλου, πόλεμος που πάντα θα υπάρχει ανάμεσά μας είναι το να καταφέρεις να μείνεις στην ουσία άνθρωπος. Το διακύβευμα αυτό δίνει αφορμή στον Βαλτινό να παρουσιάσει την δική του «Κάθοδο». Πολύ περισσότερο, όμως, μέσα από την «Κάθοδό» του, δίνεται σε εμάς η αφορμή να αναζητήσουμε την δική μας· να πολεμήσουμε για αυτήν ή να παραδοθούμε.

Παρόμοια άρθρα:

• Home body: Το cool κορίτσι της ποίησης επιστρέφει πιο ανθρώπινο από ποτέ 
• Πάουλ Κλέε: «To ένα μάτι βλέπει, το άλλο νιώθει»
• Και δεν Έμεινε Κανένας: μία best seller αστυνομική ιστορία φθοράς και παρακμής
• Baudelaire: Το παριζιάνικο όνειρο μέσα απ’ τις αράδες του Spleen de Paris

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project