Stanley Kubrick: Οι μουσικές επιλογές στο έργο του ως ψυχολογική έκφραση

Ο καινοτόμος Stanley Kubrick χρησιμοποιεί υπονομευτικά τη μουσική στο σινεμά, επηρεάζοντας ανεξίτηλα σκηνοθέτες όπως οι Σκορσέζε, Ταραντίνο, Λαρς Φον Τρίερ και Τέρι Γκίλιαμ. Στο κείμενο που ακολουθεί σχολιάζουμε τη χρήση της μουσικής σε τρεις από τις ταινίες του.

2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος – Κοσμογονία εν έτει 1968

Σε αυτό το φιλοσοφικό δοκίμιο πάνω στη πορεία της ανθρωπότητας, ο Κιούμπρικ χρησιμοποιεί αποσπάσματα από υπάρχοντα έργα σύγχρονης μουσικής. Ενώ οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας είχαν συνήθως πρωτότυπη μουσική.

Στους τίτλους αρχής δίνει τον τόνο η θριαμβευτική φανφάρα «Ανατολή Ηλίου», από την περίφημη εισαγωγή του ορχηστρικού συμφωνικού ποιήματος «Τάδε Έφη Ζαρατούστρα» (1896). Πρόκειται για μια σύνθεση του Ρίχαρντ Στράους, εκπρόσωπο του ύστερου γερμανικού ρομαντισμού. Εμπνεύσθηκε από το ομώνυμο έργο του Νίτσε για να αποδώσει μουσικά τη φιλοσοφική παραβολή του υπερανθρώπου.

Η μουσική αυτή συνοδεύει και τα πρώτα πλάνα, με τον πλανήτη Γη στο Διάστημα και στιγμές ευθυγραμμισμένης πλανητικής συστοιχίας. Κλείνει το τέλος με το έμβρυο άστρο που συνενώνεται με μια νέα ουράνια σύνοδο.

Ο Kubrick οραματίστηκε να αποδώσει την αλληγορική διάσταση της εξωγήινης ύπαρξης, επιλέγοντας τις μυστηριακές συνθέσεις απόκοσμων ήχων του Ούγγρου αβάν-γκάρντ συνθέτη Γκιέργκι Λίγκετι. Στην ταινία χρησιμοποιεί τέσσερις κομβικές επιλογές, προκειμένου να εκφραστούν ανησυχία, φόβος και αγωνία, για κάθε τι άγνωστο.

Το λιγότερο θυελλώδες ”Lux Aeterna” (1966) του Λίγκετι, χορωδιακή σύνθεση δίχως ορχηστρική συνοδεία, για δεκαέξι ακαπέλα φωνές στα λατινικά συνοδεύει την ήρεμη πτήση του διαστημικού λεωφορείου που μεταφέρει στο Φεγγάρι τον Δόκτωρα Φλόιντ με την ομάδα του, για τη μελέτη του μονόλιθου.

Τέλος

Στο μεθυστικά ψυχεδελικό θέαμα φωτός και χρωμάτων που βιώνει ο Ντέιβ στην Αστρική Πύλη, ακούγονται οι ”Aventures” (1962-1965), μιμοδράματα του Λίγκετι. Υπογραμμίζουν ότι συμβαίνει κάτι απροσδιόριστο. Η καινοτόμα χρήση φωτογραφικών και ηχητικών εφέ παρουσιάζουν μια υπερβατική οπτικοακουστική εμπειρία. Καθώς μεταφράζουν μια πολυδιασπασμένη συμπαντική αίσθηση για να αποδοθεί η εξωγήινη διάσταση.

Το κουρδιστό πορτοκάλι (1971) – Κρεσέντο βίας 

Η απόλυτη βία της εικόνας στο Κουρδιστό Πορτοκάλι υπονομεύεται τόσο από τη στιλιστική της ποιότητα, αλλά κυρίως με τη χρήση πρόσχαρης μουσικής. Με ειρωνεία και σαρκασμό, για να σοκάρει. Η μουσική επένδυση στο Κουρδιστό Πορτοκάλι αποτελεί προέκταση της ψυχολογικής κατάστασης του πρωταγωνιστή.

Η ταινία ανοίγει με το πένθιμο εμβατήριο του Πέρσελ «Μουσική για την κηδεία της Βασίλισσας Μαρίας» (1965). Σε μοντέρνα ηλεκτρονική διασκευή με συνθεσάιζερ, από την συνθέτρια Γουέντι Κάρλος. Η μουσική των τίτλων συνδέεται αρχικά με το στέκι της συμμορίας όπου οι ανήλικοι, πίνοντας άφθονο γάλα, εμπλουτισμένο με ουσίες, βρίσκονται συνεχώς σε υπερδιέγερση, αναζητώντας ακραία ψυχαγωγική βία. Η ίδια μουσική γίνεται μοτίβο του διεφθαρμένου παρελθόντος του Άλεξ. Ο ήρωας μετά από φυλάκιση και πειραματική θεραπεία καταφέρνει να απεξαρτηθεί από τη βία.

Ο Kubrick εισάγει τη μουσική της ουβερτούρας από την όπερα «Κλέφτρα κίσσα» (1817) του Ροσσίνι, στην σκηνή όπου σε ένα εγκαταλελειμμένο θέατρο, τη στιγμή που η αντίπαλη συμμορία προσπαθεί να βιάσει μια κοπέλα, πιάνονται στα χέρια με τη συμμορία του Άλεξ. Ο εύθυμος και γρήγορος ρυθμός της ουβερτούρας αποθεώνεται με βίαιες σκηνές πάλης. Φτάνοντας στην απομακρυσμένη βίλα μοντερνιστικής αισθητικής, ο Kubrick επιλέγει για τον χτύπο του κουδουνιού τις τέσσερις πρώτες νότες του πρώτου μέρους της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν.

Η μουσική ως πειραματική ίαση

Στην αρχή, που ο Άλεξ, ως μεγάλος θαυμαστής του Μπετόβεν, νιώθει ακόμα γοητευμένος με τις μουσικές του, τις ακούμε με πλήρη ορχήστρα. Όσο όμως τις απώθει εξαιτίας της θεραπείας, τις ακούμε παραμορφωμένες από ηλεκτρονική διασκευή. Η «Ωδή στη χαρά» ακούγεται σε ηλεκτρονική μορφή που τονίζει το νοσηρό ψυχισμό του, όταν ο Άλεξ ντυμένος ως Δανδής βολτάρει στο ψυχεδελικό εμπορικό κέντρο.

Η περίφημη ουβερτούρα του Ροσσίνι «Γουλιέλμος Τέλλος» (1829) χρησιμοποιείται στην ερωτική συνέυρεση του Άλεξ με δύο κοπέλες. Σε μια σαρκαστική διάσταση ναρκισσιστικής σεξουαλικότητας του πρωταγωνιστή, που κατακλύζεται από μίσος και ακραίο σαδισμό.

Καθισμένος νύχτα-μέρα μπροστά από πολλαπλές οθόνες που προβάλλουν ασταμάτητα βίαιες σκηνές και εικόνες υπό τους ήχους του διασκευασμένου τέταρτου μέρους της 9ης Συμφωνίας, ο Άλεξ εκτός από τη βία αποστρέφεται και την αγάπη του για τον Μπετόβεν. Ο Kubrick ενέπλεξε μουσική Μπετόβεν και στη θεραπευτική αγωγή. Υπαινίσσεται τα ακραία πειράματα των Ναζί, που έπαιζαν από τα μεγάφωνα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης έργα των Βάγκνερ και Μότσαρτ.

Μάτια ερμητικά κλειστά (1999) – Σκοτεινά ερωτικά μυστήρια

Το σχεδόν τρίωρο κύκνειο άσμα του Stanley Kubrick Μάτια ερμητικά κλειστά, χαρακτηρίστηκε μοναδικά από το μεγαλοπρεπέστατο βαλς νούμερο δύο από την «Τζαζ σουίτα» (1938) του Σοστακόβιτς, που ανοίγει και κλείνει την ταινία, επαναφέροντας στο σινεμά τη μόδα για βαλς με μεγάλες ορχήστρες. Το θλιμμένο βαλς για σαξόφωνο και η μεγάλη ορχήστρα του Σοστακόβιτς δεσπόζουν στα πρώτα μονόπλανα της ταινίας, όπου το ευκατάστατο ζεύγος ετοιμάζεται για μια βραδινή χριστουγεννιάτικη δεξίωση.

Την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Αγγλίδα συνθέτρια και μουσικός Τζόσελιν Πουκ, στην οποία ανήκει το ελεγειακό κομμάτι της μυστηριώδους μασονικής τελετής, που απογείωσε την ταινία. Πρόκειται για την παλιότερη σύνθεση της ”Backwards Priest” (1997), όπου μια ηχογραφημένη ορθόδοξη ρουμάνικη λειτουργία αναπαράγεται ανάποδα, προκαλώντας σκοταδιστική αίσθηση.

Η περίφημη σκηνή του οργίου, μετά την τελετή, σε αργή κίνηση, συνοδεύεται από το ινδικό τραγούδι «Ταμίλ», από τον Μανικάμ Γιογκεσγουαράν, διαχέοντας ανατολίτικο εξωτισμό, μεταξύ οριενταλιστικών πινάκων και βενετσιάνικης αίσθησης.

Το μπλουζ ροκαμπίλι ”Baby Did a Bad Thing” (1995) του Κρις Άιζακ, αποτελεί επιλογή της Κίντμαν. Ακούγεται στην ναρκισσιστική ερωτική συνεύρεση του ζεύγους, ενώ καθρεφτίζεται.

Τέλος, ο χαρακτηριστικός ήχος του Λίγκετι συνταιριάζεται με το αρκετά κοντινό ηχητικά ”Nuages Gris” (1881) του Φραντς Λιστ, σόλο πιανιστικό μελαγχολικό, στη σκηνή του νεκροτομείου.

Παρόμοια άρθρα:

• Αφρικανικό θέατρο: ένα ανεξερεύνητο μονοπάτι
• Salt of the Earth (1954): Η γυναικεία φωνή διεκδικεί και επιτυγχάνει
• La Forêt: Τα μυστικά των Αρδεννώ

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project