Ο Θεόφιλος Καΐρης γεννήθηκε το 1784 στην Ανδρο, τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στη Σχολή του Κάτω Κάστρου. Οταν πέθανε ο πατέρας του τον πήρε υπό την προστασία του ο θείος του Σωφρόνιος Καμπανάκης, εφημέριος στο ναό του Αγίου Γεωργίου. Συνέχισε τις σπουδές του στην ακαδημία των Κυδωνιών της Ανδρου, αλλά και στην Πάτμο και στη Χίο. Στην ηλικία των 27 χρονών χειροτονήθηκε μοναχός ενώ στη συνέχεια έφυγε για να σπούδασει στην Ευρώπη. Το 1807 γνωρίστηκε με τον Αδαμάντιο Κοραή στο Παρίσι και το 1810 επέστρεψε στη σχολή στις Κυδωνιές όπου ανέλαβε τη διεύθυνση. Παράλληλα ο λόγιος διδάσκει Μαθηματικά, Χημεία, και Φυσική. Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Τιμήθηκε από το βασιλιά Οθωνα με το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος για την προσφορά του στον αγώνα. Το 1835 ίδρυσε ορφανοτροφείο για τα ορφανά του πολέμου όπου δίδαξε και ο ίδιος.
Ο Θεόφιλος Καιρης είχε αναπτύξει μία δική του θρησκευτική αντίληψη τη Θεοσέβεια η οποία βασιζόταν στην ελευθερία του ατόμου. Η λέξη θεοσέβεια σημαίνει σεβασμός προς το θεό. Η θεοσέβεια δεν συμφωνούσε με τη θεϊκή φύση του Χριστού και την υπόσταση της Αγίας Τριάδας. Σύμφωνα με τη Θεοσέβεια η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπου και Θεού δε χρειαζόταν διαμεσολαβητές. Επίσης, πρότεινε ένα διαφορετικό ημερολόγιο με δικά του ονόματα για τους μήνες όπου θεωρούσε πως ο μήνας έπρεπε να διαιρείται σε τρεις δεκάδες.
Ο Θεόφιλος Καΐρης θεωρήθηκε αιρετικός από την Ιερά Σύνοδο και δικάστηκε, φυλακίστηκε και απελάθηκε. Εφτασε στην Κωνσταντινούπολη όπου το Πατριαρχείο δεν του επέτρεψε να μείνει εκεί και εκγαταστάθηκε στο Λονδίνο. Το Σεπτέμβριο του 1843 επικοινώνησε με τον Ιωάννη Κωλέττη και επέστρεψε στην Ανδρο, διευθύνοντας το ορφανοτροφείο του. Στις 13 Ιανουρίου του 1834 άφησε την τελευταία του πνοή μέσα στο κελί του. Η εκκλησία δεν επέτερεψε την ταφή του στο κοιμητήριο της Σύρου ενώ απαγορεύτηκε η νεκρώσιμος ακουλουθία. Το μίσος εναντίον του ήταν τόσο μεγάλο που βεβηλώθηκε και ο τάφος του. Εννέα μέρες μετά το θανατό του, η απόφαση του Αρείου Πάγου τον καθιστά αθώο. Ο νομικός Κ.Ν Σαρίπολος αναφέρει “Ο Καιρης απέθανεν και απέθανεν αθώος”.
Παρακολουθήσαμε την παράσταση Θεόφιλος Καΐρης “Ζήτημα Συνείδησης” στον Πολυχώρο Διέλευσης στην Κυψέλη, ένας πραγματικά ζεστός και φιλόξενος χώρος. Η σκηνοθέτις Χρυσάνθη Κορνηλίου και ο συγγραφέας Γρηγόρης Χαλιακόπουλος αποφάσισαν να ζωντανέψουν επί σκηνής τον πολυτάραχο βίο του φιλοσόφου Θεόφιλου Καΐρη. Κύριο μέλημα των καλλιτεχνών είναι να γίνει γνωστή στο ευρύ κοινό η προσωπικότητα του Θεόφιλου Καΐρη ενός σημαντικού νεοέλληνα διαφωτιστή του 18ου αιώνα, ο οποίος εξακολουθεί να είναι ένας αφανής ήρωας.
Η σκηνοθέτης Χρυσάνθη Κορνηλίου μέσω των ερμηνειών του Γιωργου Καπετανάκου (Θεόφιλος Καΐρης), Ντίνας Βούρτση (Ευανθία Καΐρη),Παναγιώτη Ξανθόπουλου(Σαρίπολος) αγγίζει με μεγάλο σεβασμό την σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Θεόφιλου Καΐρη. Αυτό φαίνεται επίσης όταν οι ηθοποιοί διαβάζουν τις επιστολές του λόγιου αυτού ανδρός χωρίς να φαίνεται οτι ενσαρκώνουν τον ίδιο. Έχουν στα χέρια τους τα χειρόγραφα του Θεόφιλου και κάθε φορά που διαβάζουν μια σελίδα την ρίχνουν στο πάτωμα.
Ο Γιώργος Καπετανάκος με μορφή ασκητική και βλέμμα στωικό έχει πολλές ομοιότητες με τη μορφή του Θεόφιλου Καΐρη. Η εύστοχη απολογία του Θεόφιλου Καΐρη τόσο προς την Ιερά σύνοδο ως και προς το κοινό δείχνει την εμπειρη σκηνοθετική προσέγγιση της Χρυσάνθης Κορνηλίου. Ο Γιώργος Καπετανάκος που ενσαρκώνει το Θεόφιλο Καΐρη μεταφέρει στο κοινό την απορία της καταδίκης του με έναν τρόπο όπως θα έκανε και ο ίδιος ο Θεόφιλος ως δάσκαλος στους μαθητές του.
Η σκηνοθέτης Χρυσάνθη Κορνηλίου μέσω του Γιώργου Καπετανάκου μεταφέρει στο κοινό την καταπόνηση ψυχή και σώματος του σημαντικού αυτού λογίου. Οι επιρροές από το Διαφωτισμό και τη Γαλλική επανάσταση είχαν ποτίσει τον Θεόφιλο Καΐρη. Η Ελλάδα εκείνη την εποχή δεν μπορούσε να δεχτεί τις αλλαγές που έφερε ο Διαφωτισμός στη Γαλλία και σίγουρα ήταν αδύνατον από την Ιερά Σύνοδο και από την Εκκλησία γενικότερα να αποδεχθεί πρωτοποριακές ιδέες ή την ελεύθερη βούληση.
Η Ντίνα Βούρτση ως αδερφή του Θεόφιλου Καΐρη, με καθαρό βλέμμα, ανταποκρίνεται επάξια στις απαιτήσεις ενός μακροσκελούς κειμένου, αλλά και στη μεταφορά των συναισθημάτων της αδερφής που στέκεται στο πλευρό του αδερφού της κατά τη διάρκεια του βίου του. Προσπαθεί να τον βοηθήσει αλλά και να κρατήσει ζωντανό το έργο του. Η Ευανθία Καΐρη υπήρξε σημαντική γυναικεία προσωπικότητα της εποχής, η οποια συνέβαλλε στην απελευθέρωση του Έθνους.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι ερμηνείες των ηθοποιών είναι πάρα πολύ καλές, γιατί οφείλουν να ανταπεξέλθουν σε μακροσκελή κείμενα είτε μέσω της ανάγνωσης είτε μέσω της αποστήθισης. Όλοι οι ηθοποιοί νιώθουν και βιώνουν τα συναισθήματα του φιλοσόφου μέσω της ανάγνωσης των επιστολών του. Όταν ο Θεόφιλου Καΐρης προσπαθούσε να βρει λύση στο αδιέξοδο που βίωνε απο την Ιερά Σύνοδο τότε ανέβαινε ο τόνος της φωνής των ηθοποιών και το κείμενο έπαιρνε σάρκα και οστά, έμοιαζε σαν να ξεπηδούν οι λέξεις από τα έγγραφα και ζητούσαν δικαίωση για τον συγγραφέα τους.
Σχετικά με την ενδυματολογία, η επιμέλεια των κοστουμιών είναι της Βάνιας Αλεξάντροβα, απλά λιτά μαύρα ρούχα που ταιριάζουν με την εποχή. Το σκηνικό, ο σχεδιασμός ήχου και εικόνας του Κωνσταντίνου Σακουλά συνοδεύουν άριστα τη διήγηση. Όσον αφορά το χειρισμό της κονσόλας επιμελείται η Φλωρεντία Νταή. Επίσης, το αναμμένο κερί όπου χρειαζόταν, η πένα με το φτερό που έγραφε τις επιστολές του ο Θεόφιλου Καΐρη παραπέμπαν σε στιγμιότυπα του 18ου αιώνα.
Ο τίτλος της παράστασης Ζήτημα Συνείδησης είναι πολύ εύστοχος και φαίνεται μέσα από την αφήγηση του ηθοποιού Γιώργου Καπετανάκου ότι ο Θεόφιλος Καΐρης ενδιαφερόταν περισσότερο να έχει καθαρή τη συνείδησή του. Πάλεψε με σθένος για τα πιστεύω του, γεγονός που του κόστισε την ιδια του τη ζωή. Αν και πολέμησε για την απελευθέρωση του Έθνους, τιμωρήθηκε άδικα και πέθανε με το κεφάλι ψηλά, όπως όλοι οι ήρωες που δε προδίδουν τα πιστεύω τους.
Ο Παναγιώτης Ξανθόπουλος ανταποκρίνεται επάξια σε ρόλο αφηγητή, σε ρόλο προέδρου του Πλημμελειοδικείου Σύρου, ως Ιατροδικαστής, ως Προεδρεύων του Εκκλησιαστικού δικαστηρίου και τέλος ως Σαρίπολος, συνήγορος υπεράσπισης του Θεόφιλου Καΐρη.
Σημειωμα σκηνοθέτη
Εκείνο όμως που με έκανε να επιλέξω και να επιμείνω στην επιλογή μου αυτή, ήταν το γεγονός ότι ο Καΐρης δε λύγισε μέχρι το τέλος. Δεν φοβήθηκε και δεν υποχώρησε συνειδησιακά, ούτε με τις κακουχίες, ούτε με την τρομοκρατία των αφορισμών και των καθαιρέσεων, ούτε με τις συκοφαντίες και τον κατατρεγμό και την ανθρώπινη αναλγησία, αχαριστία και σκληρότητα. Και ήταν πολλοί οι αγωνιστές των φώτων που έδωσαν στο τέλος και υπέγραψαν ομολογία «πίστεως» φοβούμενοι την αναπόφευκτη συντριβή τους από το σύστημα μιας κοινωνίας που τους συνέθλιβε ανενδοίαστα.
Γιατί μόνον αυτή η καθαρότητα της ψυχής, το αμόλυντο των αγνών και υγιών προθέσεων, μπορεί να γίνει ο μόνος εγγυητής της αληθινής ελευθερίας και των αληθινών αλλαγών που δεν φέρνουν μέσα τους το σπέρμα των παλινδρομήσεων και των απογοητεύσεων που τις ακολουθούν.
Χρυσάνθη Κορνηλίου
Διαβάστε επίσης:
- 5 καλύτερες σειρές στα ’90s
- Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση
