Αφρικανικό θέατρο: ένα ανεξερεύνητο μονοπάτι

Ηχογράφηση από τη Σοφία Σακαρίκου:

Αφρικανικό θέατρο. Το ταξίδι σε έναν άλλο κόσμο ξεκινά. Προσδεθείτε. Xρώμα και κίνηση, μουσική κι απλότητα, με ένα αφοπλιστικά πολιτικό ύφος. «Υπάρχει Αφρικανικό θέατρο;», αναρωτιέστε εύλογα. Φυσικά. Και παρότι αναφερόμαστε στη γείτονο ήπειρο, μιλάμε για έναν εντελώς άλλο κόσμο.

Που τοποθετούμαστε άραγε;

To σύγχρονο Αφρικανικό θέατρο αρχίζει να γράφει τη δική του ιστορία κατά την μεταποικιοκρατική περίοδο. Αναφερόμαστε, δηλαδή, από τα μέσα του 20ου αιώνα κι έπειτα. Σαφώς και δεν μπορώ ούτε εγώ αλλά ούτε και οι ειδικοί να μιλήσουμε για αυστηρώς διακριτά όρια, σε ιστορικό ή εθνικό πλαίσιο. Κάθε θεατρική πρωτοβουλία και ομάδα έπεφτε και πέφτει στη δυσμένεια του Δυτικού κόσμου. Αυτό είναι κάτι που λαμβάνουμε ως δεδομένο.

Η σύνθεση κι ο χαρακτήρας του Αφρικανικού θεάτρου

Το Αφρικανικό θέατρο, εξαιτίας του υπερατλαντικού δουλεμπορίου, έχει οικοδομηθεί από πολυπολιτισμικές ομάδες. Αυτό έχει επηρεάσει τις θεατρικές παραστάσεις, διατηρώντας μέχρι και σήμερα αυτό το ψηφιδωτό πολιτισμών. Είναι σημαντικό να μην κατηγοριοποιούμε το Αφρικανικό θέατρο σε «κλασικό» και «μοντέρνο», κάτι που κάνουμε συνεχώς εμείς οι Δυτικοί!

Το σύγχρονο Αφρικανικό θέατρο γράφεται και παίζεται κατά κύριο λόγο στα Γαλλικά, τα Αγγλικά, και τα Πορτογαλικά. Ο χαρακτήρας του είναι φεστιβαλικός, τελετουργικός, παίζεται σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και βέβαια υπάρχει και το μακρόσυρτο Αφρικανικό θέατρο των γηγενών. Ο θεατρικός πλούτος της Αφρικής βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι αποτελεί ένα συνονθύλευμα όλων αυτών των στοιχείων. Το άρθρο αυτό θα σκιαγραφήσει περιληπτικά ένα ψήγμα του, καθώς το Αφρικανικό θέατρο είναι αχανές, όπως και η ήπειρος στην οποία δραστηριοποιείται.

Το Αγγλόφωνο Δυτικό Αφρικανικό θέατρο

Χάρη στη χρήση της Αγγλικής, η Δυτική Αφρική έχει αναπτύξει ένα πλούσιο θέατρο. Η πολιτική ελευθερία των χωρών της περιοχής είναι σαφώς ο πρωταρχικός λόγος.

Γκάνα

Η Γκάνα γέννησε τις δύο σπουδαιότερες θεατρικές συγγραφείς. Την Ama Ata Aidoo και την Efua Sutherland. Αγαπημένο μου έργο της Efua, που αποτελεί και από τα πιο γνωστά της, είναι το Edufa (1967). Πρόκειται για ένα θεατρικό επηρεασμένο από την Άλκηστη του Ευριπίδη. Ο Edufa παθιασμένος να κρατήσει τη θέση κύρους του, δεν διστάζει να παζαρέψει την ίδια του τη γυναίκα, για χάρη της δικής του ευημερίας. Ένα βαθιά πολιτικό έργο, υπό το πρίσμα της ιδιαίτερης Αφρικανικής χροιάς. Τα έργα και των δύο συγγραφέων είναι γραμμένα στα Αγγλικά και την Ακάν, τη διάλεκτο της φυλής των Ακάν στη Γκάνα.

H Sutherland ήταν πολύ δραστήρια σκηνοθέτης. Ίδρυσε το «Θεατρικό Στούντιο της Γκάνα» για να εξερευνήσει τα αυτόχθονα χώματα και τα θεατρικά τους είδη. Έγινε γνωστή και για τα παιδικά θεατρικά της. Για πρώτη φορά στην ευρύτερη περιοχή το παιδί αναγνωρίζεται κι έρχεται στο προσκήνιο. Γίνεται μια συλλογική προσπάθεια να αποκτήσουν τα παιδιά επαφή με τον αληθινό πολιτισμό. Το Αφρικανικό θέατρο έρχεται να χαρίσει χαμόγελα στα παιδιά της Γκάνα.

H Aidoo, την ίδια στιγμή, ήταν μυθιστοριογράφος και ποιήτρια. Έγραψε δύο μόνο θεατρικά. Η δύναμη του λόγου της έκανε το ένα από αυτά, ένα από τα πιο σημαντικά έργα για το Αφρικανικό θέατρο. Το The Dilemma of a Ghost (1965) γράφεται κι έρχεται να καταδείξει την αντίξοη ζωή μιας Αφροαμερικανής που καταφθάνει στην Αφρική και νυμφεύεται έναν άνδρα από την Γκάνα. Ο ρατσισμός, το μίσος, η αποκλήρωση από τις οικογένειες του ζευγαριού, και η δύναμη του δουλεμπορίου είναι ορισμένα από αυτά που θίγει η Aidoo. Αλήθεια, πόσο ρηξικέλευθα ακούγονται όλα αυτά για την εποχή, το φύλο των συγγραφέων, και την περιοχή όπου γράφτηκαν; Πραγματικά πολύ!

Σιέρα Λεόνε

Η Σιέρα Λεόνε δεν βγάζει μόνο διαμάντια! Ή μάλλον βγάζει, αλλά όχι στην κλασική πετρώδη τους μορφή. Το θέατρο της Σιέρα Λεόνε αποτελεί ένα από τα πιο πολύτιμα διαμάντια της. Γενικά το θέατρο της περιοχής υπάρχει κυρίως στην πρωτεύουσα Freetown. Δύο θεατρικά έργα του R. Sarif Easmon θίγουν, με άκρως επιτηδευμένο ύφος, τις πολιτικές αντιπαλότητες και την κατάχρηση της Αφρικανικής εξουσίας. Μια πρωτοβουλία σταθμός στη θεατρική ιστορία της χώρας αποτελεί η μετάφραση των έργων Ιούλιος Καίσαρας και Όπως σας Αρέσει του Σαίξπηρ. Η μετάφραση γίνεται το 1960 από τον γλωσσολόγο Thomas Decker στη ντόπια γλώσσα Krio. Το μεγαλείο αυτών των δύο αριστουργηματικών θεατρικών στη γλώσσα των ντόπιων αποτελεί μια τεράστια πολιτισμική κληρονομιά, ανυπολόγιστης αξίας.

Το Αφρικανικό θέατρο στη Σιέρα Λεόνε γίνεται όλο και περισσότερο πολιτικό με μια πιο μοντέρνα χροιά. Σε αυτό συνέβαλαν καλλιτέχνες όπως η Juliana John, ο Dele Charley και άλλοι/ες. Ο Charley, ειδικότερα, ίδρυσε το «Πειραματικό Θέατρο Tabule». Τα άκρως πετυχημένα κι αναγνωρισμένα έργα του οφείλουν την αναγνώρισή τους όχι μόνο στο ταλέντο του, αλλά και σε ένα ακόμη στοιχείο. Η μουσική και χορευτική επένδυση των παραστάσεών του, σε συνδυασμό με το αυτόχθονο Αφρικανικό στοιχείο τις απογείωνε, δημιουργώντας μια τελετουργική ατμόσφαιρα. Από τις πρώτες θεατρικές εταιρείες που ιδρύθηκαν στη χώρα ήταν η “Balanga Dramatic Group”, γύρω στα μέσα του 1970. Από το 1960 περισσότερες από 20 εταιρείες ιδρύθηκαν αναβαθμίζοντας το Αφρικανικό θέατρο της χώρας. Η ελπίδα για ένα καλύτερο πολιτισμικό επίπεδο έχει καρπωθεί για τα καλά στη Σιέρα Λεόνε.

Καμερούν

Πλοηγώντας κεντρικότερα και φτάνοντας, στο κατά κύριο λόγο, Γαλλόφωνο Καμερούν, το Αφρικανικό θέατρο διατηρεί έναν ισχυρό Αγγλόφωνο χαρακτήρα. Σπουδαία ονόματα που χάραξαν έναν πρωτοπόρο δρόμο είναι, μεταξύ άλλων, ο Sankie Maimo που έκανε επιτυχία το 1959 και χάρισε στο θεατρικό κοινό σπουδαία έργα κυρίως τη δεκαετία του ’90. Κορυφή του Αγγλόφωνου θεάτρου στο Καμερούν είναι ο μοναδικός Bole Butake. Από τους πιο αναγνωρισμένους του είδους του, με πολλά έργα να προστίθενται στην καριέρα του. Το ύφος του είναι από τα πιο πολιτικά στο Αφρικανικό θέατρο, καθώς έκανε αναφορές σε σύγχρονα γεγονότα, αφυπνίζοντας το αδρανές κι απαίδευτο κοινό του.

Ανατολική Αφρική

Κένυα

Στην Ανατολική Αφρική και ειδικά στην Κένυα το θέατρο βρέθηκε αποκλειστικά στα χέρια των λευκών κατακτητών, ικανοποιώντας τις δικές τους ορέξεις και σκοπούς. Το Ναϊρόμπι, ως πρωτεύουσα, είχε έναν τυπικό θίασο στο παρελθόν. Επίσης, υπήρχε ένας διαγωνισμός θεατρικής γραφής, ο οποίος με τον καιρό άνοιξε τις πύλες του σε κόσμο από διάφορες φυλές. Αυτό ήταν ένας δίαυλος για να αναδειχτεί η γραφή και η σκέψη των γηγενών. Η συχνή, έντονη, και συνήθως βίαιη θέληση για ανεξαρτησία στην Κένυα, αλλά και αλλού, γέννησε το θέατρο της διαμαρτυρίας και του αγώνα. Το Κενυάτικο κυρίως θέατρο, όσο βρισκόμαστε στην Ανατολική Αφρική, επιτίθεται τόσο μαγικά όσο κι απροκάλυπτα στη νεοαποικιοκρατική κυβέρνηση.

Η σημαντικότερη μορφή του Κενυάτικου θεάτρου είναι ο Νγκούγκι βα Τιόνγκο. Εμβληματικό μεταγενέστερο θεατρικό του είναι το The Trial of Dedan Kimathi. Το Αφρικανικό θέατρο ξεδιπλώνει εδώ όλο του το μεγαλείο. Ο επωνυμικός ήρωας υπήρξε ηγετική φιγούρα της Εξέγερσης Μάο Μάο. Η Επανάσταση ξέσπασε ανάμεσα σε μια Βρετανική αποικία της Κένυας και στο στρατό της Κένυας και της Ελευθερίας, όπως ονομάστηκε. Ο ήρωας Kimathi εναντιώθηκε στην αποικιοκρατία των Αφρικανικών εδαφών και το έργο οπτικοποιεί τη δίκη του. Ο Νγκούγκι εναντιώνεται στην εκμετάλλευση, βάζοντας στο έργο του δωσίλογους, τραπεζίτες, κληρικούς, όλοι αντιπρόσωποι της νέας μορφής καταπίεσης. Τα δύο παιδιά του θεατρικού στέκονται ως ιδεαλιστικές ελπίδες για μια καλύτερη ζωή. To έργο στηρίζεται στον ιδεαλισμό, τα φανταστικά γεγονότα και τα κάλπικα τεκμήρια. Περιέχει πλήθος ακτιβιστικών και μαχητικών τραγουδιών και πολύ Αφρικανικό χορό. Κάθε ανέβασμα του συγκεκριμένου έργου, συνοδευόταν από πολύχρωμα, επιβλητικά, πομπώδη κοστούμια και πελώριες ξύλινες σκαλιστές μάσκες. Αποτελεί από τις σπουδαιότερες δουλειές του σύγχρονου Αφρικανικού θεάτρου.

Αιθιοπία

Το θέατρο στην Αιθιοπία έχει μια ισχυρή παράδοση από τη δεκαετία του 1960. Η νέα γενιά, εκπαιδευμένη στο εξωτερικό, συνέδεσε το θέατρο με πιο σύγχρονα κοινωνικά θέματα βασισμένη σε παραδοσιακά ήδη υπάρχοντα. Το θέατρο της Αιθιοπίας είναι στην Αμχαρική γλώσσα, ενώ μεγάλο κομμάτι του έχει μεταφραστεί και στην Αγγλική. O Tsegaye Gabre-Medhin απογείωσε το Αφρικανικό θέατρο, συνδυάζοντας μια πιο εκλεπτυσμένη γλώσσα με ανεπαίσθητα κοινωνικά σχόλια. Γενικά το Αιθιοπικό θέατρο λόγω του υψηλού επαγγελματισμού και της εκλεπτυσμένης φύσης του θεωρείται από τα πιο σημαντικά της ηπείρου.

Ερυθραία

Η Ερυθραία, η οποία έχει μια αιματοβαμμένη ιστορία με την Αιθιοπία από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, καλλιέργησε ένα χαρούμενο, αντισυμβατικό, αντάρτικο θέατρο. Οι παραστάσεις στην περιοχή άρχισαν να γίνονται για να ενισχυθεί η πολιτισμική κι εθνική ταυτότητα. Το The Other War του Alemseged Tesfai ανεβαίνει στο σανίδι πρώτη φορά το 1984, μιλώντας για την τεταμένη σχέση των δύο χωρών με εξεζητημένες περιγραφές.

Όπως παρατηρείται, το Αφρικανικό θέατρο βασίζεται αποκλειστικά σε γεωπολιτικά κι εθνικά ζητήματα. Αποτελεί ένα ιδιαίτερο και σίγουρα μοναδικό θέαμα, τόσο για τους ίδιους τους Αφρικανούς, που στερούνται βασικών υπηρεσιών κι αγαθών, όσο και για ολόκληρο τον Δυτικό πολιτισμό. Το θέατρο της Αφρικής, για πολλούς/ές, αποτελεί για ευνόητους λόγους το πιο πολύτιμο διαμάντι της!

Πηγή που χρησιμοποιήθηκε:

• Encyclopedia Britannica

Παρόμοια άρθρα:

• Ο [καθόλου] τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού
• Το γυμνό στο θέατρο του σήμερα
• Σοφία Σεϊρλή: το χελιδόνι του θεάτρου

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project