Τζαμίλια ή αλλιώς η «ωραιότερη ερωτική ιστορία του κόσμου»

Ευχαριστώ Θέε μου –που δε σε πιστεύω– γι’ αυτή την αυγουστιάτικη νύχτα, που αυτήν την πιστεύω μ’ όλη την πίστη που τρέφω στην αγάπη (Λουί Αραγκόν)

Φεβρουάριος του ’20, λίγο πριν ολοκληρώσω την τελευταία βόλτα στην πόλη των σπουδών μου, την Πάτρα, περνάω από Παντανάσσης. Χαζεύω βιτρίνες και διαπιστώνω ότι υπάρχει ακόμη ένα μικρό, με χαρακτήρα, βιβλιοπωλείο, το οποίο ακόμη δεν έχω επισκεφτεί. Στέκομαι απ’ έξω, και με μια γρήγορη ματιά στα σταντ των βιβλίων, εντοπίζω ένα βιβλίο που από καιρό έψαχνα. Χωρίς δεύτερες σκέψεις, το αγόρασα, όπως και μερικά ακόμη, αλλά δεν είναι για αυτά η σημερινή ανάρτηση, ας μην επεκταθώ άλλο.

Τζαμίλια

Τον λόγο στη σημερινή ανάρτηση έχει η Τζαμίλια του Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ (κρατάω την ορθογραφία της παραπάνω έκδοσης). Όπως γράφει ο Λουί Αραγκόν, στην γαλλική έκδοση του 1959, η «ωραιότερη ερωτική ιστορία του κόσμου». Δεν σας κρύβω, ότι όταν διάβασα τη φράση αυτή στο εισαγωγικό σημείωμα της έκδοσης, κάπως δίστασα. Πάντα τέτοιες αναφορές σε λογοτεχνικά, ή γενικότερα σε καλλιτεχνικά έργα, με έβρισκαν κάπως επιφυλακτική. Δε στάθηκε όμως, η απόλυτη αυτή γενίκευση, εμπόδιο για την ανάγνωση του βιβλίου. Θα διαβάσω, είπα, και θα δω αν είναι «η ωραιότερη ιστορία» – ή μια ακόμη «εδώδιμη» ιστορία αγάπης. Και όμως, ο Αραγκόν δεν υπερέβαλε, δικαιωματικά χαρίζει τον τίτλο στην ιστορία του Αϊτμάτοφ. Για να είμαι ακριβής όμως, δεν ξέρω βέβαια αν ήταν η ωραιότερη, δεν έχω διαβάσει πολλές παρόμοιες ιστορίες για να συγκρίνω, σίγουρα όμως ήταν από τις πιο όμορφες ιστορίες που έχω διαβάσει μέχρι σήμερα.

Η ιστορία

Η όλη ιστορία διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πιο συγκεκριμένα, όπως μας ενημερώνει το παιδί-αφηγητής Σεΐτ, στο τρίτο χρόνο, κατά τη διάρκεια των εφηβικών του χρόνων. Η Τζαμίλια, είναι η νύφη του Σεΐτ και παντρεμένη με τον Σάντικ, ο οποίος απουσιάζει καθώς βρίσκεται στο μέτωπο και έχει αφήσει την Τζαμίλια με την οικογένειά του στο χωριό.

Η Τζαμίλια, ο Ντανιγιάρ και το τραγούδι

Η Τζαμίλια είναι «αλλιώτικος χαρακτήρας» –και κομμάτι ασυμβίβαστη θα έλεγα–, έχοντας κατά νου την τότε πατριαρχική δομή και οργάνωση του τόπου που μας περιγράφει ο Αϊτμάτοφ. Δεν κάθεται σπίτι με τις υπόλοιπες γυναίκες, δεν αποδέχεται στωικά το ρόλο της. Σηκώνεται και μαζί με τον αδερφό του άντρα της οδηγεί το κάρο με τα τρόφιμα και αντιμιλάει σε όσους την υποτιμούν: «Ούτε σέβας, ούτε ντροπή έχει!» σύμφωνα με τις γειτόνισσες που την κακολογούν στη πεθερά της.

Στον αντίποδα της εκδηλωτικής προσωπικότητας της Τζαμίλια, βρίσκεται ο Ντανιγιάρ.

Mοναχικός και σκυθρωπός· απόστρατος πια, λόγω του τραυματισμού του στο πόδι, επιστρέφει και ζει στο έξω από το χωριό. Δε μιλάει σε κανέναν. Τα επικριτικά σχόλια και βλέμματα των συγχωριανών του τον βυθίζουν, ολοένα και περισσότερο, στη «σκυθρωπή και σιωπηλή» ονειροπόλησή του, που έκρυβε κάτι το απρόσιτο κάτι το –παράξενα γοητευτικό– που αργότερα θα αποκαλυφθεί στον σκοπό του τραγουδιού του:

...ο Ντανιγιάρ μαστίγωσε τ’ άλογα κι αναπάντεχα άρχισε να τραγουδάει με μια φωνή συγκρατημένη, που σκιρτούσε σαν τραταζόνταν η μπρίτσκα σε καμιά λακκούβα:
Βουνά μου, ασπρογάλαζα βουνά,
Γη των παπούδων και των πατεράδων μας!

[…]
Πιότερο απ’ όλα με συνεπήρε το πάθος κ’ ο καημός που έκλεινε μέσα του ο σκοπός του τραγουδιού. Δεν ήξερα πώς να το πω αυτό, ούτε και τώρα ξέρω, ή μάλλον δεν μπορώ να το προσδιορίσω: νάτανε άραγε μονάχα η φωνή ή κάτι άλλο πιο σπουδαίο, που βγαίνει από τα βάθη της ψυχής, κάτι που μπορεί και ξυπνάει στους άλλους την ίδια συγκίνηση, που μπορεί και ζωντανεύει τις πιο απόκρυφες σκέψεις; (σ. 80-81)

Τέτοια ήταν η δύναμη του τραγουδιού του Ντανιγιάρ που έκανε την Τζαμίλια να λιώνει από έρωτα για εκείνον και τον μικρό Σεΐτ (όπως διαβάζουμε στο τέλος) να συνειδητοποιήσει, αρχικά ότι η Τζαμίλια ήταν ο πρώτος εφηβικός και αθώος έρωτάς του, και μετέπειτα ότι η ερωτική περιπέτεια του Ντανιγιάρ και της Τζαμίλια τον οδήγησαν στην πρώτη συνειδητή καλλιτεχνική εμπειρία.

Κλείνοντας…

Θα έγραφα και άλλα για το τέλος της ιστορίας, για τη συμμετοχή της φύσης στη «μεταμόρφωση» των δύο ερωτευμένων νέων, για τις συμβολικές προεκτάσεις των προσώπων και το «μαγικό-σοσιαλιστικό ρεαλισμό» του Αϊτμάτοφ, αλλά δεν θα είχε νόημα. Διαβάστε την ιστορία της Τζαμίλια και θα διαπιστώσετε και μόνοι σας, ότι δεν είναι μόνο, μια ιστορία αγάπης. Άλλωστε, είναι τέτοιος ο τρόπος γραφής του συγγραφέα που μας επιτρέπει να το προσεγγίσουμε πολυστρωματικά, είτε σαν μια ιστορία αγάπης είτε σαν μια ιστορία ενηλικίωσης είτε σαν ένα συμβολικό έργο – για τη δύναμη της Τέχνης και το ρόλο αυτής στη διαδικασία της πνευματικής μεταμόρφωσης.

Κλείνω όμως παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το εισαγωγικό σημείωμα του Αραγκόν, που τα συμπυκνώνει όλα:

Την ιστορία της Τζαμίλια, το έχω πει, τη διηγείται ένα παιδί και για το παιδί αυτό, η ανακάλυψη αυτού που συμβαίνει μέσα στη ψυχή του ζευγαριού. το δράμα του ζευγαριού, που δεν εχει γνωριστεί ακόμα, είναι ταυτόχρονα κ’ η ανακάλυψη του ίδιου του αισθήματος, είναι η ερωτική συνομιλία του πνεύματος.

*Υπάρχει και ταινία-ντοκιμαντέρ, το Djamillia (2018) του Aminatou Echard

Παρόμοια άρθρα:

• Ταξίδι στο δωμάτιό μου: ένα βιβλίο για τη νοερή τέχνη της περιπλάνησης
• Τζ. Ντ. Σάλιντζερ: «Ο φύλακας στη σίκαλη», ένα ημιτελές Bildungsroman
• Τομ Ρόμπινς: Μπι όπως Μπίρα
• Μπορίς Βιάν: Δεν γλιτώνεις

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project 

Logophile