Dracula: Ένας ύμνος του ασπρόμαυρου κινηματογράφου

Ηχογράφηση από την Κορνηλία Χαλκίδη:

Γκρίζο φόντο, τίτλοι αρχής και το πιο ανατριχιαστικά όμορφο κομμάτι που έχω ακούσει ποτέ, η λίμνη των κύκνων από τον μοναδικό Τσαικόφσκι. Dracula με πρωταγωνιστή τον Λουγκόζι, 1931. Μια ταινία που όταν τη δεις, θα την θυμάσαι για πάντα.

Όπως και η μουσική της λίμνης των κύκνων έτσι και η ίδια η ταινία κατορθώνουν να συνδυάσουν την ομορφιά του κόσμου της φύσης και της ζωής με το πιο πρωτόγονο συναίσθημα που βασανίζει τον άνθρωπο από την πρώτη ημέρα της ύπαρξης του. Τον φόβο. Ερχόμενοι από τον Μεγάλο Πόλεμο της εποχής τους, ή αλλιώς για εμάς, τον Α’ Παγκόσμιο, και ανυποψίαστοι ως προς τον ακόμα καταστρεπτικότερο Β’ Παγκόσμιο που ακολουθεί.

Βρυκόλακες στη Μυθολογία και τη Λογοτεχνία

Οι μύθοι περί δαιμόνων, που κατανάλωναν αίμα, και οι τρομακτικές ιστορίες στις οποίες πολλές φορές πρωταγωνιστούσαν θα μπορούσε κανείς να πει πως υπάρχουν χιλιάδες χρόνια. Τέτοιες ιστορίες έκαναν την εμφάνισή τους σε αρχαίους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, στην Ινδία, στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και άλλους λαούς της Μέσης Ανατολής. Παρ’ όλα αυτά, η χρήση της λέξης «βρυκόλακας» εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Μαζί της έκαναν και την εμφάνιση τους παραμύθια και ιστορίες για τα πλάσματα της νύχτας που θα στοίχειωναν τα Βαλκάνια για τους υπόλοιπους δύο αιώνες. Συγκεκριμένα στη Ρουμανία οι βρυκόλακες ονομάζονταν στριγκόι ενώ στην Αλβανία στρίγκα.

Τα βαμπίρ έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους στην ποίηση τον 18ο αιώνα. Από τις αρχές του 19ου αιώνα εμφανίστηκαν οι πρώτες νουβέλες τρόμου γύρω από τη θεματική των βρυκολάκων. Συγκεκριμένα πριν από το Dracula, του Μπραμ Στόκερ, προηγήθηκαν τρεις νουβέλες που αξίζει να διαβάσετε:

• The Vampyre (1819); a Tale by John William Polidori
• Varney the Vampire (1847); Or, the Feast of Blood by Prest and Rymer
• Carmilla (1872); by Joseph Sheridan Le Fanu

Βλαντ Γ΄ Τσέπες: Ο Πορφυρός Πρίγκιψ

Πολλοί πιστεύουν πως έμπνευση του Στόκερ για το μυθιστόρημα ήταν ο καθολικός Χριστιανός πρίγκιπας της Βλαχίας, Βλαντ Γ΄Τσέπες. Η αλήθεια είναι πως ο συγγραφέας είχε ήδη πλάσει τον χαρακτήρα και απλώς άρπαξε την ευκαιρία να τον συνδέσει περισσότερο με την Τρανσυλβανία και να δημιουργήσει ένα υπόβαθρο, όταν διάβασε για αυτόν. Ο Τσέπες, ιστορικό πρόσωπο (1431-1476), υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους αντιπάλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την εισβολή τους στα Βαλκάνια. Δεν κέρδισε την υστεροφημία του όμως από τις νίκες που πέτυχε, οι οποίες ήταν σημαντικές, αλλά από τον τρόπο που αντιμετώπιζε τους εχθρούς του και τον ίδιο του τον λαό. Ιστορίες από αυτόπτες μάρτυρες, που αργότερα δημοσιεύθηκαν στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 15ο αιώνα, αναφέρουν πως ο Βλαντ ανθρωποδιενέβαλε τους εχθρούς του.

Παρόμοια περιστατικά κάνουν την εμφάνιση τους και σχετικά με την εκστρατεία του Βλαντ κατά των Οθωμανών ως αντίποινα για την υποδούλωση του Βασιλείου του. Αναφορές για ανασκολοπισμό κάνουν και παπικοί απεσταλμένοι, οι οποίοι αναφέρουν πως ο Τσέπες ανθρωποδιενέβαλε δύο μοναχούς για να τους στείλει πιο σύντομα στον «παράδεισο». Φυσικά πολλά από αυτά ίσως αποτελούν υπερβολές και προπαγάνδα της τότε Καθολικής Ευρώπης κατά του Βλαντ, ο οποίος άλλαζε συνεχώς στρατόπεδα. Παρά την υπερβολή των ιστορικών αναφορών, σίγουρα υπήρξε ένας από τους πιο βίαιους ηγέτες της ιστορίας.

Ταινίες που προηγήθηκαν

Πριν το Dracula του 1931, προηγήθηκαν δύο ταινίες εμπνευσμένες από τη νουβέλα του Στόκερ. Η πρώτη, το Dracula’s Death, ή αλλιώς ο Θάνατος του Δράκουλα, ουγγρικής παραγωγής, χάθηκε μόλις μετά την κυκλοφορία της το 1921.

Η δεύτερη, η πλέον ευρέως γνωστή Nosferatu του 1922, πραγματεύεται την ιστορία του Κόμη Όρλοκ, ο οποίος δεν είναι άλλος παρά ο Κόμης Δράκουλας με άλλο όνομα. Η ταινία όμως δεν είχε πάρει την έγκριση της οικογένειας του Στόκερ. Θεωρώντας το Nosferatu μία κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου του συζύγου της, η χήρα του Μπραμ Στόκερ μήνυσε τους δημιουργούς και κέρδισε τη δίκη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή των περισσότερων αντιγράφων της ταινίας. Παρ’ όλα αυτά, ελάχιστα κατόρθωσαν να σωθούν, με αποτέλεσμα το Nosferatu να αποτελεί πλέον ένα κλασικό αριστούργημα. Ο Κόμης Όρλοκ, του Μαξ Σρεκ, έχει υπάρξει για πολλούς η πιο τρομακτική αναπαράσταση βαμπίρ στη μεγάλη οθόνη.

Το Cast

Το Cast της ταινίας άφησε εποχή με τις εξαιρετικές ερμηνείες του. Στον ρόλο του Ολλανδού καθηγητή Βαν Χέλσινγκ, ο Έντουαρντ Βαν Σλόαν, ο οποίος υπήρξε ο μόνος από τους ηθοποιούς της ταινίας που θα ερμήνευε ξανά τον ρόλο του το 1936, στο Dracula’s Daughter (Η κόρη του Δράκουλα). Ένας από τους ρόλους που ξεχώρισαν ήταν και αυτός του Ρένφιλντ με την μοναδική ερμηνεία του Ντουάιτ Φράι. Οι δυο τους θα βρίσκονταν ξανά μαζί σε σημαντικούς ρόλους, αυτή τη φορά όμως για την ταινία Frankenstein που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά.

Τη Μίνα και τον Τζον Χάρκερ υποδύθηκαν η Χέλεν Τσάντλερ και ο Ντέιβιντ Μάνερς. Ο τελευταίος θα κέρδιζε ρόλο στην ταινία του 1932, Mummy (Μούμια), δίπλα στον Έντουαρντ Βαν Σλόαν. Τον ρόλο της κολλητής φίλης της Μίνα, Λούσι, υποδύθηκε η Φράνσες Ντέιντ. Τον ρόλο του Δρ. Σούαρντ ενσάρκωσε ο Χέρμπερτ Μπάνστον ο οποίος είχε βρεθεί με τον ίδιο ρόλο και στο Μπρόντγουέι μαζί με τον Βαν Σλόαν το 1927. Τέλος, στους βοηθητικούς ρόλους του Μάρτιν και της νοσοκόμας Μπριτζ συναντάμε τους Τσαρλς Τζέραρντ και Τζόαν Στάντινγκ.

Αν και δύσκολο να το πιστέψει κανείς, αν και είχαν βρεθεί όλοι οι υπόλοιποι ηθοποιοί για τους ρόλους της ταινίας, δεν είχε βρεθεί εκείνος που θα υποδυόταν τον κόμη της Τρανσυλβανίας. Η παραγωγή είχε πλέον μείνει με αρκετά μικρό budget και επομένως δεν μπορούσε να καλύψει τον μισθό ενός γνωστού «εμπορικού» ηθοποιού. Τελικά έδωσαν τον ρόλο σε έναν «μυστήριο ξένο με εξωτική προφορά», όπως συχνά τον αποκαλούσαν, γεννημένο στα Καρπάθια, τον Μπέλα Λουγκόζι. Ο Λουγκόζι φυσικά δεν ήταν άγνωστος ως προς τον ρόλο, καθώς είχε βρεθεί δίπλα στον Σλόαν και τον Μπάνστον στο Μπρόντγουέι.

Σκηνοθεσία

Είναι λογικό μια ταινία που γυρίστηκε το 1931 να υστερεί σε εφέ και σκηνές δράσεις. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι πως δεν παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια καμία σκηνή βίας, αρκετά τυπικό βέβαια για μια ταινία της εποχής της. Παρ’ όλα αυτά, η εξαιρετική ερμηνεία του Λουγκόζι και των υπόλοιπων ηθοποιών σε κάνει να μην αποζητάς τέτοιες σκηνές. Η ταινία θυμίζει σε πολλά περισσότερο μια προσεγμένη θεατρική παράσταση παρά μια κινηματογραφική παραγωγή. Ο σκηνοθέτης, Τοντ Μπράουνινγκ, ήταν αρκετά έμπειρος έχοντας δουλέψει σε αρκετές προηγούμενες παραγωγές. Ήταν όμως η πρώτη φορά που αναλάμβανε να σκηνοθετήσει ταινία που θα είχε ήχο. Η συνήθεια του να δουλεύει σε βουβές ταινίες είναι εμφανής σε πολλά σημεία του Dracula. Υπάρχουν αρκετές ακολουθίες σκηνών που δεν ακούγεται ήχος, δίνοντας την εντύπωση πως παρακολουθούμε ένα βουβό έργο παλαιότερης εποχής.

Ιδιαίτερα εφευρετικός υπήρξε και ο τρόπος που προσπάθησε να παρουσιάσει τον δράκουλα να μεταμορφώνεται σε νυχτερίδα. Χρησιμοποιήθηκε μία μαριονέτα σε μορφή νυχτερίδας η οποία και παρουσιάζεται σε αρκετές σκηνές της ταινίας. Η νυχτερίδα μάλιστα που φαίνεται δεν ήταν η αρχική κατασκευή. Υπήρχε μια πολύ πιο λεπτομερής μαριονέτα η οποία όμως εξαφανίστηκε λίγες μέρες πριν τα γυρίσματα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να πρέπει να δημιουργήσουν μία καινούρια σε πολύ λιγότερο χρόνο. Ενδιαφέρον σκηνοθετικό τρικ αποτέλεσε και το κάστρο του Δράκουλα το οποίο ήταν απλώς μία ζωγραφιά μπροστά από το φακό της κάμερας. Παρόλα αυτά η άμαξα που χρησιμοποιήθηκε για τη διαδρομή προς το κάστρο ήταν πραγματική.

Βέβαια ο Ντέιβιντ Μάνερς μετά από συνέντευξη του είχε σημειώσει πως ο Τοντ Μπράουνινγκ έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον για την ταινία κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Ανέφερε μάλιστα, πως κανένας από το cast δεν την έπαιρνε στα σοβαρά πέρα από τον Λουγκόζι.

Διαφορές μεταξύ βιβλίου και ταινίας

Η ταινία βασίστηκε περισσότερο πάνω στις θεατρικές παραστάσεις του Μπροντγουέι παρά στο βιβλίο με αποτέλεσμα να παρουσιάζει κάποιες διαφορές με το δεύτερο. Αρχικά, από τις πρώτες κιόλας σκηνές της ταινίας παρατηρούμε πως στην ταινία, δεν επισκέπτεται την Τρανσυλβανία ο Τζόναθαν Χάρκερ αλλά ο Ρένφιλντ. Ο Τζόναθαν μάλιστα δεν επισκέπτεται ποτέ το μέρος ενώ γνωρίζει τον Δράκουλα μόνο όταν εκείνος φτάνει με τον Ρένφιλντ στην Αγγλία. Το πλοίο μάλιστα με το οποίο φτάνει στην ταινία ονομάζεται Βέστα αντί για Ντίμιτερ. Επιπλέον ο Τζόναθαν Χάρκερ στην ταινία ονομάζεται απλά Τζον. Το ίδιο συμβαίνει και με το επώνυμο της Λούσι Γουέστενρα το οποίο αλλάζει σε Γουέστον.

Στην ταινία ο Δράκουλας προσεγγίζει φιλικά τους υπόλοιπους χαρακτήρες, με στόχο να τους εξαπατήσει πριν τον ανακαλύψουν, ενώ στο βιβλίο όχι. Επιπλέον ο Δρ Σούαρντ στην ταινία παρουσιάζεται μεγαλύτερος και ως ο πατέρας της Μίνα, ενώ στο βιβλίο ως ένας νέος γιατρός. Μία ακόμα διαφορά αποτελεί και ο θάνατος της Λούσι η οποία στην ταινία πεθαίνει προτού τη βρει ο Βαν Χέλσινγκ. Τέλος, στο βιβλίο η ιστορία συνεχίζεται με το κυνήγι του Δράκουλα στην Τρανσυλβανία.

Οι Δύο Ταινίες

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε η ταινία ήταν αυτή της γλώσσας. Ο κόσμος του 1931 ήταν περισσότερο εξοικειωμένος με το βουβό κινηματογράφο. Για αυτό τον λόγο η ταινία Dracula κυκλοφόρησε και ως βουβή ταινία καθώς οι περισσότερες κινηματογραφικές αίθουσες της περιόδου δεν ήταν εξοπλισμένες με συσκευές ήχου. Οι δυσκολίες όμως δεν σταμάτησαν εκεί. Η πλειοψηφία του μη αγγλόφωνου κοινού της περιόδου αν και υποδέχονταν με ενθουσιασμό τις ταινίες με ήχο δεν ήταν εξοικειωμένοι στο να διαβάζουν υπότιτλους με τη μορφή που ο κόσμος έχει συνηθίσει σήμερα.

Τη λύση στο πρόβλημα αποφάσισε να δώσει ο σκηνοθέτης Τζορτζ Μέλφορντ, ο οποίος ανέλαβε να γυρίσει την ταινία στα Ισπανικά με το ίδιο σενάριο αλλά με διαφορετικό cast, ώστε να κυκλοφορήσει στο κοινό της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής. Έτσι στο ίδιο σκηνικό και την ίδια περίοδο γυρίστηκαν δύο ταινίες με κοινό σενάριο και διαφορετική γλώσσα. Το αγγλόφωνο cast γύριζε την ταινία τα πρωινά και τα μεσημεριανά ενώ τα απογεύματα και τις νύχτες της ίδιας μέρας έπιανε δουλειά το ισπανόφωνο cast. Ενδιαφέρον έχουν πολλές σκηνές τις οποίες η ισπανόφωνη ταινία προσπάθησε να εξελίξει και να «βελτιώσει» παρατηρώντας τα γυρίσματα της ομάδας του Τοντ Μπράουνινγκ, δημιουργώντας ένα είδος ευγενούς άμιλλας. Παρ’ όλα αυτά αν η ταινία έχανε σε κάτι, αυτό ήταν η εξωτική προφορά και το μυστήριο που ενέπνεε ο Μπέλα Λουγκόζι ως Δράκουλας, κάτι που φυσικά άφησε εποχή.

Επακόλουθο

Η ταινία αδιαμφισβήτητα άφησε εποχή. Όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές το αριστούργημα Dracula έκανε τις γυναίκες να χάνουν τις αισθήσεις τους και τους άνδρες να ιδρώνουν από το φόβο. Μετά από την πρώτη κυκλοφορία του 1931 η Universal προσπάθησε να συνεχίσει την επιτυχία με 5 ακόμα ταινίες έως και το 1948. Μόνο όμως στην τελευταία επέστρεψε ο Λουγκόζι. Την σκυτάλη πήρε η Hammer Productions η οποία έφερε στον ρόλο του Δράκουλα έναν ηθοποιό που επίσης θα άφηνε ιστορία, τον Κρίστοφερ Λι. Ένας επίσης σπουδαίος ηθοποιός που ενσάρκωσε τον χαρακτήρα ήταν ο Γκάρυ Όλντμαν στην ταινία του 1992 του Κόπολα. Ο μεγάλος χαρακτήρας βέβαια δεν άργησε να βρεθεί και στη μικρή οθόνη με σειρές όπως το Dracula (2013) με τον Τζόναθαν Ρις Μέγιερς στον πρωταγωνιστικό ρόλο και το Dracula (2020) του BBC με τον Κλες Μπανγκ.

Παρακολουθώντας το Dracula

Η ταινία Dracula του 1931 αποτελεί σταθμό στην παγκόσμια ιστορία του κινηματογράφου. Ακόμα και μετά από 90 χρόνια έχει την ικανότητα να μαγνητίσει όποιον την παρακολουθήσει. Από την εξαιρετική επιλογή μουσικής και το προσεγμένο σκηνικό, ακόμα περισσότερο ξεχωρίζουν οι ερμηνείες. Θεωρώ πως αν και υπήρξαν σπουδαίοι ηθοποιοί που ενσάρκωσαν τον Δράκουλα, κανένας δεν το έκανε με τον σεβασμό και την αφοσίωση του Μπέλα Λουγκόζι. Αφήνοντας μια θεατρική γεύση, η ταινία σου θυμίζει ποιος είναι ο πραγματικός γονέας της έβδομης τέχνης του κινηματογράφου, δηλαδή το θέατρο.

Πάντα νιώθω μια ιδιαίτερη έλξη παρακολουθώντας ταινίες που γυρίστηκαν τόσο μακριά από τη δική μας εποχή. Της βλέπω με ματιά ρομαντική, όχι μόνο γιατί είναι ταινίες αθάνατες που έχουν αντέξει σχεδόν για έναν αιώνα, αλλά γιατί αποτελούν μία δίοδο. Είναι ένα πέρασμα που μου επιτρέπει να αγγίξω εκείνους τους ανθρώπους που κάποτε έζησαν και ενσάρκωσαν τέτοιους ρόλους. Που άφησαν εποχή. Ανθρώπους που χωρίς αυτές τις ταινίες δεν θα είχα την ευκαιρία να δω και να ακούσω ποτέ.

Fun Facts

• Ο Ντέιβιντ Μάνερς (Τζον Χάρκερ) δεν είδε ποτέ την ταινία αν και έζησε 67 χρόνια μετά την ολοκλήρωση της.
• Ο Μπέλα Λουγκόζι έπαιρνε μισθό μόλις 500 δολάρια την εβδομάδα, κάτι ασυνήθιστα λίγο ακόμα και για εκείνη την εποχή. Μάλιστα ο Ντέιβιντ Μάνερς έπαιρνε αρκετά μεγαλύτερο μισθό.
• Αν και στην αρχή η παραγωγή στόχευε να βασίσει την ταινία περισσότερο πάνω στο βιβλίο, λόγω του Κραχ του 1929 έχασε σημαντικό ποσό του budget που διέθετε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ταινία να βασιστεί πάνω στην πλοκή των θεατρικών παραστάσεων του Μπρόντγουέι.
• Ο Μπέλα Λουγκόζι δεν υπήρξε η πρώτη επιλογή για το ρόλο. Ο ηθοποιός Τζον Ράι αποτελούσε μία από τις πρώτες επιλογές.
• «Μια στιγμή κυρίες και κύριοι. Μια λέξη πριν φύγετε. Ελπίζουμε πως οι αναμνήσεις από τον Δράκουλα δεν θα σας φέρουν άσχημα όνειρα. Μια λέξη καθησύχασης. Όταν γυρίσετε σπίτι και τα φώτα είναι σβηστά, φοβούμενοι να κοιτάξετε πίσω από τις κουρτίνες, τρομοκρατημένοι μήπως δείτε κάποιο πρόσωπο πίσω από το παράθυρο, τότε προσπαθήστε να συνέλθετε και θυμηθείτε πως στην τελική, τέτοια πραγματα υπάρχουν.» Αυτά τα τελευταία λόγια αποτελούσαν τον επίλογο της ταινίας ο οποίος στην συνέχεια κόπηκε.
• Ο Δράκουλας, ως απέθαντος, δεν ανοιγοκλείνει ούτε μία φορά τα μάτια του κατά τη διάρκεια της ταινίας.
• Την κοπέλα που ακούγεται στην αρχή της ταινίας Dracula ενσαρκώνει η Κάρλα Λάμελ, ανιψιά του Καρλ Λάμελ, ιδρυτή και επικεφαλής της Universal.
• Η σκηνή της ταινίας στο Royal Albert Hall, μοιράζεται το ίδιο σκηνικό με το The Phantom of the Opera (1925).
• Αυτός που έπεισε την χήρα του Στόκερ να πουλήσει τα δικαιώματα στη Universal δεν ήταν άλλος από τον Μπέλα Λουγκόζι.
• Το budget της ταινίας ήταν μόλις 341,191 δολάρια και 20 σεντς.
• Στα γυρίσματα της ταινίας ο Λουγκόζι ήταν 49 ετών.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• Dracula Trivia. (n.d.). Ανακτήθηκε από imdb.com.
• The road to dracula. Ανακτήθηκε από youtube.com.
• Why Bela Lugosi’s Family Donated Iconic Dracula Cape to Academy Museum. Ανακτήθηκε από hollywoodreporter.com.

• 10 Things You Didn’t Know About Dracula (1931). Ανακτήθηκε από screenrant.com.

Παρόμοια άρθρα:

• Η Λάμψη: ένας μονόδρομος προς την παράνοια
• Valerie and Her Week of Wonders: μια διαφορετική ταινία τρόμου
• Film Noir: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζεις

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project