Ασκομαντούρα: η πνοή του Διονύσου

Περπατώντας στους πρόποδες του Ψηλορείτη, σίγουρα θα μαγευτεί κανείς με τον ήχο που έρχεται μέσα από τα μητάτα από βοσκούς που παίζουν ασκομαντούρα. Στα μικρά χωριά του Ψηλορείτη, θα συναντήσει κανείς τα παραδοσιακά μικρά εργαστήρια μουσικών οργάνων

Με τη μυρωδιά του ξύλου και τα πριονίδια στο έδαφος και τα δέρματα από τις κατσίκες απλωμένα να στεγνώσουν μεταφέρεσαι αυτόματα σε μία άλλη εποχή. Λίγο πιο εκεί, στο τοπικό καφενείο όπου ξαποσταίνουν οι βοσκοί, σε τραβάει ο ήχος της ασκομαντούρας (γκάιντας). Ένας ήχος βαθύς και τραχύς θα έλεγε κανείς, που θυμίζει αέρα βουνού.

Προέλευση

Η ασκομαντούρα θεωρείται το αρχαιότερο μουσικό όργανο της Κρήτης. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για αυτήν. Πιθανότατα προέρχεται από την άσκαυλο, ένα συγγενικό πνευστό όργανο που αναφέρεται στην «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη. Είναι ένα όργανο υπό εξαφάνιση και είναι αρκετά δυσεύρετη. Υπάρχουν διάφοροι μύθοι που αφορούν την δημιουργία του οργάνου. Ο πιο γνωστός μύθος λέει πως ο Ικάριος, φίλος του θεού Διονύσου, είδε ένα τράγο να τρώει την κληματαριά του, τον σκότωσε και τον έγδαρε. Έτσι φτιάχτηκε το πρώτο ασκί της ιστορίας. Λέγεται πως από το όργανο βγαίνει η ανάσα του Διονύσου. Απεικονίζεται σε διάφορα αγγεία της αρχαίας εποχής και αποτελεί ένα αρχέγονο όργανο στο βάθος των αιώνων.

Διαδικασία

Το όργανο συνήθως κατασκευάζεται από τον ίδιο τον οργανοπαίχτη. Η ασκομαντούρα  αποτελείται από 3 κομμάτια: το ασκί, το το επιστόμιο και την τσαμπούνα. Το ασκί φτιάχνεται από δέρμα κατσίκας καθώς είναι πιο ανθεκτικό από αυτό του προβάτου. Στο ασκί πρέπει να υπάρχουν τα πόδια του ζώου καθώς χρησιμοποιούνται στην υπόλοιπη διαδικασία κατασκευής του οργάνου. Το ασκί πρέπει να πλυθεί καλά και τοποθετείται μέσα σε άλμη φέτας για 15 μέρες ώστε να φύγει η μυρωδιά του ζώου και για να μην διαβρωθεί. Παράλληλα μπαίνει σε στύψη για να μαλακώσει και ξαναπλένεται. Ξυρίζεται όλο το ασκί και εκεί είναι που ξεκινάει το ράψιμο. Ράβεται μέσα από τα πόδια του ασκού και στη συνέχεια γυρνάνε το ασκί απο μέσα προς τα έξω για να μην φαίνονται οι ραφές.

Τα φυσητήρια έπειτα φτιάχνονται από καρυδιά, ενώ η ασκομαντούρα από πικροδάφνη, ιτιά

και σφεντάμια. Όσο πιο κοντά τα καλάμια, τόσο πιο εύηχος θα είναι ο ήχος. Στις τρύπες που αφήνονται εφαρμόζονται τα καλάμια από όπου βγαίνει ο ήχος. Η σκάφη, είναι το κύριο μέρος από όπου βγαίνουν οι νότες και έχει 5 ζεύγη τρυπών, μπρος και πίσω. Η σκάφη συνήθως διακοσμείται από διακοσμητικά χαραγμένα.

Συζητώντας με τους ντόπιους, αυτό που όλοι έχουν να πουν είναι πως το να φτιαχτεί το συγκεκριμένο όργανο, θέλει μαεστρία. Δεν είναι μόνο η διαδικασία, αλλά και τα μυστικά που μαθαίνει κανείς από γενιά σε γενιά και θέλει υπομονή.

Παράδοση

Στο χωριό της πάνω Ρίζας, που ανήκει στα χωρία της νότιας πλευράς του Ψηλορείτη, διαθέτει την πιο πλούσια ιστορία του οργάνου αυτού. Εκεί μπορεί κανείς να βρει από τους τελευταίους 4 – 5 κατασκευαστές ασκομαντούρας, καθώς και δάσκαλοι. Τα παιδιά του χωριού μαθαίνονται από μικρά να ασχολούνται στην διαδικασία της κατασκευής. Οι δάσκαλοι ξεκινάνε τα μαθήματα από την απλή φλογέρα ώστε να εξασκηθούν στο θέμα της αναπνοής και της κίνησης των δακτύλων.

Πεζοπορώντας στους πρόποδες του Ψηλορείτη, είχα την ευκαιρία να πετύχω κάποιους βοσκούς που κάνανε διάλειμμα και κολατσίζανε. Κόψανε ψωμί και τυρί μέσα από το μικροσκοπικό μητάτο τους και μου προσφέρανε απλόχερα την παρέα τους. Ο ένας απο τους 2, έβγαλε την ασκομαντούρα, πήρε μια βαθιά ανάσα και ξεχύθηκε ο ήχος του οργάνου σε όλη την πλαγιά. Με έπιασε δέος ομολογώ και ξύπνησε μέσα μου μία ένωση με το βουνό. Ο ήχος και το βάθος ταίριαζε απόλυτα με το υπαίθριο υπόβαθρο και την παρουσία των βοσκών.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• https://cretablog.gr
• www.wikipedia.gr

Παρόμοια άρθρα:

• Μουσικές συνθέσεις με δόση μαγείας
• Σαν σήμερα γεννιέται η Σωτηρία Μπέλλου, η αξέχαστη ρεμπέτισσα
• Αφιέρωμα: Νίκος Ξυλούρης

Ακολουθήστε τις σελίδες μας σε Facebook, Instagram και Spotify για περισσότερη έμπνευση.

Giving Sight by Beasty Press // Giving Sight The Project