Exclusive Content:

Blaxploitation: η αναπαράσταση των Αφροαμερικανών στη μεγάλη οθόνη

Το κινηματογραφικό είδος του Blaxploitation, οι κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές συγκυρίες που οδήγησαν σε αυτό και ο πολιτισμικός του αντίκτυπος.

31 Μαρτίου 1971, Detroit. Τα σινεμά της πόλης πλημμυρίζουν με κοινό που πρόκειται να παρακολουθήσει μια ταινία – σταθμό στην ιστορία του Αφροαμερικανικού κινηματογράφου. Ο λόγος για το Sweet Sweetback’s Baadasssss Song που, σύμφωνα με τον Spike Lee,

…έδωσε όλες τις απαντήσεις για το πως να δημιουργήσεις μια «αληθινή» ταινία, να τη διανείμεις μόνος σου και, το σημαντικότερο, να πληρωθείς.

SSDS (1971) // Πηγή εικόνας: pinterest.com

Ο Melvin Van Peebles, σε ρόλους σκηνοθέτη, σεναριογράφου και πρωταγωνιστή μεταξύ άλλων, ζωγραφίζει το πορτραίτο ενός αντιήρωα που διώκεται για ένα έγκλημα που δεν έχει διαπράξει. Ένας Αφροαμερικανός που, χρησιμοποιώντας ενίοτε ανορθόδοξες μεθόδους, καταφέρνει να ξεφύγει από τους διεφθαρμένους λευκούς αστυνομικούς. Μια ταινία με ισόποσες δόσεις βίας, σεξ και funk, για την οποία φροντίζουν οι τότε αφανείς Earth, Wind & Fire. Κάπως έτσι γεννάται το κινηματογραφικό είδος του Blaxploitation.

Οι κοινωνικοπολιτικές αφορμές

Στην προαναφερθείσα γένεση, βέβαια, οδηγούν τρεις παράγοντες μεγαλύτεροι από το ίδιο το SSBS. Ο πρώτος έχει τη ρίζα του στα κινήματα των ’60s για τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Η κοινωνικοπολιτική σκηνή της Αμερικής βιώνει μια σειρά από αναταραχές, με πολλούς Αφροαμερικανούς και μη να διεκδικούν φυλετική ισότητα και ενδυνάμωση των καταπιεσμένων μειονοτήτων. Με την άνοδο, και εν συνεχεία τη δολοφονία, προσωπικοτήτων όπως ο Malcolm X και ο Martin Luther King Jr., παίρνουν μορφή παρατάξεις, κινήματα και οργανώσεις υπό την ομπρέλα του Black Power. Κοινό στόχο αποτελεί η αυτοδυναμία των ανθρώπων αφρικανικής καταγωγής.

Οι Southern Christian Leadership Conference του King, οι Student Nonviolent Coordinating Committee του Stokely Carmichael (αργότερα Kwame Ture) και οι Congress of Racial Equality του Floyd McKissick, αλλά και, αργότερα, μιλιταριστικές ομάδες όπως οι Black Panthers Party, διοργάνωναν πορείες, ομιλίες, συζητήσεις, δράσεις αλληλεγγύης, ακόμη και σώματα προστασίας έναντι στην αστυνομική βία. Αν και πολλοί αντιμετώπιζαν τις οργανώσεις αυτές ως επικίνδυνες για την Αμερικανική κοινωνία, είναι αδιαμφισβήτητη η κοινωνική αλλαγή που επέφεραν, η οποία διατήρησε προεκτάσεις μετά την παρακμή των κινημάτων αυτών στα τέλη του ’70, και μέχρι το σήμερα.

Blaxploitation
Διαδήλωση για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών // Πηγή εικόνας: kewtw9.org
Οι καλλιτεχνικές προεκτάσεις

Η ιστορία των Αφροαμερικανών στην μεγάλη οθόνη είναι γεμάτη σκοτεινές σελίδες και ατυχή περιστατικά, που κυμαίνονται από ελλιπή αναπαράσταση στην καλύτερη και ρατσιστικά αφηγήματα στην χειρότερη των περιπτώσεων. Μια γρήγορη αναδρομή από το Birth of a Nation (1915) -ταινία που έμεινε στην ιστορία τόσο για τη ρηξικέλευθη χρήση του μοντάζ όσο και την ρομαντικοποίηση (αν όχι θεοποίηση) των Ku Klux Klan, μέχρι το Gone With the Wind (1939) -ταινία – επιτομή του μειωτικού αφηγήματος για τον έγχρωμο ως υπηρέτη, αποδεικνύει την τάση της mainstream κουλτούρας να δικαιολογεί και να αναβιώνει τους αιώνες σκλαβιάς που υπέστησαν οι Αφροαμερικανοί από τον λευκό άνδρα. Και αυτά είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα που μπορεί κανείς να δώσει.

Η πάροδος τον ’60s συμπίπτει με το πλήρωμα του χρόνου για μια δίκαιη και ορθή αναπαράσταση των μαύρων στην pop culture. Το Blaxploitation είναι η απάντηση. Έρχεται να ανατρέψει κάθε υποτακτική φιγούρα, κάθε έγχρωμο χαρακτήρα που αναπαριστά έναν φιλικό Uncle Tom, μια συναισθηματική και φροντιστική Aunt Jemima ή κάποιου είδους επικίνδυνο και παραβατικό χαρακτήρα.

Blaxploitation
Gone With the Wind (1939) // Πηγή εικόνας: bbc.com
Το exploitation ως νέα τάση στο Hollywood

Την ίδια περίοδο του τέλους των ’60s το Hollywood βρίσκεται αντιμέτωπο με μια οικονομική κρίση. Αναζητούνται νέοι τρόποι για την επίτευξη εμπορικών επιτυχιών με χαμηλό budget. Παράλληλα με την χαλάρωση των νόμων σχετικά με την αναπαράσταση σεξουαλικών σκηνών και βίας, αρχίζει να ανέρχεται το exploitation. Όχι τόσο ένα κινηματογραφικό είδος, όσο μια φόρμουλα, ένα σύνολο μεθόδων με κοινά σημειωτικά στοιχεία όπως η αμφιλεγόμενη θεματολογία, το γυμνό, οι βίαιες σκηνές, η κακή ποιότητα ήχου και εικόνας. Η πιο εμβληματική exploitation ταινία είναι το Night of the Living Dead. Ανάμεσα λοιπόν στα Slasher films, στις ταινίες με τέρατα, με κανίβαλους, ακόμη και στα Spaghetti Westerns, αναδύεται το είδος του Blaxploitation.

Ένας ορισμός

Τι είναι εν τέλει το Blaxploitation; Σε ελεύθερη απόδοση, πρόκειται για ταινίες που περιστρέφονται γύρω από gangsters, ιερόδουλες, ντετέκτιβ, ή άλλες φιγούρες του υποκόσμου, που διαθέτουν αυτοδυναμία και αυτοπεποίθηση, και που με πίστη στις δυνατότητές τους κατορθώνουν να εκδικηθούν ή να τιμωρήσουν διεφθαρμένους λευκούς. Και παρότι δεν λείπουν και οι λευκοί σκηνοθέτες από το είδος, το Blaxploitation αποτελεί την πρώτη ευκαιρία για τους Αφροαμερικανούς να αναπαραστήσουν τη ζωή μέσα από το δικό τους βλέμμα, που πολύ συχνά είναι και φεμινιστικό. Πολλές από τις ταινίες που παράχθηκαν μέσα στο σύντομο διάστημα ζωής αυτού του είδους (1971- 1979), αποτέλεσαν remakes κλασσικών ταινιών όπως του Dracula, σε μια προσπάθεια απόδειξης ότι οι Αφροαμερικανοί δικαιούνται και μπορούν να έχουν μερίδιο του πολιτισμού ίσο με τους λευκούς.

Blaxploitation
Coffy (1973) // Πηγή εικόνας: dailymotion.com
Μερικές ταινίες, για να εισαχθεί κανείς στο είδος:
Shaft (1971)

Μαζί με το Sweet Sweetback’s Baadasssss Song, αποτελεί την ταινία που γέννησε το είδος. Ο Shaft είναι ένας γοητευτικός ιδιωτικός ντετέκτιβ που βρίσκεται αντιμέτωπος τόσο με τη μαύρη όσο και με τη λευκή μαφία και πασχίζει να φέρει τις ισορροπίες ανάμεσα στην κοινότητα του Harlem και την αστυνομία. Πρόκειται για μία αντιπροσωπευτική ταινία του πως ο μέσος Αφροαμερικανός διχάζεται ανάμεσα στην ταυτότητα του Αμερικανού και του Αφρικανού, αλλά και την επιτομή του πως μπορεί να υπερβεί αυτό τον διχασμό.

Cleopatra Jones (1973)

Ανάμεσα στις φεμινιστικές δημιουργίες του είδους, το Ceopatra Jones ακολουθεί την ομώνυμη ηρωίδα, μυστική κυβερνητική πράκτορα που έχει ως αποστολή να καταστρέψει τις φυτείες οπιούχου παπαρούνας μιας λευκής Αμερικανίδας crime-lord. Η πρωταγωνίστρια διαθέτει αντρικά χαρακτηριστικά που, ωστόσο, δεν καλύπτουν τη θηλυκότητά της. Και παλεύει το έγκλημα ως μέρος, πλέον, του συστήματος.

Blacula (1972)

Μία διασκευή της κλασικής ιστορίας του Δράκουλα, με κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα και την απελευθέρωση των σκλάβων και το κυνήγι με την αστυνομία στο επίκεντρό της. Ενδεχομένως και η πρώτη του υπο-είδους Slavesploitation.

Ο πολιτισμικός αντίκτυπος

Όπως θέλησε να επισημάνει και ο Spike Lee, ένας από τους σημαντικότερους Αφροαμερικανούς σκηνοθέτες με πολυεπίπεδες αναφορές στις ταινίες του για την Μαύρη Ιστορία, χωρίς το Blaxploitation δεν θα είχαμε πολλά από τα φιλμικά αριστουργήματα του σήμερα. Ταινίες του Tarantino, όπως το Django Unchained (2012), ή ακόμα περισσότερο το Jackie Brown (1997), έχουν άμεσες ρίζες στο είδος. Ταινίες όπως το Shaft (1971), διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό και την κουλτούρα της hip hop, η οποία επίσης αξιοποιήθηκε και αποθεώθηκε από τον Spike Lee, ιδιαίτερα στο Do the Right Thing (1989). To Blaxploitaion εν γένει διαμόρφωσε την αναπαράσταση των Αφροαμερικανών στη μεγάλη οθόνη αμετάκλητα.

Cleopatra Jones (1973) // Πηγή εικόνας: dailymotion.com

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
  • The Blaxploitation Film and its Influence on the Image of African Americans. Ανακτήθηκε από grin.com. (Τελευταία πρόσβαση 24/02/2021)
  • Photo Essay – Blaxploitation Cinema. Ανακτήθηκε από oxfordaasc.com. (Τελευταία πρόσβαση 24/02/2021)
  • How the Black Power Movement Influenced the Civil Rights Movement. Ανακτήθηκε από history.com. (Τελευταία πρόσβαση 24/02/2021)

Με αφορμή τον Μήνα Μαύρης Ιστορίας:

Ακολουθήστε μας στις σελίδες μας FacebookInstagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project

Χαρά Παπαδάτου
Χαρά Παπαδάτου
Σπουδάζει στο τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου. Το Spotify της είναι μονίμως ανοιχτό, παίζοντας οτιδήποτε από post-punk, μέχρι shoegaze, και post-rock/ darkwave. Καταβροχθίζει ταινίες, σειρές, άνιμε, μάνγκα και βιβλία, μη έχοντας αποφασίσει τι θέλει να κάνει στη ζωή της. Αγαπημένο ρόφημα ο καφές και αγαπημένο μπαχαρικό η κανέλα.

Latest Articles

Διάβασε επίσης...