Οι Πατατοφάγοι: Ο Βαν Γκογκ υμνεί την αγροτική τάξη

Ηχογράφηση από τη Τζωρτζίνα Γεωργακοπούλου:

«Εάν ακούς μία φωνή μέσα σου να σου λέει πως δεν μπορείς να ζωγραφίσεις, τότε με κάθε μέσο ζωγράφισε. Kαι η φωνή θα σωπάσει.»

Γνωρίζοντας τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ

Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ (Vincent van Gogh) γεννήθηκε στην Ολλανδία, το 1853. Ήταν γιος πάστορα και βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος. Στα δεκαέξι του χρόνια, ξεκίνησε να ασχολείται με το εμπόριο έργων τέχνης, για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Από πολύ μικρός παρουσίαζε τάσεις μελαγχολίας και πρώιμα ψυχολογικά προβλήματα.

Γύρω στο 1873, αρχίζει να στρέφεται προς τη θρησκεία. Τρία χρόνια αργότερα, αποφασίζει να σπουδάσει θεολογία. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, κηρύττει για περίπου έξι μήνες. Σε αυτή τη χρονική περίοδο, ξεκινά να σχεδιάζει μικρά έργα, αποφασίζοντας να ασχοληθεί με την τέχνη.

Σε ηλικία 27 ετών, παρακολουθεί τα πρώτα του μαθήματα ζωγραφικής. Τα επόμενα χρόνια, δημιουργεί έργα, κυρίως επηρεασμένα από τη ζωγραφική του Ζαν Φρανσουά Μιγέ. Το χειμώνα του 1885, παρακολουθεί μαθήματα στην Ακαδημία της Αμβέρσας. Λάτρης της ιαπωνικής τέχνης, δανείζεται συχνά στοιχεία της.

Την άνοιξη του 1886, επισκέπτεται το Παρίσι. Κατά την παραμονή του εκεί, έρχεται σε επαφή με τους ιμπρεσιονιστές, Εντγκάρ Ντεγκά, Καμίλ Πισαρό, Πωλ Γκωγκέν και Τουλούζ Λωτρέκ.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1888, ο Βαν Γκογκ, επισκέπτεται τη νότια Γαλλία. Την περίοδο αυτή, επινοεί μία ιδιαίτερη τεχνική των στροβιλισμάτων με το πινέλο. Στους πίνακές του, κυριαρχούν έντονα χρώματα, όπως κίτρινο, πράσινο και μπλε.

Κατά το διάστημα της παραμονής του στη Γαλλία, δέχεται την επίσκεψη του ζωγράφου Γκωγκέν. Μετά από μια έντονη διαφωνία μεταξύ τους και λόγω της ασταθούς ψυχολογικής κατάστασής του, κόβει το αριστερό του αυτί.

Το 1889, εισάγεται στο ψυχιατρικό κέντρο του μοναστηριού του Αγίου Παύλου, στον Σαιν Ρεμύ. Κατά την παραμονή του εκεί, συνεχίζει να ζωγραφίζει. Ένα χρόνο αργότερα, εγκαταλείπει την ψυχιατρική κλινική και ζει στο Παρίσι. Τα συμπτώματά έντονης κατάθλιψης που θα παρουσιάσει, θα είναι εκείνα που τελικά θα τον οδηγήσουν στο θάνατο. 27 Ιουλίου, αυτοπυροβολείται στο στομάχι. Τα τελευταία του λόγια προς τον αδελφό του είναι:

«Η θλίψη θα κρατήσει για πάντα.»

Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ, δημιούργησε σε διάστημα περίπου δέκα ετών περισσότερα από 800 πίνακες και 1000 μικρότερα σχέδια. Μετά το θάνατο του, η φήμη του εξαπλώθηκε ραγδαία. Μεγάλες εκθέσεις έργων του, πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι, το Άμστερνταμ, την Κολωνία, τη Νέα Υόρκη και το Βερολίνο.

Το ύφος της ζωγραφικής του Βαν Γκογκ

Ο ιδιαίτερος αυτός καλλιτέχνης, κατατάσσεται περισσότερο στους μετά-ιμπρεσιονιστές ζωγράφους. Η χρήση συμπληρωματικών χρωμάτων τον διαχωρίζει από τους ιμπρεσιονιστές. Στα έργα του, διαπιστώνουμε δύο πράγματα: την αναζήτηση απλότητας και ειλικρίνειας, καθώς και την πίστη στην ηθική σπουδαιότητα της τέχνης.

Ο Βαν Γκογκ χρησιμοποίησε τις χωριστές πινελιές όχι μόνο για να διασπάσει το χρώμα, αλλά και για να εκφράσει το δικό του πυρετό. Οι πινελιές του, μας δείχνουν μια εικόνα για την κατάσταση του μυαλού του. Είναι μια κραυγή αγωνίας, καθώς πασχίζει να απελευθερώσει τα καταπιεσμένα πάθη του. Σημαντικά έργα του αποτελούν:

• Υπνοδωμάτιο στην Αρλ, 1888
• Εξώστης καφενείου τη νύχτα, 1888
• Έναστρη Νύχτα, 1889
• Βάζο με δεκαπέντε ηλιοτρόπια, 1888
• Η καρέκλα του καλλιτέχνη, 1888
• Αυτοπροσωπογραφία με επίδεσμο στο αυτί, 1889
• Οι Πατατοφάγοι, 1885

Ο εργατικός κόσμος μέσα από τα μάτια του Βαν Γκογκ

Την περίοδο του 19ου αιώνα, η ζωγραφική αποτελούσε ένα μέσο ανάδειξης των ευγενών και των καλαίσθητων τοπίων. Όμως ο Βαν Γκογκ, επέλεξε να ακολουθήσει μια εντελώς διαφορετική πορεία. Ο επαναστατικός του χαρακτήρας, σε συνδυασμό με την ανένταχτη προσωπικότητά του, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους πίνακές του. Μια μορφή τέχνης που εκφράζει το λαό.

Ο Βαν Γκογκ υπήρξε ο ιδανικός ζωγράφος της σκληρής ζωής των αγροτών. Αισθανόταν αλληλεγγύη για τους φτωχούς και ταλαιπωρημένους ανθρώπους. Για αυτό και αποφάσισε να υμνήσει τη ζωή τους, μέσα από μια πληθώρα έργων του. Οι χωρικοί, οι υφαντές, οι αν­θρα­κω­ρύ­χοι, οι εργάτες, οι αχθοφόροι, υπήρξαν τα αγα­πη­μέ­να του θέματα.

Εγκωμιαστής της χειρωνακτικής εργασίας, πίστευε πως όλοι οι άνθρωποι έπρεπε να ζουν με αξιοπρέπεια. Με την ιδιότητα που είχε αποκτήσει ως κήρυκας, στάθηκε δίπλα στους εργάτες, προσπαθώντας να βιώσει ο ίδιος τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον αφορισμό του από την εκκλησία.

Χωριάτης ανάμεσα σε χωριάτες, έδωσε στα έργα του μια μονοχρωμία με έμφαση στο φωτισμό και τη σκίαση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν Ο Σπορέας, Τα παπούτσια και Οι Πατατοφάγοι. Η άμεση σχέση του εργάτη με την καλλιεργούμενη γη και φύση γίνονται εμφανή στους πίνακές του.

Οι Πατατοφάγοι

Ο πίνακας Οι Πατατοφάγοι (ολλανδικά: De Aardappeleters), είναι ελαιογραφία ζωγραφισμένη από τον καλλιτέχνη Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 1885 στην Νουένεν, στην Ολλανδία. Βρίσκεται στο Μουσείο Βαν Γκογκ, στο Άμστερνταμ. Ένα προσχέδιο του πίνακα υπάρχει στο Μουσείο Kröller-Müller, στο Ότερλο. Ο καλλιτέχνης έφτιαξε επίσης μια σειρά από λιθογραφίες του έργου. Βρίσκονται σε συλλογές, συμπεριλαμβανομένου του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη.

Λιθογραφία 

Πριν ξεκινήσει τον κανονικό πίνακα, ο Βαν Γκογκ έκανε μια λιθογραφία της σύνθεσης Οι Πατατοφάγοι. Είχε πειραματιστεί για πρώτη φορά με τη λιθογραφία στη Χάγη, το 1882. Αν και λάτρης της μικρής κλίμακας γραφικής εργασίας, ασχολήθηκε ελάχιστα με τα γραφικά μέσα. Σε μια επιστολή του αναφέρει:

«Πιστεύω, ωστόσο, ότι θα ήταν μεγάλο λάθος να φανταστεί κανείς ότι τέτοια πράγματα όπως, για παράδειγμα, η εκτύπωση Δε Γκρέις (μια οικογένεια ξυλοκόπων ή αγρότες σε τραπέζι) δημιουργήθηκαν σε μια στιγμή στην τελική τους μορφή. Όχι, στις περισσότερες περιπτώσεις η σταθερότητα και η ουσία του μικρού επιτυγχάνεται μόνο μέσω της πολύ πιο σοβαρής μελέτης από ο,τι φαντάζονται εκείνοι που εκλαμβάνουν επιπόλαια το έργο που απεικονίζεται…»

Ανάλυση του πίνακα

Η αγροικία ήταν το σπίτι για δύο οικογένειες, μια εκ των οποίων ήταν η ντε Χρόοτ. Αυτή η οικογένεια αποτελεί το θέμα του πίνακα Οι Πατατοφάγοι. Πέντε αγρότες, εμφανίζονται να τρώνε τις πατάτες που οι ίδιοι παρήγαγαν στο χωράφι τους. Στην εικόνα υπάρχει ένα τραπέζι με μια μόνο λάμπα. Το τραπέζι μετατρέπεται σε βωμό και το φαΐ σε θεία κοινωνία που μοιράζονται. Το φως στα αντικείμενα του δωματίου, είναι παρόμοιο με το φως που είδε ο Βίνσεντ στα ορυχεία, ενώ το σκοτάδι έχει μια φυσική πυκνότητα.

Μέσα στο σκοτάδι του δωματίου, η λάμπα και τα δοκάρια του ταβανιού αυξάνουν την αίσθηση της μυσταγωγίας και της θρησκευτικότητας. Το σκηνικό θυμίζει στο θεατή το σκοτάδι ενός καθεδρικού ναού.

Οι πρωταγωνιστές είναι μοντέλα χοντρά και άσχημα. Δεν θυμίζουν σε τίποτα τους ευγενείς της εποχής. Τα γωνιώδη πρόσωπά τους και τα ροζιασμένα χέρια τους διακρίνονται από το φως που τρεμοπαίζει. Τα σημάδια της σκληρής εργασίας είναι φανερά.

Οι μορφές δείχνουν απόκοσμες, απομονωμένες. Πρόσωπα τραχιά και επίπεδα, χαμηλά μέτωπα, ακατέργαστα χαρακτηριστικά. Βλέμματα που αποφεύγουν το ένα το άλλο. Το κορίτσι με γυρισμένη την πλάτη, αρνείται να κοιτάξει το κοινό.

Οι μορφές των εργατών είναι αισθητικά αλλοιωμένες. Χωρίς καμιά οικειότητα προς το θεατή, ο Βαν Γκογκ πέτυχε αυτό που ήθελε. Την απεικόνιση του καθημερινού μόχθου, των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης, της εξαντλητικής προσπάθειας εξασφάλισης της επιβίωσης.

Στο πρόσωπο της αγρότισσας υπάρχει μια απαλή αντίθεση. Στο φόντο, οι ανοιχτές, λεπτές πινελιές βοηθούν τη φιγούρα να φανεί προφίλ.

Τα ταλαιπωρημένα χέρια των αγροτών είναι πανομοιότυπα. Ίδιο χρώμα και συνοχή όπως και οι πατάτες που με κόπο σκάφτηκαν για να φαγωθούν.

«Ήθελα να δώσω την ιδέα ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου ζωής από τη δική μας -των πολιτισμένων ανθρώπων. Γι ‘ αυτό ειλικρινά δεν θέλω μόνο να τον θαυμάσει ο καθένας ή να το εγκρίνει χωρίς να έχει γνώση.»

Ένα έργο του αληθινού κόσμου

O Βαν Γκογκ είδε τους Πατατοφάγους ως έκθεμα. Ο πίνακας, έπρεπε να απεικονίζει την σκληρή πραγματικότητα της αγροτικής ζωής. Ταλαιπωρημένα χέρια, κουρασμένα πρόσωπα, τίμιοι χαρακτήρες. Με αυτό τον τρόπο, θέλησε να δείξει, πως οι ίδιοι, είχαν μοχθήσει να καλλιεργήσουν το φαγητό τους.

Ο Βαν Γκογκ δεν εξιδανικεύει τους πρωταγωνιστές. Τονίζει την τραχύτητα των χαρακτηριστικών τους, χρησιμοποιώντας σκούρα και «βρώμικα» χρώματα.

«Πιστεύω πως θα ήταν λάθος ένας πίνακας με χωρικούς να έχει λεία και συμ­βα­τι­κή επιφάνεια. Αν ένας πίνακας με χωρικούς αναδίδει άρωμα χοιρινού, καπνό και ατμούς από τις πα­τά­τες που βράζουν, είναι σωστός και όχι πα­ρά­δο­ξος. Ένας στάβλος πρέπει να μυρίζει κοπριά, γιατί απλά τέτοια είναι η μυρωδιά του στάβλου.»

Ο πίνακας Οι Πατατοφάγοι θεωρείται η σύνοψη των καλλιτεχνικών σπουδών του μεγάλου ζωγράφου. Μέσω αυτού, εξωτερικεύει τα κοινωνικά του συναισθήματα, με ένταση και δύναμη. Επιπλέον, συμπάσχει μαζί τους σαν να είναι ένας από αυτούς. Αν και το έργο θεωρήθηκε επιτυχία και από τον ίδιο αλλά και από το ευρύ κοινό, ωστόσο δυσαρέστησε αρκετούς. Πολλοί κριτικοί τέχνης, θεώρησαν τον πίνακα υπερεκτιμημένο. Τα χρώματα ήταν πολύ σκούρα και οι φιγούρες γεμάτες λάθη και απροσεξίες.

Ο αγαπημένος πίνακας του ζωγράφου

Πάνω στο έργο Οι Πατατοφάγοι, ο Βαν Γκογκ δούλεψε αρκετούς μήνες. Έκανε πολλές σπουδές και προσχέδια. 50 προσωπογραφίες χωρικών σε ένα χρόνο, αποτέλεσαν τις πρώτες προσπάθειες στην ενδελεχή μελέτη του καλλιτέχνη.

Σύμμαχος των χωρικών, οπαδός της εργατιάς και λάτρης της απλής ζωής, ο Βαν Γκογκ, προνόησε. Τύπωσε τον πίνακά του σε λιθογραφία, ώστε να αγοραστεί και από άτομα που δεν είχαν οικονομική άνεση. Για εκείνον, το έργο αποτελούσε το μεγαλύτερό του δημιούργημα. Σε ένα γράμμα προς την αδελφή του αναφέρει:

«Αυτό που σκέφτομαι για το δικό μου έργο, είναι ότι ο πίνακας με τους χωρικούς που τρώνε πατάτες, που ζωγράφισα στη Νουένεν, είναι εν τέλει το καλύτερο πράγμα που έκανα.»

Μετά τη νοσηλεία του στην ψυχιατρική κλινική, ο Βαν Γκογκ, είχε φτάσει στο αποκορύφωμα της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Παρόλα αυτά, σε γράμμα προς τον αδελφό του, τονίζει πως η δίψα του για τη τέχνη δεν θα σταματούσε ποτέ:

«Σε πα­ρα­κα­λώ να μου στείλεις όλα τα παλιά μου σχέδια που πε­ρι­λαμ­βά­νουν μορφές. Έχω σκοπό τα ξα­να­δου­λέ­ψω τον πίνακα με τους χωρικούς στο τρα­πέ­ζι, παίζοντας με τους χρωματι­σμούς του φωτός πάνω σε αυτό. Στο συ­γκε­κρι­μέ­νο πίνακα θα κυριαρχεί πλέον το μαύρο χρώμα. Θα μπορούσα ίσως να τον κάνω και εντελώς από μνήμης.»

Μια ταραγμένη και ανένταχτη μορφή

Ο Βαν Γκογκ υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες όλων των εποχών. Αγάπησε με πάθος τη ζωγραφική και αφιερώθηκε σε αυτήν μέχρι το θάνατό του. Ήταν επαναστάτης. Αδυνατούσε να ακολουθήσει τις τυπικότητες πηγαίνοντας κόντρα στα στερεότυπα. Έγινε ένα με τον απλό, ταλαιπωρημένο λαό. Μέσα από τα έργα του, εξέφρασε τον πόνο και την σκληρή δουλειά τους. Οι πίνακές του, μυθικής αξίας πια, παραμένουν αναλλοίωτοι στο μυαλό και στη ψυχή. Ένας άνθρωπος, που αν και ψυχικά διαταραγμένος, δημιούργησε απλά και λιτά αριστουργήματα. Μια μορφή χωρίς καλούπι, ένα ατίθασο είδωλο.

Ο φίλος του Πιζαρό έγραψε γι’ αυτόν:

«Αυτός ο άνθρωπος πίστευα ότι ή θα τρελαθεί ή θα μας ξεπεράσει όλους, δεν είχα προβλέψει ότι θα συνέβαιναν και τα δύο.»

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• Το φαγητό σε μεγάλα έργα τέχνης. Ανακτήθηκε από art22.gr
• Οι Πατατοφάγοι. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org
• ΒΙΝΣΕΝΤ ΒΑΝ ΓΚΟΓΚ, «οι Πατατοφάγοι», ένας ύμνος στη χειρωνακτική εργασία και η ταύτισή του με τους ανθρώπους του μόχθου. Ανακτήθηκε από atexnos.gr
• Μία περιήγηση στους πιο εμβληματικούς πίνακες του Βαν Γκογκ στις αίθουσες του μουσείου του. Ανακτήθηκε από lifo.gr
• Η απεικόνιση του εργατικού κόσμου στη ζωγραφική του Βαν Γκονγκ. Ανακτήθηκε από edlineagrinio.gr
• Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ και το έργο του. Ανακτήθηκε από artmag.gr
• Βίνσεντ βαν Γκογκ. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org
• Βίνσεντ βαν Γκογκ: Διπολική διαταραχή, παραληρήματα και οράματα του μεγάλου της ζωγραφικής. Ανακτήθηκε από elculture.gr

Παρόμοια άρθρα:

• Μανέ: 140 χρόνια μετά, ο πίνακας “Minnay” σε δημοπρασία
• Un Bar aux Folies Bergère: Ο τελευταίος εμβληματικός πίνακας του Εντουάρ Μανέ
• Πάουλ Κλέε: «To ένα μάτι βλέπει, το άλλο νιώθει»

Ακολουθήστε μας στις σελίδες μας Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project