Σφραγίδες και σφραγιδόλιθοι. Είτε από πηλό, χαλκό ή ατόφιο χρυσάφι, είναι αντικείμενα που αφηγούνται μια ιστορία μέσα από σύμβολα. Μας δίνουν πληροφορίες για την οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική δομή των παλαιότερων εποχών. Η συμπύκνωση της τέχνης σε ένα μικρό σφράγισμα.
Με μια επίσκεψη σε έναν συνοικιακό φούρνο αυτές τις μέρες, έπεσε στα χέρια μου ένα ιδιαίτερη έκπληξη. Ένα ψωμί, που η συνταγή του με διαφόρων λογιών σπόρων, είναι από την Μινωική εποχή και φέρει πάνω του μια σφραγίδα Γραμμικής Α’. Ρώτησα την φουρνάρισσα για την ιδιαιτερότητα που έφερε το ψωμάκι αυτό και με ανέτρεξε αιώνες πίσω στις μινωικές σφραγίδες και την σημασία τους. Μου φάνηκε πολύ γνώριμο από την μία καθώς είχε πέσει στα χέρια μου παλαιότερα μια μινωική σφραγίδα άρτου από έναν Γερμανό συνάδελφο αρχαιολόγο. Η σφραγίδα στο συγκεκριμένο ψωμάκι, αναπαριστούσε τους κύκλους της Σελήνης και την αλλαγή των εποχών. Και όμως, οι περισσότεροι γνωρίζουμε τις σφραγίδες άρτου Χριστιανικού περιεχομένου.
Θεώρησα λοιπόν χρέος μου να κάνω ένα μικρό αφιέρωμα. Ένα αφιέρωμα σε αυτά τα μικρά συμπυκνωμένα είδη τέχνης που βοήθησαν ιστορικούς να διεισδύσουν περισσότερο στους πολιτισμούς του τότε.
Νεολιθική Εποχή (6,500 – 3,200 Π.Χ.)
Κατά την Νεολιθική εποχή, στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης και της Ανατολής, υπήρξαν πολιτισμοί με ανεπτυγμένη κοινωνική δομή αλλά και τεχνολογία. Τεχνολογία που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή καθημερινών προϊόντων και τροφίμων. Η Ελλάδα, αποτελούσε έναν από τους πιο ανεπτυγμένους πολιτισμούς της εποχής με αρκετή τεχνογνωσία στον πηλό και την πέτρα. Στα πρώιμα στάδια της Νεολιθικής, βλέπουμε ήδη τις πρώτες κατασκευές σφραγίδων άρτου. Κωνικές σε σχήμα και από πηλό ή πέτρα, με λαβή και ανάγλυφο σύμβολο στην κάτω μεριά.
Μοτίβα γεωμετρικά, με σπείρες ή κύκλους, κυματιστές γραμμές και ρόμβους. Χωρίς να υπάρχει μια σταθερή χρονολογική κατανομή, τις βρίσκουμε καθ΄ όλη την Νεολιθική εποχή στον Ελλαδικό χώρο. Απαιτείται αρκετή τεχνογνωσία και δεξιότητα για να φτιαχτούν και αποτελούσαν μέρος κάθε Νεολιθικού νοικοκυριού. Η χρήση τους, σύμφωνα με ιστορικούς, δεν είναι ακριβώς σαφής, καθώς αποτελεί μέσο διακόσμησης διαφόρων πραγμάτων λ.χ. άρτου, ρούχων αλλά και σφράγισμα ζώων.
Εποχή του Χαλκού (3,000 – 1,200 Π.Χ)
Ξεκινώντας η Τρίτη χιλιετία, οδηγεί στην Εποχή του Χαλκού. Στα παράλια της Μικράς Ασίας, την Πελοπόννησο και την Κρήτη η επεξεργασία και χρήση μετάλλων γίνεται πολύ αισθητή. Ως κομμάτι του υλικού πολιτισμού, αρχίζει να γίνεται πολύ πιο εύκολη η χρονολόγησή τους και η γεωγραφική τους κατανομή. Δηλώνουν την κοινωνική και πολιτιστική αλλαγή της εποχής.
Με την ανάδυση των ανακτορικών κέντρων του Μινωικού και Μυκηναϊκού πολιτισμού στην Ελλάδα, αρχίζει να αλλάζει η κοινωνική διαστρωμάτωση και εγκατάσταση δομών εξουσίας. Μαζί με την γραφή, οι σφραγίδες δημιουργούν ένα συγκεντρωτικό σύνολο νομιμότητας εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου. Σε δεύτερο επίπεδο, οι σφραγίδες αποκτούν έναν θρησκευτικό και μαγικό χαρακτήρα όπου και διατηρούν μέσα στους αιώνες. Συνοδεύουν νεκρούς, χρησιμοποιούνται ως δαχτυλίδια και αποτελούν μοναδικά σύμβολα του κάθε πολιτισμού. Η Μινωίτες έχουν την πρωτιά, καθώς έχουν τεράστια γκάμα τεχνογνωσίας πάνω στον χαλκό.
Η Γραμμική Α’ επικρατεί ως είδος γραφής, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σε πολλούς μινωικούς εμπορικούς σταθμούς όπως τα Κύθηρα, η Μίλητος κ.α. Τα σχέδια έχουν ξεφύγει από την γεωμετρία και έχουν αντικατασταθεί με εικόνες από θεότητες, ταυροκαθάψια, οικόσιτα ζώα κ.α. Η τέχνη έχει εξελιχθεί σε αυτό που θαυμάζουμε τώρα σε αρχαία μουσεία και ιστορικά βιβλία.
Βυζαντινή Παράδοση μέχρι και σήμερα
Με την Χριστιανική πίστη να βρίσκεται σε κάθε σπιτικό πια, η παρουσία του πρόσφορου στην Θεία Κοινωνία εδραιώνει την σφραγίδα στην θρησκευτική μας ζωή. Η κατασκευή του πρόσφορου, αποτελεί από μόνη της μια ιεροτελεστία και η σφραγίδα που μπαίνει από πάνω φέρει μέγιστη σημασία.
Η σφραγίδα έχει κυκλικό σχήμα, συμβολίζοντας την κοιλιά της Παναγίας από όπου προήλθε ο Ιησούς. Το κεντρικό σύμβολο είναι ο σταυρός μέσα στον οποίο χωρίζονται τα γράμματα «ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ» (Ιησούς Χριστός Νικά). Μέσα στο σχέδιο, περιέχεται και η μερίδα της Παναγίας με το γράμμα «Μ», Μήτηρ Θεού. Από τα 9 τετραγωνάκια που βρίσκονται στην δεξιά μεριά, δίδεται μέρος για τους αγγέλους και των Αγίων. Συνήθως, οι Άγιοι που μνημονεύονται είναι οι Προφήτες, οι Μάρτυρες και οι Απόστολοι. Στα υπόλοιπα τμήματα των τετραγώνων, εξάγονται οι μερίδες των ζώντων και πεθαμένων.
Παραδόσεις και οικογενειακές προσευχές
Στην Ελληνική παράδοση, σε αρκετά χωριά της Ελλάδας, η παράδοση λέει πως η μάνα ή η γιαγιά την δίνει στην κόρη ή εγγονή μόλις ανοίξει το δικό της σπιτικό. Με ευχές πολλών χρόνων απάνω της, δίνεται με σεβασμό και προσοχή στην επόμενη γενιά. Στα Βαλκάνια επίσης, είναι παράδοση να δίνεται από τον πατέρα στον γιό μόλις παντρευτεί για να έχει ευλογημένο σπιτικό και ευλογημένο άρτο. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου αποτελούσε οικόσημο για κάποιους και μπορεί να βρεθεί αποτυπωμένο πάνω από το κατώφλι της πόρτας.
Η σφραγίδα όπως είδαμε ιστορικά, αποτελούσε πάντα ένα σύμβολο που ανάλογα με την εποχή, είχε την δικιά της σημασία. Από εμπορική ιδιοκτησία και νομιμότητα μέχρι θρησκευτικό σύμβολο, παραμένει κάτι προσωπικό και αναλλοίωτο στο βάθος των χρόνων.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
- https://www.loulismuseum.gr
- http://www.arxeion-politismou.gr
Παρόμοια άρθρα:
- 10 φωτογραφικά πορτραίτα που σημάδεψαν την ιστορία
- Εικαστική έκθεση: «Καταστροφή και αναδημιουργία – Κύκλοι Ζωής»
- Νίκος Οικονομόπουλος: Από τα Βαλκάνια για τα Βαλκάνια
Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.
Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project
