In Memoriam: το Ολοκαύτωμα στην καρδιά της Ευρώπης

Μέρα μνήμης, έτος δράσης

Wer die Vergangenheit nicht kennt, ist dazu verurteilt, sie zu wiederholen. Σε ελεύθερη μετάφραση… Όποιος δεν θυμάται την ιστορία, είναι καταδικασμένος να την επαναλάβει. Καλά κατάλαβες. Σήμερα το μενού έχει ιστορία. Και η ιστορία έχει Ολοκαύτωμα.

Έχουν περάσει 16 χρόνια από την υιοθέτηση της Διεθνούς Ημέρας Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος. Επιλέχθηκε η 27^η Ιανουαρίου, ως μέρα απελευθέρωσης των κρατούμενων από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Δεν θέλω να αναφερθώ στο πόσα χρόνια έχουν περάσει από το ίδιο το Ολοκαύτωμα. Είναι συλλογική μνήμη. Άλλωστε, δεν πιστεύω πως η φωτιά έχει σβήσει ποτέ αληθινά…

Δεν ξέρω αν έχω πολλά λόγια να γράψω. Δεν ξέρω καν αν είμαι η κατάλληλη να πω αυτά τα λόγια. Μια φράση γυρνά, ωστόσο, στο μυαλό μου. Μια φράση που την έμαθα κάποτε στο δημοτικό (με αφορμή μια άλλη γενοκτονία): «Δεν ξεχνώ και αγωνίζομαι». Δεν ξεχνώ σημαίνει πως θυμάμαι 365 μέρες τον χρόνο και όχι μια «γιατί είναι το κοινωνικά σωστό». Αγωνίζομαι σημαίνει τις υπόλοιπες 364 προσπαθώ να μειώσω, στα όρια του δυνατού μου, την δύναμη όσων συνέβαλαν στην ανάγκη μνημόνευσης μιας μέρας γενοκτονίας.

Ανορθόδοξα για μένα, απόψε (για μένα και αυτό) δεν θα σου πω ούτε για φεστιβάλ, ούτε για ποίηση, ούτε καν για κάποια σειρά. Σήμερα θα με «ακούσεις» να σου λέω για δυο μουσεία στο κοντινό (στην καρδιά μας) Βερολίνο, που είχα την τύχη να επισκεφθώ το μακρινό (στην καρδιά μας) 2019. Μόνο για σήμερα, λέω να κάνουμε έναν ελληνικό (ή τούρκικο ή κυπριακό, δεν θα μαλώσουμε) σκέτο και να βάλουμε μια λίστα με το μουσικό θέμα του Αστακού. Παρέα ας μεταφερθούμε εκεί που ακόμα και το γρασίδι απαγορεύεται να μεγαλώνει.

Topograpie des Terrors

Το μουσείο της τοπογραφίας του Τρόμου είναι ένα «μεικτό» μουσείο. Εκθέματα και εκθέσεις βρίσκονται εντός και εκτός του κυρίως κτηρίου, που βρίσκεται επί της  Niederkirchnerstrasse. Στο οικοδομικό αυτό τετράγωνο στεγάζονταν σημαντικά κτήρια για την διοίκηση των Ναζί, όπως το αρχηγείο της  Gestapo και η διεύθυνση ασφαλείας των SS. Παράλληλα στην Niederkirchnerstrasse βρίσκεται το μεγαλύτερο ακέραιο κομμάτι του εξωτερικού τείχους του Βερολίνου.

Το Topographie des Terrors είναι ένα σχετικά καινούργιο μουσείο. Μετρά μόλις 10 χρόνια με ανοιχτές τις πόρτες του για το κοινό. Ωστόσο, είναι ένα από τα “must see” της γερμανικής πρωτεύουσας. Οι λόγοι φυσικά αναρίθμητοι.  Ο προσωπικά αγαπημένος μου; Γιατί η μνήμη είναι μια δυναμική, ζωντανή κατάσταση. Γιατί, δυστυχώς,  βλέπω τα λάθη του τόσο κοντινού παρελθόντος να γίνονται ξανά βιώματα του παρόντος μας, σε μια Ευρώπη που είναι ενωμένη μονάχα στα χαρτιά. Βλέπω μια Ευρώπη που μόνο τύποις μνημονεύει το Ολοκαύτωμα.

Η είσοδος είναι δωρεάν. Η να το θέσω καλύτερα… δεν πληρώνεις χρηματικό αντίτιμο για να μπεις. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα βγεις νιώθοντας πως έχεις δώσει κάτι δικό σου, πως έχεις πάρει το βάρος της ιστορίας. Στην καλύτερη περίπτωση, θα «θυσιάσεις» την ανάλαφρη ταξιδιωτική σου διάθεση. Traveler tip: άσε το απόγευμα σου κενό ή κάνε μια βόλτα «άσκοπης μετακίνησης». Μονάχα έτσι φαίνεται πως εκτιμάμε τα δεδομένα μας.

Την πρώτη φορά που το επισκέφθηκα ήταν άνοιξη και είχε πολύ ευχάριστο καιρό. Θαρρώ πως ήταν πολύ κοντά στα γενέθλια του Χίτλερ. Η εξωτερική έκθεση σίγουρα με προετοίμασε για το τι με περιμένει στο εσωτερικό. Αν μη τι άλλο, κομμάτια από τους τοίχους των μπουντρουμιών της Gestapo μπροστά από φωτογραφίες εποχής δεν αφήνουν ασυγκίνητο κανένα (ή δεν θα έπρεπε να αφήνουν ασυγκίνητο). Θέλω να φαντάζομαι πως εκείνη την μέρα δεν υπήρχαν δίπλα μου νοσταλγοί του ναζισμού, που «πενθούσαν» για τα χαμένα μεγαλεία. Βαυκαλίζομαι το ξέρω. Αλλά έτσι προχωρώ με λίγο πιο ελαφρύ βήμα προς το εσωτερικό του τετράγωνου κτηρίου. Προσπαθώ (κάνε το και συ) να ξεχάσω πριν θυμηθώ τι εστί Ολοκαύτωμα.

When in there…

Για την πρώτη επίσκεψη σού συστήνω να πάρεις το audio guide και να δώσεις ραντεβού στα ντουλαπάκια με τα υπόλοιπα της παρέας, αν δεν πήγες μόνη. Είναι ξεκάθαρα μια εμπειρία που πρέπει να βιωθεί κατά μόνας και να μοιραστεί με καφέ και συζήτηση περίπου ένα δίωρο μετά. Για δεύτερη… να μείνεις πάλι μόνος. Αλλά, αυτή την φορά βάλε μουσική. Ή ιδανικά, μην βάλεις τίποτα. Άκου την ησυχία και τις αλλαγές στην ανάσα των ξένων γύρω σου. Νιώσε πως γλιστράς μπρος και πίσω στον χωροχρόνο.

Στο βάθος του κτηρίου (που συμπίπτει και με το τέλος ενός τμήματος της μόνιμης έκθεσης) βρίσκεται το αγαπημένο μου installation. Ένας ολόκληρος τοίχος κάρτες καταχώρησης πρώην μελών των SS. Κάπως σαν ένα παλιακό σύστημα δανειστικής βιβλιοθήκης. Μακράν πιο σκοτεινό, όμως.  Η αντίθεση των πολλαπλών χρωμάτων με το ζοφερό περιεχόμενο δεν σταματά να με εκπλήσσει, όσες φορές και αν επιστρέψω στις φωτογραφίες.

Ίσως κάποιος από αυτούς να ήταν παππούς κάποιου επισκέπτη. Ίσως κάποιος από αυτούς να είναι ακόμα ζωντανός.

Ακριβώς απέναντι από τον «τοίχο» των  SS θα δεις μια καταπληκτική αεροφωτογραφία του Βερολίνου. Στάσου και αναλογίσου τα τελευταία λόγια που θα ακούσεις στο audio guide, τις τελευταίες νότες του τραγουδιού που τελειώνει, την ανάσα σου που δεν είχες προσέξει ότι κρατούσες. Πώς θα ήταν το σημερινό σου ταξίδι στην Γερμανία αν δεν είχε γίνει το Ολοκαύτωμα των Εβραίων;

Γύρνα μετά 90 μοίρες προς τα δεξιά σου. Ο «τοίχος» που έχεις μπροστά σου είναι ολόκληρος από γυαλί (κάπως σαν την ειρήνη στον «πολιτισμένο» κόσμο, δεν νομίζεις;). Βλέπει σε μια έκταση στρωμένη με γκρι χαλικάκια. Ίσως μπορείς να διακρίνεις την κίνηση στον δρόμο από την πίσω πλευρά του κτηρίου. Ωστόσο, δεν θα διακρίνεις στολίδια σε αυτή την ιδιότυπη αυλή. Δεν έχει γλάστρες, παρτέρια ή αγαλματάκια. Το γρασίδι δεν επιτρέπεται να φυτρώσει σε αυτή την γωνιά της γης. Το αίμα που έχει ποτίσει τις πέτρες δεν είναι μάλλον το κατάλληλο λίπασμα για την άνθιση της ζωής.

Κάπου εδώ είναι που πληρώνεις τον «φόρο» που σου έλεγα πριν. Πάρε μια ανάσα και πάνε να βρεις τις άλλες στα ντουλαπάκια. Αν δεν ακούσατε την συμβουλή μου, έχετε προγραμματίσει να επισκεφθείτε το μνημείο των δολοφονημένων Εβραίων ή αλλιώς το μνημείο του Ολοκαυτώματος.

Memorial to the Murdered Jews of Europe

13 λεπτά περίπου θα σου πάρει να φτάσεις πεζή από το ένα μουσείο/ μνημείο στο άλλο. Ελπίζω να έχεις στην τσάντα σου χαρτομάντιλα και νερό. Ποτέ δεν ξέρεις πότε θα τα χρειαστείς… Και φτάνεις λοιπόν στο μνημείο του Ολοκαυτώματος. Με λίγη τύχη είναι μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα. Ο ήλιος όπως και να έχει είναι σε ευνοϊκή γωνία, ώστε να βλέπεις καθαρά όλες τις στήλες που υψώνονται εμπρός και γύρω σου.

Σε μια έκταση 19.000 τετραγωνικών μέτρων απλώνονται 2.711 αναθηματικές στήλες ποικίλου ύψους. Σε ένα υπόγειο παρακείμενο κτήριο θα βρεις τα ονόματα των σχεδόν 3 εκατομμυρίων Εβραίων που θανατώθηκαν, όπως αυτά καταγράφθηκαν από το μουσείο Yad Vashem στο Ισραήλ. Πάνε σχεδόν 15 χρόνια που είδε για πρώτη φορά το συγκεκριμένο μουσείο/ μνημείο επισκέπτες στους χώρους του, στην επέτειο για τα 60 χρόνια από την λήξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου στην Ευρώπη.

Σίγουρα έχεις δει φωτογραφίες του εξωτερικού χώρου με τις στήλες. Ήρθε η «ευκαιρία» να περπατήσεις ανάμεσα σε αυτές. Πάρε το σαν μια μακάβρια βόλτα ανάμεσα στα φαντάσματα που άφησε πίσω το Ολοκαύτωμα. Για μένα, κάνε μια βόλτα πριν και μια μετά την κατάβαση σου στον υπόγειο χώρο. Δυο διαφορετικές εκδοχές του εαυτού σου θα αντιληφθούν το φαινομενικά ίδιο τοπίο.

Η είσοδος και εδώ είναι άνευ χρηματικής αμοιβής. Το audio guide είναι θαρρώ απαραίτητο για κάθε επίσκεψη, όσο σύντομη ή εκτενής και αν είναι.

“Κατάβαση στον Άδη”

Μπαίνοντας σε κάθε δωμάτιο ακούς και ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας μας. Στο ένα, μια λίστα από τα επίσημα καταγεγραμμένα ονόματα των θυμάτων παίζει ασταμάτητα. Θα πρέπει να κάτσεις εκεί πολλές μέρες αν θες να τα ακούσεις όλα… Στο παραδίπλα ηχητικά ντοκουμέντα εποχής. Λίγο πιο κάτω, η πιο συγκινητική  installation του μνημείου. Σε επέκταση της βάσης των στηλών υπέργεια, βρίσκονται υπόγεια φωτεινά πλαίσια με σημειώματα, ημερολόγια και τελευταία λόγια θυμάτων από στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αν είσαι λίγο παρατηρητικό ίσως εντοπίσεις memorabilia από κάποιον συντοπίτη σου. Εμένα αυτό με βοηθά να μένω συνδεδεμένη με αυτό που βλέπω. Αν και δεν ξέρω εν προκειμένω αν θέλω να μείνω συνδεδεμένη. Η πραγματικότητα τσακίζει ξέρεις.

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι και το μοναδικό μας περιουσιακό στοιχείο. Ζούμε σε αυτή, όσο και να μνημονεύουμε το παρελθόν ή προσμένουμε το μέλλον. Η τωρινή μας πραγματικότητα, λοιπόν, διαφέρει από αυτή του 1945. Και θα διαφέρει από αυτή του 2045. Η θλίψη δίνει την θέση της στην ανάμνηση και η ανάμνηση στην υγιή αναγέννηση.

Αυτά σκεφτόμουν όσο έβλεπα μικρά γλυκάκια να τρέχουν ανάμεσα στις στήλες ή να τις αγγίζουν από τα καροτσάκια τους. Αυτά τα μικρά κάνανε κάτι που τόσα άλλα στερήθηκαν. Και το κάνανε, πιστεύω, με την συνείδηση του προνομίου τους. Έβλεπα εκείνο το απόγευμα μπροστά μου την επόμενη «woke» γενιά να κάνει τα πρώτα της βήματα. Ιδανικά, θα ήθελα να μπορούσα να δω έτσι ανέμελα και τα μικρά που μάθανε τι εστί Ολοκαύτωμα από πρώτο χέρι. Καμία δεν μπορεί, ωστόσο, να αλλάξει το παρελθόν.

Έφυγα κλέβοντας ένα ανθάκι από την αμυγδαλιά που κρατούσε την τσάντα μιας μαμάς ώστε να ξαποστάσει. Ελπίζω οι αμυγδαλιές να ανθίσαν και φέτος.

Παρόμοια άρθρα:

• Η Βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς και η Ντίτα Κράους
• Ολοκαύτωμα: Το αφιέρωμα της έβδομης τέχνης στο μελανότερο σημείο της ιστορίας
• Ο Δερματοστίκτης του Άουσβιτς: Γιατί δε νικάει πάντα ο πόλεμος…

Ακολουθήστε τη σελίδα μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project