Η φάρμα των ζώων του George Orwell

«Η φάρμα των ζώων» είναι από τα πιο επίκαιρα βιβλία που θα μπορούσε να διαβάσει κανείς. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα σε πολλά βιβλιοπωλεία αυτό και το «1984» του ίδιου συγγραφέα είναι από τα πρώτα σε πωλήσεις. Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι φράσεις όπως οργουελική πραγματικότητα, οργουελικός εφιάλτης, οργουελική κοινωνία και οργουελική εποχή, ακούγονται όλο και πιο συχνά.

George Orwell

Για να κατανοήσουμε λίγο περισσότερο το βιβλίο θεωρώ ότι πρέπει να ξέρουμε λίγα πράγματα για τη ζωή του συγγραφέα. Ο Orwell γεννήθηκε το 1903 στην Ινδία. Σπούδασε στην Αγγλία και κατατάχθηκε στην Βασιλική Αστυνομία της Ινδίας από όπου και παραιτήθηκε όταν αποφάσισε να γίνει συγγραφέας. Μετακόμισε στο Παρίσι όπου αναγκάστηκε να κάνει διάφορες χειρωνακτικές εργασίες για να επιβιώσει. Κατέγραψε αυτή του την εμπειρία στο βιβλίο του «Οι αλήτες του Παρισιού και του Λονδίνου» στο οποίο περιγράφει τη ζωή των φτωχών πληθυσμών των πόλεων αυτών.

Ενστερνίστηκε την ιδεολογία της αναρχίας, αρχικά, και αργότερα του σοσιαλισμού και θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχε μια πολύ έντονη πολιτική ταυτότητα. Ταξίδεψε στην Ισπανία και αγωνίστηκε στον Ισπανικό εμφύλιο. Κατέγραψε αυτή του την εμπειρία στο βιβλίο «Πεθαίνοντας στη Καταλονία». Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εργάστηκε στο BBC στο τομέα της προπαγάνδας. Μετά την έκδοση του βιβλίου «Η φάρμα των ζώων» έγινε ευρέως γνωστός.

Ένα από τα πιο γνωστά βιβλία του είναι το «1984». Σε αυτό περιγράφει μια δυστοπική κοινωνία υπό την κυριαρχία ενός ολοκληρωτικού και καταπιεστικού καθεστώτος στο οποίο οι πολίτες παρακολουθούνται συνεχώς. Φράσεις όπως «ο Μεγάλος Αδερφός σε παρακολουθεί» (Big Brother is watching you) προέρχονται από αυτό το βιβλίο. Η ειρωνεία του ότι το βιβλίο αυτό έγινε πηγή έμπνευσης για το γνωστό reality Big brother, όπου άνθρωποι τίθενται οικειοθελώς σε μια τέτοια κατάσταση, είναι πραγματικά απολαυστική.

Ο Orwell σαν συγγραφέας θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι απλός, λιτός και περιεκτικός. Γράφει για εμπειρίες και πράγματα τα οποία γνωρίζει. Το στυλ του είναι κατά κάποιο τρόπο αρθρογραφικό. Στα βιβλία του δεν χρησιμοποιεί περίπλοκες και διανθισμένες περιγραφές. Επικεντρώνεται στο βασικό του θέμα και δημιουργεί μια ιστορία με συγκεκριμένο σκοπό από την αρχή μέχρι το τέλος. Ο τρόπος γραφής του μπορεί να χαρακτηριστεί απλά με μια λέξη, ξεκάθαρος. Απλές λέξεις, καθόλου περιγραφές, καμία μεταφορά ή παρομοίωση, καμία χρήση επιστημονικών όρων. Πιο αναλυτικά περιγράφει ο ίδιος την φιλοσοφία του όσον αφορά τη συγγραφή στο δοκίμιο «Πολιτική και Αγγλική γλώσσα», ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα για άτομα τα οποία θέλουν να ασχοληθούν με τη συγγραφή.

Το θέμα

Σε ένα ειρηνικό αγρόκτημα τα ζώα επαναστατούν. Ανατρέπουν την κυριαρχία των ανθρώπων και αποφασίζουν να δημιουργήσουν μια νέα κοινωνία βασισμένη σε αγνές αρχές και ιδανικά. Την διοίκηση της φάρμας αναλαμβάνουν τα γουρούνια. Όλα αρχικά βαίνουν καλώς, σύντομα όμως αρχίζουν κάποια πράγματα να αλλάζουν. Οι κανόνες αρχίζουν να μεταποιούνται ελαφρώς. Τα γουρούνια αρχίζουν να γλυκαίνονται από την εξουσία.

Το συγκεκριμένο διήγημα θυμίζει, λόγω της επιλογής ως πρωταγωνιστών αλλά και του πλέον διδακτικού του χαρακτήρα, τους μύθους του Αισώπου. Γράφτηκε κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και αποτελεί μια κριτική πάνω στα γεγονότα της Ρώσικης Επανάστασης και το σταλινικό καθεστώς.

Η ουσία

Πώς, λοιπόν, ένα καθεστώς το οποίο ξεκινά με ελπιδοφόρα μηνύματα και φέρνοντας έναν αέρα αλλαγής καταλήγει να είναι όπως όλες οι προηγούμενες ηγεσίες, αν όχι ακόμα χειρότερη; Η εξουσία διαφθείρει; Και αν η εξουσία διαφθείρει ποιο είναι το χρέος μας ως πολίτες; Ποιοι είναι οι φύλακες της ελευθερίας μας αν όχι εμείς;

Θεωρείται μια σατιρική ιστορία, σκοπός της οποίας είναι να διακωμωδήσει τον Στάλιν. Όποιος διαβάσει το βιβλίο το 2021, κατά την άποψη μου, κάθε άλλο παρά κωμικά μπορεί να το δει. Τρομακτικό, θα ήταν ένας καλύτερος χαρακτηρισμός. Ορισμένες φράσεις του βιβλίου «χτυπάνε» άσχημα και σοκάρουν γιατί μας φέρνουν στο νου βιώματα και γιατί αποτελούν κάτι οικείο.

«Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά ορισμένα ζώα είναι πιο ίσα από άλλα.»

Πώς μια κοινωνία η οποία ξεκινά να χτίζεται από ένα υπέροχο όραμα καταλήγει να γίνεται ένα τυραννικό καθεστώς το οποίο χρησιμοποιεί αποτρόπαια μέσα για να επιβληθεί και να κυριαρχήσει; Ποιο το χρέος όλων μας; Μας βοηθάει ως ανθρώπους η τυφλή υποταγή και ακολουθία θεσμών, καθεστώτων, ηγετών και κομμάτων; Η ατομική ευθύνη πού καταλήγει; Η νοοτροπία της σκληρής δουλειάς και της πίστης σε ένα αόριστο καλύτερο μέλλον μας ωφελεί;

Στην εποχή του

Ο Orwell πλέον αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ου αιώνα. Ο λόγος του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επαναστατικός. Διόλου παράξενο, λοιπόν, το γεγονός ότι «Η φάρμα των ζώων» για να εκδοθεί πέρασε από 1000 κύματα.

Τη περίοδο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω των συμμαχικών σχέσεων ανάμεσα σε Βρετανία, Ρωσία και ΗΠΑ, η κριτική προς τον Στάλιν και το καθεστώς υπό το οποίο είχε θέσει τη Ρωσία ήταν κάτι το οποίο δεν ήταν αποδεκτό.

Ως αποτέλεσμα αυτού, οι κριτικοί της εποχής επέκριναν άμεσα τον συγγραφέα έτσι ώστε να μπορέσουν να μειώσουν το κύμα ακολούθων, τους οποίους είχε ήδη αποκτήσει το βιβλίο. Χαρακτήρισαν τον Orwell ως συγγραφέα αμαθή και υποστήριξαν ότι ουσιαστικά μέσω της γραφής του αναπαράγει στερεότυπα για μια χώρα την οποία δεν γνωρίζει. Με τη ματιά του σημερινού αναγνώστη και με όσα πλέον γνωρίζουμε για τη Σταλινική Ρωσία καταλαβαίνουμε ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Ο Orwell ήξερε τι έγραφε.

Ενδιαφέρουσα ήταν η χρήση του βιβλίου αυτού από τη CIA, αποδεδειγμένα, ως εργαλείο προπαγάνδας. Συγκεκριμένα η CIA πέταγε αντίτυπα του βιβλίου πάνω από την Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Τσεχοσλοβακία και χρηματοδότησε την παραγωγή μιας ταινίας βασισμένης σε αυτό. Το χρησιμοποίησε με λίγα λόγια ως μέσο για να παλέψουν τον κουμμουνισμό.

Το βιβλίο έχει συμπεριληφθεί στην ύλη των σχολείων σε πολλές χώρες. Στις ΗΠΑ συγκεκριμένα έχει βρει αρκετούς πολέμιους οι οποίοι απαιτούν την αφαίρεση του από τη σχολική ύλη λόγω της έντονης πολιτικής του χρείας. Σε ορισμένες χώρες, όπως στη Ρωσία του 1977 και τη Κίνα του 2018 αλλά και του 2021, υποθέτω, έχει απαγορευτεί η οποιαδήποτε αναφορά στη «Φάρμα των ζώων».

Αναστάτωση

Αν μη τι άλλο αν δεν σας ενδιαφέρει το θέμα του βιβλίου αυτό καθ’ αυτό αξίζει να το διαβάσετε για ένα μόνο λόγο. Πώς ένα αφήγημα το οποίο αναφέρεται σε ζωάκια φάρμας  κατάφερε από τη πρώτη στιγμή που εκδόθηκε να φέρει τέτοιες παθιασμένες αρνητικές αντιδράσεις αλλά ακόμα και προσωπικές επιθέσεις ενάντια του συγγραφέα του; Πώς κατάφερε ένα βιβλίο με γουρουνάκια να γίνει αντικείμενο προπαγάνδας των Αμερικάνων ενάντια σε ολοκληρωτικά καθεστώτα; Ποια είναι η αξία της μνήμης και της γνώσης της ιστορίας; Ποια είναι η αξία της τέχνης ενάντια σε τέτοια καθεστώτα; Πόσο εύθραυστα, εν τέλει, είναι όλα αυτά όταν μια απλή ιδέα και λίγα λόγια είναι ικανά να τα ανατρέψουν;

Παρόμοια άρθρα:

• Ένα λιγότερο γνωστό βιβλίο του George Orwell
• ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ: Ένα βιβλίο που σου αλλάζει το πώς βλέπεις τη ζωή
• Ρεμπώ: Μια Εποχή στην Κόλαση της προδομένης καρδιάς

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project