Πηγή εικόνας: moncsyncorgs.utc.edu
13th
Carter G. Woodson
(en.wikipedia.org)

Ο Φεβρουάριος από το 1976 είναι «Μήνας Μαύρης Ιστορίας», γνωστός επίσης και ως αφροαμερικανικός μήνας ιστορίας. Οι ρίζες του Black History Month βρίσκονται, βέβαια, πολύ παλαιότερα, στο μακρινό 1926. Τότε ήταν που ο Αμερικανός ιστορικός Κάρτερ Γούντσον (1875-1950) και η «Ένωση για τη Μελέτη της Νέγρικης Ζωής και Ιστορίας», ανακοίνωσαν ότι η δεύτερη εβδομάδα του Φεβρουαρίου θα είναι «Εβδομάδα Νέγρικης Ιστορίας» (Negro History Week). Πρόκειται για μια ετήσια εκδήλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως, αλλά και στον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο που προσπαθεί μέσα από διάφορα πολιτιστικά δρώμενα να αναδείξει πρόσωπα, γεγονότα και τρόπους με τους οποίους οι Αφροαμερικανοί συνέβαλαν στον πολιτισμό και, εν γένει, στην ιστορική εξέλιξη. Με αφορμή λοιπόν, αυτή την ετήσια υπενθύμιση, είπαμε να προσανατολίσουμε θεματικά τα άρθρα μας, εδώ στο Beasty Press, σε προσωπικότητες της ιστορίας των Αφροαμερικανών. Ξεκινάω εγώ, λοιπόν, με το ντοκιμαντέρ 13th της Έιβα Ντουβερνέ [Ava DuVernay].

Η σκηνοθέτρια και το έργο της

13th
DuVernay το 2010 στο AFI Film Festival (en.wikipedia.org)

Το όνομα Ava DuVernay είναι συνδεδεμένο στο μυαλό μου, και στο μυαλό των περισσοτέρων νομίζω, με μερικά έργα αναφοράς για την ιστορία των Αφροαμερικανών. Αρχικά να πούμε ότι η πολυβραβευμένη DuVernay είναι μια πολυσχιδής προσωπικότητα με έντονη ακτιβιστική δράση. Μέσα από το κινηματογραφικό της έργο («Selma», «When They See Us», «This Is the Life» κ.ά) τιμά προσωπικότητες της μαύρης ιστορίας και αναδεικνύει όλα τα μελανά εκείνα κομμάτια που τη συνοδεύουν εξαιτίας της ρατσιστικής αντιμετώπισης.

13th

Χαρακτηριστικό και αντιπροσωπευτικό δείγμα της ρατσιστικής αυτής αντιμετώπισης σκιαγραφείται, με συνεντεύξεις, ποσοστά, φωτογραφικό υλικό και αφηγήσεις που παγώνουν το αίμα μας στο πολυβραβευένο ντοκιμαντέρ 13th. Στο ντοκιμαντέρ αυτό, επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή της ρατσιστικής Αμερικής από το τέλος του εμφυλίου και την 13η τροποποίηση του Συντάγματος μέχρι και σήμερα. Τι λέει όμως η 13η τροπολογία του Συντάγματος και ποιο είναι το παραθυράκι αυτής; Με την παραπάνω τροπολογία του Συντάγματος παρέχονταν ελευθερία σε όλους τους Αμερικάνους. Πλέον, το να κρατείται κάποιος ως σκλάβος θεωρείται αντισυνταγματικό.

Όλοι ελεύθεροι εκτός από…

Ναι, όλοι οι Αμερικάνοι ελεύθεροι, εκτός από τους εγκληματίες. Εκεί, κρυβόταν, η μικρή λεπτομέρεια πάνω στην οποία, σύντομα, η λευκή ελίτ θα πατούσε για να λύσει το οικονομικό της πρόβλημα που προέκυψε μετά την κατάργηση της δουλείας. Μπορεί η δουλεία να καταργήθηκε επίσημα το 1865, ωστόσο δεν είναι ότι έπαψε να υπάρχει. Αυτό, δηλαδή, που υποστηρίζει και το ντοκιμαντέρ είναι ότι απλά βρήκε έναν άλλο τρόπο να επιβιώνει, φόρεσε τη μάσκα του «σωφρονισμού», χωρίς να έχει τη διάθεση να σωφρονίσει. Η δουλεία παρέμεινε ζωντανή μέσα από τις μαζικές φυλακίσεις που φυσικά επηρέαζαν δυσανάλογα όσους δεν ήταν λευκοί. Τηλεοπτικά πλάνα, μουσικές, συζητήσεις με ακαδημαϊκούς και πρώην κρατουμένους, ποσοστά που δείχνουν τη συσσώρευση του πληθυσμού σε φυλακές και κέντρα μεταναστών είναι το υλικό της DuVernay.

Μια νέα μορφή δουλείας;

Η εργασία των κρατουμένων, είναι η νέα μορφή δουλείας. Εταιρείες πασίγνωστες, εκμεταλλεύτηκαν και εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να χρησιμοποιούν τους κρατουμένους ως φθηνό εργατικό δυναμικό. Παραθέτω μερικά ονόματα που ακούγονται και στο ντοκιμαντέρ 13th. Τα προϊόντα της Wal-Mart, εσώρουχα της Victoria’s Secret, η τηλεφωνική εταιρεία AT & T και άλλες πάρα πολλές. Πλέον, δεν υπάρχει η ΚΚΚ, αλλά ο όχλος και η αστυνομία τρομοκρατούν τους Αφροαμερικάνους του Νότου. Παιδιά ανήλικα, συλλαμβάνονται, πολλές φορές, όχι επειδή είχαν κάνει κάτι, αλλά με βάση τη βαθιά ριζωμένη πεποίθηση που θέλει τον Αφροαμερικάνο εγκληματία και βιαστή, με βάση το ότι μάλλον είχαν κάνει κάτι εγκληματικό.

Πώς ξεκίνησε το εγκληματικό στερεότυπο για Αφριαμερικανούς;

Αρχικά, να πούμε ότι το στερεότυπο αυτό είναι ένα φυλετικής φύσεως, παρουσιάζει τους Αφροαμερικανούς, κυρίως τους άνδρες, ως επικίνδυνους εγκληματίες. Ξεκίνησε βασιζόμενο στα στοιχεία του Τύπου που παρουσίαζε ότι οι περισσότερες συλλήψεις που πραγματοποιούνταν αφορούσαν άτομα της αφροαμερικανικής κοινότητας. Προηγήθηκε φυσικά ο στιγματισμός των ανθρώπων, ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά στο σχηματισμό αρνητικής κοινωνικής ταυτότητας. Ένας στιγματισμός που επιχειρήθηκε με κάθε μέσα από τον πολιτισμό και τη νοοτροπία των λευκών και οδήγησε σε αναπαρωγή του εγκληματικού στερεοτύπου. Ασύνειδα, ο μέσος Αμερικάνος, και όχι μόνο, (ισχύει για πολλές περιπτώσεις), συνδύαζε αυθαίρετα το έγκλημα με το χρώμα του δράστη.

Πολιτική προπαγάνδα, συλλογικό ασυνείδητο, αισθητικές αντιλήψεις και κοινωνικά πρότυπα είναι μερικά από τα στοιχεία που μπαίνουν σε λειτουργία όταν σχηματιστούμε, a priori, άποψη για έναν δράστη και αυτομάτως κινούμαστε με ένα ενστικτώδες μίσος. Δεν θα επεκταθώ άλλο, νομίζω όλοι λίγο-πολύ γνωρίζουμε πως λειτουργούν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις. Μια μικρή ματιά στα ΜΜΕ και στον τρόπο που επιλέγουν να παρουσιάζουν τους εγκληματίες ανάλογα το έθνος, την πολιτική δράση, μας βοηθάει νομίζω να βγάλουμε αρκετά συμπεράσματα.

The Birth of Nation (1915)

13th
(en.wikipedia.org)

Εκτός όμως από τα ΜΜΕ, είναι και ο πολιτισμός, ο κινηματογράφος συγκεκριμένα που βοηθάει στη δημιουργία και την ενίσχυση των στερεοτύπων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα –και θα κλείσω με αυτό– είναι η ταινία «The Birth of Nation» (1915), του Αμερικανού σκηνοθέτη D. W. Griffith. Η ταινία κυκλοφόρησε στις αμερικανικές αίθουσες το 1915  και έγινε αμέσως τεράστια εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία. Ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Woodrow Wilson βλέπει την ταινία σε ιδιωτική προβολή και να δηλώνει:

“It’s like writing history with lightning. My only regret is that it is all so terribly true.”

Η ιστορία με αστραπές

Ναι, η ιστορία γραμμένη με αστραπές. Ο σκηνοθέτης, βασιζόμενος στο στο μυθιστόρημα του Τόμας Νίξον «The Clansman» ενίσχυσε ακόμη περισσότερο το προϋπάρχον εγκληματικό στερεότυπο. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή όπου ένας Αφροαμερικάνος προσπαθεί να βιάσει μια λευκή γυναίκα και εκείνη στην προσπάθειά της να ξεφύγει πέφτει από τον γκρεμό και οδηγείται σε τραγικό θάνατο. Δείτε απλά την εικόνα που δίνεται για τους Αφροαμερικάνους στο δικαστήριο:

Η ζωή μιμήθηκε την τέχνη

Και γενικά, τα παραδείγματα είναι πολλά (Blackface: A cultural history of a racist art form). Ήταν τέτοια η επιρροή της ταινίας που οδήγησε σε αύξηση της δημοτικότητας της Κου Κλουξ Κλαν. Όπως αναφέρεται και στο ντοκιμαντέρ, από τις λίγες περιπτώσεις που η ζωή μιμήθηκε την τέχνη με τον χειρότερο τρόπο. Το σύμβολο του φλεγόμενου σταυρού που εμφανίζεται στην ταινία, δεν υπήρχε –μέχρι την προβολή της ταινίας– στις πρακτικές της ΚΚΚ. Η έμπνευση του σκηνοθέτη, για καλλιτεχνικούς λόγους, αφομοιώθηκε για τα καλά και καθιερώθηκε στα λιντσαρίσματα της ακροδεξιάς οργάνωσης.

Κάπου εδώ, θα τελειώσω το άρθρο, όχι όμως με επιπλέον επιχειρήματα και σχολιασμούς για να προτείνω το ντοκιμαντέρ. Αυτό είναι αυτονόητο. Να το δείτε, τα πράγματα δεν άλλαξαν, ας θυμηθούμε τη πρόσφατη δολοφονία του George Floyd. Το Black Lives Matter είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Κλείνω με δύο φράσεις που ακούγονται στο 13th:

«Η δικαιοσύνη που καθυστερεί υπερβολικά, είναι άρνηση δικαιοσύνης»
 «Το αντίθετο της ποινικοποίησης είναι ο εξανθρωπισμός»

Περισσότερα για το έργο της Ava DuVernay θα βρείτε στην ιστοσελίδα της, εδώ.

Για την ιστορία τον Αφροαμερικανών συλλογές και αρχειακό υλικό θα βρείτε εδώ.

Το ντοκιμαντέρ 13th όπως και άλλα εκπαιδευτικά που διαθέτει το Netflix είναι διαθέσιμα προς όλους στην πλατφόρμα του Youtube και προσφέρονται για την εκαπιδευτική διαδικασία. Βρείτε τα, εδώ.

Σημαντικά αφιερώματα και άρθρα θα βρείτε στο history.com και biography.com παραθέτω μερικά:

Με αφορμή τον Μήνα Μαύρης Ιστορίας:

Ακολουθήστε μας στις σελίδες μας Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project

RELATED ARTICLESMORE FROM AUTHOR