Ιερώνυμος Μπος: Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων

Ο Ιερώνυμος Μπος (1450-1516) ήταν Ολλανδός ζωγράφος και έζησε την περίοδο της πρώιμης Αναγέννησης, τον 15ο αιώνα. Δεν υπάρχουν πολλές αναφορές για τη ζωή του. Οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε σήμερα γι’ αυτόν προέρχονται από τα δημοτικά αρχεία της πόλης που έζησε. ο Ιερώνυμος Μπος είναι ένας από τους πιο γνωστούς ζωγράφους όλων των εποχών. Τα έργα του παρότι έχουν δημιουργηθεί 500 χρόνια πριν, θεωρούνται ακόμη και σήμερα σύγχρονα και μοιάζουν σουρεαλιστικά. Τα έργα του δεν αντανακλούν μόνο απόκρυφες πτυχές του μεσαιωνικού κόσμου, όπως η αλχημεία ή η μαγεία. Αλλά, απεικονίζουν έναν κόσμο, που είναι σε αναταραχή, που το φως της λογικής έχει σβήσει και η τρομοκρατία, η βία και τα ζωώδη ένστικτα κυριαρχούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έργο του, Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων.

Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων

Ο Ιερώνυμος Μπος φαίνεται να φιλοτέχνησε το έργο αυτό από το 1503 μέχρι το 1515. Χαρακτηρίστηκε «υπερρεαλιστής». Ο αναχρονιστικός, όμως, αυτός τίτλος μπορεί να αποδώσει το καινοτόμο του πνεύμα, μιας και δεν εναρμονίστηκε στο ρεύμα της αναγεννησιακής ζωγραφικής.

Ζώα βασανίζουν ανθρώπους, άντρες και γυναίκες ερωτοτροπούν μπροστά στα μάτια του θεατή και δαιμονικές μορφές καταπίνουν τις αμαρτωλές ψυχές. Ένα σύμπλεγμα λαγνείας και σκοταδισμού. Χρησιμοποίησε ως πρώτη ύλη τους φόβους του μεσαιωνικού ανθρώπου και τα απέδωσε με την ελευθερία που του πρόσφερε το κίνημα του Ουμανισμού. Έκανε, λοιπόν, στο έργο του χρήση σκοτεινών μορφών, αλχημιστικών, αστρολογικών συμβολισμών. Τούτο, γιατί ήθελε να να περιγράψει μία εποχή που μαστίζονταν από τις αυθαιρεσίες της καθολικής εκκλησίας, από τους πολέμους, την πανώλη.

‘Ενα κορυφαίο έργο

Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων είναι αποτυπωμένος πάνω σε ξύλο βελανιδιάς. Το τρίπτυχο αυτό που εκτίθεται στο Μουσείο Πράδο της Ισπανίας, διαβάζεται από τα αριστερά στα δεξιά. Η θεματολογία του σχετίζεται με τις Αγίες Γραφές και υποδηλώνει τα δεινά από την έλλειψη της πίστης

Στο πρώτο φύλλο σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης E.H. Gombrich, απεικονίζεται η ζωή στη Γη πριν τον Κατακλυσμό. Ο Θεός κρατά το χέρι της Εύας που γονατίζει, ενώ ο Αδάμ κάθεται στο γρασίδι. Η σκηνή απεικονίζει τη στιγμή που ο Θεός παραδίδει την Εύα στον Αδάμ. Πουλιά, ψάρια, γάτες αλλά και εξωτικά ζώα βρίσκονται στο ίδιο πλάνο με φανταστικά όντα, όπως ένας μονόκερος και ένα ψάρι με φτερά. Με την επιλογή του αυτή ο Ιερώνυμος Μπος φαίνεται να εννοεί πως ό,τι επακολουθεί είναι απόρροια αυτής της συνάντησης.

Στο δεύτερο φύλλο, που είναι και το μεγαλύτερο σε διαστάσεις από τα τρία, απεικονίζονται ένα μέρος με δεκάδες γυμνούς ανθρώπους. Άλλοι συμπεριφέρονται με αθωότητα και άλλοι πραγματοποιούν τις πιο τρελές φαντασιώσεις τους. Λες και θα επέλθει το τέλος του κόσμου άμεσα. Κάποιοι βρίσκονται σε γυάλινες σφαίρες και άλλοι κάτω από γυάλινους θόλους. Ενώ τα ψάρια, τα κοχύλια και τα βατόμουρα είναι σύμβολά της φιληδονίας και της σεξουαλικότητας.

Στο τελευταίο φύλλο απεικονίζεται η Κόλαση. Η τιμωρία για τις ακολασίες που έζησαν οι άνθρωποι στο μεσαίο φύλλο. Οι άνθρωποι βασανίζονται, τέρατα τους καταπίνουν, σκυλιά τρώνε τα κορμιά τους. Άλλοι πλέουν σε βάρκες μέσα σε μαύρα νερά. Ξεχωρίζουν κάποια μουσικά όργανα, με το σημαντικότερο μία άρπα, στην οποία είναι δεμένη μία γυναίκα. Στη μέση του πίνακα ξεπροβάλλει ένα ανδρικό πρόσωπο, που είναι ανέκφραστο σα νεκρό. Είναι ένας άνθρωπος-δέντρο, στην κοιλιά του υπάρχει ένα καπηλειό, που ανέβαιναν κάποιες δυστυχισμένες φιγούρες. Στο πίσω μέρος βλέπουμε ανθρώπους να χάνονται στους δρόμους μίας πόλης, που καίγεται.

Επίλογος

Ο Ιερώνυμος Μπος, στα έργα του, όπως και σε αυτό, παίρνει θέση για την ανθρώπινη φύση. Είναι σαφές ότι γι’ αυτόν ο άνθρωπος είναι κακός, γι’ αυτό και τον τιμωρεί. Δεν ζωγραφίζει για να τέρψει τον θεατή, αλλά για να του θυμίσει ότι οι ανθρώπινες αξίες έχουν χαθεί. Ζωγραφίζει την ανθρώπινη ασχήμια. Γι’ αυτό τα έργα του είναι τόσο δημοφιλή. Γιατί ο καθένας μας μπορεί να δει τον εαυτό του μέσα σε αυτά.

Παρόμοια άρθρα:

• Τα Νούφαρα: όταν ο Μονέ ερωτεύτηκε τη φύση
• Φρίντα Κάλο: Η κυρία του Ρεαλισμού
• “Murder in Mississippi”: ο αιχμηρός ρεαλισμός του Rockwell

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Instagram, Facebook και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty-Press // Giving Sight The Project