Η Βάσω Κατράκη γεννήθηκε στο Αιτωλικό στις 5 Ιουλίου του 1914, ήταν ζωγράφος και χαράκτρια. Μεγάλωσε μέσα στις ταπεινές και φτωχές γειτονιές του Αιτωλικού, έζησε δίπλα από τη λιμνοθάλασσα. Από μικρή είδε την ομορφιά, αλλά και το τραγικό που υπήρχε στο βλέμμα των φτωχών και ταλαίπωρων ψαράδων της περιοχής. Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε, ότι από μικρή είχε «διαλέξει» τους δύο δρόμους –επικό και λυρικό– που αργότερα θα θα σκίαζαν μέχρι το τέλος την καλλιτεχνική της πορεία και χάραξη, άλλοτε στο χαρτί, άλλοτε στο ξύλο και άλλοτε στην πέτρα.
Βάσω Κατράκη, αυτοβιογραφούμενη:
«Στη γειτονιά καθότανε όλο ψαράδες. Ένα ξυπόλυτο μελισσολόι τριγύριζε ολοήμερα, με τις γυναίκες τους συνέχεια γκαστρωμένες και τα παιδιά, μπακανιασμένα από την ελονοσία». Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον μεγάλωσα»
Διάβαζα βιβλία και βιβλία πούχε ο αδερφός μου κι οι φίλοι μας. Μ’ άρεσε πολύ το διάβασμα και πιο πολύ η ποίηση. Κοντά στ’ αδέρφια μου ζωγράφιζα κι εγώ. Κρυφά, ονειρευόμουνα να γίνω ζωγράφος, μα μου φαινότανε τόσο απίστευτα μεγάλο που δεν μπορούσε λογικά να χωρέσει στο μυαλό μου. Ό, τι έβλεπα, έλεγα: «Εγώ αυτό μπορώ να το κάνω». Και πολλές φορές έβαζα τον εαυτό μου σε δοκιμασία. Δεν ήξερα ακόμα ότι άλλο πράμα είναι η Τέχνη.
Και μια μέρα, σφηνώθηκε ξαφνικά στο μυαλό μου ένα ερώτημα. Κι’ αν γίνω ζωγράφος; Πώς έγινε έτσι άξαφνα αυτό, δεν το κατάλαβα. Χίλιες καμπάνες χτυπήσανε μέσα μου, κι έχασα τον κόσμο. […] Και κάποια μέρα, αφού πέθανε ο πατέρας μου, ξεκίνησα για την Αθήνα μην ξέροντας ακριβώς τι θα κάνω. Πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών, κι έμαθα πως σε λίγες μέρες θ’ αρχίζανε οι εξετάσεις. Αμέσως έτρεξα και γράφτηκα στη Σχολή. Έδωσα εξετάσεις. Στη Σχολή Καλών Τεχνών είχα Καθηγητές τον Παρθένη στη Ζωγραφική και τον Κεφαλληνό στη Χαρακτική.
Η Αντίσταση του 1940-1944
Η καλλιτεχνική πορεία της Βάσως Κατράκη βάδιζε πάντα, χέρι με χέρι, με την κοινωνική πραγματικότητα που την περιέβαλε την εποχή εκείνη. Ο αγώνας των μαχόμενων Ελλήνων ήταν το πρώτο κάλεσμα για την μετέπειτα ενεργή και ανήσυχη καλλιτεχνική της πορεία.
Η εμφάνισή της στα καλλιτεχνικά δρώμενα γίνεται μέσω της αφίσας που ζωγράφισε, με την οποία καλούσε τον ελληνικό λαό για συμμετοχή στην Αντίσταση:
(katiousa.gr)
Η ίδια δηλώνει, ότι «η Εθνική Αντίσταση την έβγαλε χαράκτρια». Πράγματι, από τη μία οι εξελίξεις και οι εθνικοί αγώνες, από την άλλη η καλλιτεχνική ανάγκη για αποτύπωση των συμβάντων, δεν ήθελε και πολύ. Ένας ακόμη παράγοντας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την μετάβασή της από το χαρτί στο ξύλο και τέλος στην πέτρα, ήταν η ανάδειξη της χαρακτικής τέχνης την περίοδο της Κατοχής.
Η χαρακτική, παραγκωνισμένη για πολλά χρόνια και δεδομένη ως κάτι το οποίο κάνει κανείς απλά για να βιοποριστεί σε διάφορα τυπογραφεία, έρχεται στο προσκήνιο. Η δυνατότητα πολλαπλής αποτύπωσης, την έφερε για τα καλά στην επιφάνεια την περίοδο της Κατοχής.
Η καλλιτεχνική της πορεία, από το ξύλο στην πέτρα:
Οι πρώτες χαράξεις στο ξύλο
Λαϊκός κοινωνικός ρεαλισμός. Έργα που αποτυπώνουν τη ζωή στο αγαπημένο της Αιτωλικό, ψαράδες, λιμνοθάλασσα, ολόκληρες ρεαλιστικές αναπαραστατικές φιγούρες. Κινείται ακόμη διστακτικά προς τα βήματα των δασκάλων της (Παρθένη και Κεφαλληνού) και την παράδοση.
Περιστέρι, ένα μήνυμα ειρήνης. Χάραξη που έκανε για τον σύζυγό της Γιώργο, όταν βρίσκονταν βαριά τραυματισμένος στη Μακρόνησο:
Η μετάβαση στην πέτρα
Ένα κύριο χαρακτηριστικό της χαρακτικής τέχνης, όπως επισημαίνει και η ίδια στην αυτοβιογραφική εκπομπή «Μονόγραμμα» της ΕΡΤ, είναι η ασταμάτητη έρευνα και η ανανέωση των υλικών. Το κάθε υλικό συνυφασμένο και με μια άλλη διάσταση στο έργο. Με τη μετάβαση στην πέτρα, η ίδια η καλλιτέχνις νιώθει ότι επιτέλους βρίσκει τον δρόμο της, τον τρόπο της να εκφραστεί καλλιτεχνικά.
Χαρακτηριστικά αναφέρει για τη μετάβαση αυτή: «Θα με πάρει ένας άλλος αέρας επαναστατικής ορμής για την απελευθέρωση της τέχνης μου». Το χάραγμά της, πλέον απελευθερώνεται, – ανοίγεται στους δρόμους του επικού και του δραματικού αισθήματος. Στην αρχή, αποτυπώνοντας πρόσωπα από το οικείο της περιβάλλον και μετέπειτα αρχαίους μύθους, μετατοπίζοντας έτσι, σιγά σιγά, το κέντρο βάρους της τέχνης από το καθημερινό και το συλλογικό, στο διαχρονικό και το ατομικό μέσω του μύθου.
Με την πέτρα επεδίωξα μια αναβίωση του αρχέγονου αισθήματος του μακρινού ελληνικού παρελθόντος και πρώτο στήριγμά μου σ’ αυτό ήταν οι μύθοι με τους Ίκαρους, τις Αντιγόνες. Ο αρχαϊκός κυκλαδίτικος αέρας στα ζωγραφικά μου είδωλα που αναδύουν και μια γλυπτική αίσθηση επιβάλλοντάς την στη δυναμική σχέση του διαλόγου τους με το χώρο και το χρόνο.
Πρωτοτυπία και μοναξιά της φιγούρας
Να σημειωθεί κάπου εδώ, ότι ένας ακόμη λόγος που έγινε γνωστή και διεθνώς η Βάσω Κατράκη, είναι η πρωτοτυπία στην επιλογή του υλικού. Ως χαράκτρια, δούλεψε σε μεγάλο βαθμό το υλικό του ψαμμίτη, ένα υλικό που λίγοι χαράκτες έχουν δουλέψει.
Στη δεύτερη φάση της πέτρας, η καλλιτέχνις «χαράζει» τη φρίκη του πολέμου, έτσι όπως τη βλέπει στα κατατρομαγμένα βλέμματα των μανάδων.
Προς το τέλος, παρατηρείται η «μοναξιά της φιγούρας». Πλέον, η φιγούρα είναι λιτή, απαλλαγμένη από το γύρω περιβάλλον. Στόχος της καλλιτεχνικής αυτής αποτύπωσης, σύμφωνα με την ίδια, είναι «η κατάδυση στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου».
Το μουσείο της Βάσως Κατράκη
Στην ανατολική πλευρά του Αιτωλικού, βρίσκεται το μουσείο της γνωστής Ελληνίδας χαράκτριας Βάσως Κατράκη. Στο μουσείο θα δείτε τη μόνιμη συλλογή χαρακτικών έργων της από όλη της την καλλιτεχνική διαδρομή. Χαρακτικά σε ξύλο, αλλά και σε πέτρα (ψαμμίτη). Ακόμη, στον ίδιο χώρο φιλοξενούνται το σύνολο του εργαστηρίου της και οι μήτρες των χαρακτικών της έργων, καθώς και όλα τα προσχέδιά της.
Εδώ, μπορείτε να δείτε την ξενάγηση στο μουσείο, από τον Μεσολογγίτη χαράκτη Απόστολο Κούστα:
*Δυστυχώς το Μουσείο δεν είναι πλέον σε πλήρη λειτουργία, όπως επίσης και η κάποτε διαδικτυακή σελίδα αφιερωμένη στην Ελληνίδα χαράκτρια. Δεν γνωρίζω αν αυτό οφείλεται μόνο στα μέτρα που επιβλήθηκαν εν μέσω πανδημίας σε όλα τα πολιτιστικά ιδρύματα της χώρας, ή αν έχει να κάνει με την αμέλεια και την αδιαφορία, που επιδεικνύει ο Δήμος Μεσολογγίου στο κομμάτι της πολιτιστικής διαχείρισης.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
- Λήμμα «Βάσω Κατράκη», (el.wikipedia.org)
- Αρχείο ΕΡΤ, Αυτοβιαγραφική εκπομπή Μονόγραμμα (archive.ert.gr)
- Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, «Η Βάσω Κατράκη» (eikastikon.gr)
- Βάσω Κατράκη, «Γεννημένη και ζυμωμένη ως το κόκκαλο με το λαό» (katiousa.gr)
- Ίρις Αμάραντου, «Βάσω Κατράκη: Η Εθνική Αντίσταση με έβγαλε χαράκτρια» (katiousa.gr)
- Όλα τα χαρακτικά προέρχονται από την ιστοσελίδα paletaart.wordpress.com.
Παρόμοια άρθρα:
- Σύνδρομο Σταντάλ, όταν παθαίνεις overdose από την Τέχνη
- Bauhaus: Ένωση Τεχνολογίας και Τέχνης
- Το κίνημα του Φωβισμού και η επιρροή του στην τέχνη
- Μία ιδιωτική τελετή
Ακολουθήστε μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.
Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project
