“Fitter, Happier, More Productive. Comfortable, Not Drinking Too Much. Regular Exercise At The Gym 3 Days A Week. Getting On Better With Your Associate Employee Contemporaries At Ease, Eating Well. Sleeping Well, No Bad Dreams, No Paranoia” – Radiohead, Fitter Happier, 1997
Την περίοδο κατά την οποία οι Radiohead συνέθεταν το εξαιρετικά προφητικό μουσικό κομμάτι Fitter Happier, ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1990, πιθανώς να μην μπορούσαν να φανταστούν -όχι μόνον- την ευστοχία των στίχων τους μα και την ραγδαία εξάπλωση, έπειτα από δύο μόλις δεκαετίες, της γάγγραινας της ποσοτικοποίησης του εαυτού. Η έννοια της ποσοτικοποίησης –καθώς και ο όρος της ποσοτικοποίησης του εαυτού (Quantified Self)- πρωτοεμφανίστηκε το 2007, από τους αρθρογράφους του περιοδικού Wired, Gary Wolf και Kevin Kelly, κατά την δημιουργία του ομώνυμου blog τους, Quantified Self, στο οποίο φιλοδοξούσαν να προωθήσουν τις τεχνοοπτιμιστικές ιδέες τους αναφορικά με την ποσοτικοποίηση. Απλοποιώντας τον όρο, πρόκειται για την ιδέα που προτάσσει τις αξίες της προσωπικής αποτελεσματικότητας, της αύξησης της παραγωγικότητας και του υγιεινού τρόπου ζωής, μέσω της χρήσης συσκευών που προσδένονται στο σώμα (wearables) και χρησιμοποιούν αισθητήρες, εφαρμογές (applications) που εγκαθίστανται στα “έξυπνα” κινητά τηλέφωνα (smartphones) και πλατφόρμες νέφους (cloud), ούτως ώστε να παρακολουθούν τις σωματικές λειτουργίες, στοχεύοντας στην αυτο-βελτίωση και την επίτευξη της καλύτερης “έκδοσης” του εαυτού του ατόμου.
Σημαίνοντα ρόλο στην πρακτική εφαρμογή της ποσοτικοποίησης διαδραματίζουν οι μεγάλες βάσεις δεδομένων (Big Data), καθώς η διασύνδεση του σώματος με τις φορητές ψηφιακές συσκευές [π.χ. παλμογράφος, θερμιδομετρητής, βηματομετρητής κ.ά.] οδηγεί στην παρακολούθηση και καταγραφή κρίσιμων βιολογικών παραμέτρων του ανθρώπινου οργανισμού. Συνακολούθως, τα αυτοματοποιημένα αυτά εργαλεία, λειτουργώντας σε πραγματικό χρόνο, είναι ικανά να στέλνουν απευθείας τα δεδομένα από τις μετρήσεις στις βάσεις συγκέντρωσής τους, με αποτέλεσμα το ίδιο το άτομο, αυτο-πειθαρχούμενο πλέον, να τροφοδοτεί τα κυκλώματα με δεδομένα. Έτσι, η ψηφιοποίηση προβάλλεται ως ο βέλτιστος τρόπος μέσω του οποίου οι χρήστες δύνανται να επιτύχουν την συνεχή παρακολούθηση των βιολογικών τους παραμέτρων, με στόχο να εκπληρώσουν τις αξίες της προσωπικής αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας, φθάνοντας στο μέγιστο δυνατό σημείο λειτουργικότητας.
«Γι’ αυτό σας λέω, ας κοιτάξουμε τη ζωή μας με λίγη περισσότερη συμπόνια μιας και δεν ήτανε ποτέ πραγματική» Τάσος Λειβαδίτης
Μπορεί η ως άνω παραίνεση του εξαιρετικού μας ποιητή να μην γράφτηκε για να καυτηριάσει τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις μα ενσαρκώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την σχάση της ανθρώπινης υπόστασης ανάμεσα στην βιωμένη εμπειρία σε πραγματικό χρόνο και σε εκείνη που διαμεσολαβείται από το τεχνικό μέσο. Μπορεί η έννοια της νεοπαγούς ποσοτικοποίησης, το 2007, να μην προοιώνιζε το τι μέλλει γενέσθαι τα επόμενα χρόνια, σήμερα όμως, οι παντός είδους εφαρμογές του ποσοτικοποιημένου εαυτού συνιστούν μία εκ των σημαντικότερων τάσεων στην αγορά της τεχνολογίας, με εταιρείες τόσο start-ups όσο και πολυεθνικούς τιτάνες να έχουν εισάγει πληθώρα αντίστοιχων ψηφιακών συσκευών και εφαρμογών, με τα έξυπνα ρολόγια (smart watches) να έχουν αντικαταστήσει σε συντριπτική πλειονότητα τα συμβατικά ρολόγια χειρός. Τα εν λόγω εργαλεία παραμετροποιώντας την βιωμένη καθημερινότητα, καταγράφουν διαρκώς και, ακολούθως, προσφέρουν αναλύσεις των βιολογικών μας δεδομένων με στόχο τη βελτιστοποίηση, επί παραδείγματι, της ποιότητας του ύπνου, της φυσικής κατάστασης, της πρόσληψης φαγητού, ακόμα και των κοινωνικών σχέσεων και σεξουαλικών επαφών μας.
Οι ως άνω πρακτικές φέρνουν στην επιφάνεια ζητήματα που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης, όπως την ιδιωτικότητα των προσωπικών δεδομένων σε άμεση συνάρτηση με τις νεόκοπες μορφές της οικονομίας του ψηφιακού καπιταλισμού, καθώς και την επανασυγκρότηση της υποκειμενικότητας επί τη βάσει των εννοιών της αυτο-επιτήρησης, αυτό-πειθάρχησης και αυτο-τιμωρίας. Τα επιχειρήματα υπέρ της ποσοτικοποίησης συγκροτούνται επάνω στην ακλόνητη πεποίθηση για το αλάνθαστο της μέτρησης και την αντικειμενικότητα των αριθμών με αποτέλεσμα τα ποσοτικά δεδομένα να μας απεκδύουν από την υποκειμενική αντίληψη που δομείται μέσω του σώματος, των συναισθημάτων και των αισθήσεων. Βάσει της ως άνω προσέγγισης, διαφαίνεται μια μετατόπιση από την οργανική θεώρηση του εαυτού ως ολότητας, σε μία πιο μηχανιστική, όπου ο εαυτός συναπαρτίζεται από, εν πολλοίς και κατ’ ελάχιστον, επιμέρους ποσοτικές μετρήσεις και, άρα, η υποκειμενική αίσθηση του εαυτού εξαχνώνεται. Ως εκ τούτου, κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής και πραγματικότητας μπορεί να παραμετροποιηθεί, να καταγραφεί και να μετρηθεί με γνώμονα την αντικειμενική ισχύ των αριθμών και, ακολούθως, να αποτελέσει συγκρίσιμο μέγεθος, ούτως ώστε το άτομο να κρίνει εαυτόν αποτελεσματικό ή μη, όχι βάσει ενστίκτου ή προσωπικής αίσθησης, μα βάσει των δεόντων μεγεθών που στοιχειοθετούν έναν επιτυχημένο και παραγωγικό βίο. Υπ’ αυτήν την έννοια, οι πρακτικές ποσοτικοποίησης του εαυτού συναρτώνται άμεσα τόσο με την εντεινόμενη ψηφιοποίηση του κόσμου όσο και με τις νεοφιλελεύθερες μορφές διακυβέρνησης, όπου μέσω των μηχανισμών αυτό-αξιολόγησης, τα άτομα αυτο-επιτηρούνται και αυτορρυθμίζονται. Συνεπώς, το άτομο στο πλαίσιο της αγοράς δεν εκλαμβάνεται μονάχα ως καταναλωτής μα και ως επιχειρηματίας του εαυτού του, διαχειριζόμενος το σύνολο των κεφαλαίων του (συμβολικό, οικονομικό, πολιτισμικό κτλ.). Τι συμβαίνει όμως όταν η έννοια της ποσοτικοποίησης αναδιαρθρώνει την ταυτότητα του υποκειμένου;
«…μετεβλήθη εντός μου και ο ρυθμός του κόσμου» Γεώργιος Βιζυηνός, Στίχοι του Φρενοκομείου
Τα ποσοτικοποιημένα δεδομένα λειτουργούν ως αφαιρέσεις της εμπειρίας που βιώνουμε με αποτέλεσμα να την αναδομούν και την καθορίζουν εκ νέου. Για να μετρηθεί μια εμπειρία όπως, επί παραδείγματι, η διάθεση, η σωματική δραστηριότητα η κατανάλωση φαγητού, τίθενται ορισμένα όρια και ορίζονται κάποιοι δείκτες με σκοπό να αποφασιστούν οι τελικές παράμετροι προς μέτρηση. Έτσι, οι επιλεχθείσες παράμετροι συνιστούν αφαιρέσεις της βιωμένης εμπειρίας και το πλήρες βίωμα ανάγεται σε συγκεκριμένους αριθμούς, αναπαράγεται και αναπαρίσταται μέσω αυτών των αριθμών και, εν τέλει, αναδιαμορφώνεται. Ως εκ τούτου, η καλή φυσική κατάσταση καταλήγει να ισοδυναμεί με τον ημερήσιο μέσο όρο βημάτων ή ωρών απρόσκοπτου ύπνου ή, ακόμα, την δέουσα κατανάλωση θερμίδων αναλόγως του προσωπικού profile του εκάστοτε χρήστη.
Εκ των ως άνω διαφαίνεται πως οι παραμετροποίηση του καθημερινού βίου δεν κατακερματίζει μονάχα την εμπειρία του ατόμου, αναδομώντας την, μα λειτουργεί και κανονιστικά, ορίζοντας το ποιά είναι η νόρμα· σε τι, δηλαδή, για παράδειγμα, συνίσταται η βέλτιστη φυσική κατάσταση ή η καλή σεξουαλική επίδοση. Εντός αυτού του πλαισίου ο χρήστης (user) ορίζεται και αξιολογείται βάσει συγκεκριμένων μετρήσεων και μέσων όρων και ως εκ τούτου η ίδια η διαδικασία της ποσοτικοποίησης φαίνεται πως επανασυγκροτεί την υποκειμενικότητα του ατόμου κατασκευάζονται εκ νέου την ταυτότητά του.
«…Ἐνῷ ἀπ᾿ τὸ βάθος, μακριά, μὲ κοίταζε σὰν ξένο ἡ πιὸ δική μου ζωή»
Τάσος Λειβαδίτης, Ενοχή
Πλέον η χρήση των διασυνδεδεμένων με το σώμα συσκευών καταμέτρησης της φυσικής εμπειρίας μοιάζει κάτι παραπάνω από αυτονόητη, με τις παντός είδους συσκευές και εφαρμογές ευζωίας αντί να επιτελούν τον ρόλο της κατασκευής τους εξυπηρετώντας μας, να φθάνουν να μας σκλαβώνουν σε ένα αδιάκοπο παιχνίδι επιδόσεων. Είτε στον βωμό του υγιεινισμού (healthism) και της ιατρικοποίησης της ζωής είτε στον βωμό ενός παραγωγικότερου βίου, η καταβύθιση στην ενσώματη εμπειρία θυσιάζεται συστηματικώς. Ο φετιχισμός των αριθμών δεν επιτρέπει στον εαυτό να απορροφηθεί από την στιγμή στο εδώ και τώρα, όπου η καταγραφή των δεδομένων καθίσταται αδιάφορη, καθώς η εμπειρία βιώνεται στο έπακρο. Και κάπως έτσι φθάνουμε να μας κοιτάζει απ’ το βάθος, μακριά, σαν ξένο η πιο δική μας ζωή.
Η αρθρογράφος διατηρεί και το προσωπικό της blog: https://medium.com/@
