Χριστούγεννα στην Αγιάσο Λέσβου

Η Αγιάσος είναι μια βόρεια κωμόπολη  της νήσου Λέσβου όπου είναι ιδιαίτερα γνωστό για τον πολιτισμό του μιας και έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός.

Οι γιορτές στην Αγιάσο έχουν διάρκεια 12 ημερών δηλαδή από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα.Παλαιότερα τα έθιμα ξεκινούσαν την παραμονή Χριστουγέννων και κάθε νοικοκυριό ήταν απαραίτητο να έχει έναν χοίρο για σφαγή.Με το κρέας του χοίρου έφτιαχναν λουκάνικα όπου τα κρεμούσαν στο τζάκι για να στεγνώσουν.Το παραδοσιακό φαγητό του χωριού γενικότερα ήταν το χοιρινό είτε με σελινάτο είτε σε τηγανιτή μορφή.Το παράξενο και πρωτότυπο αυτού του χωριού ήταν ότι δεν στόλιζαν τα σπίτια τους ούτε το χωριό.

Η παραδοσιακή βασιλόπιτα του χωριού αποτελούταν από πολλά φύλλα ζύμης όπου τα παλιά χρόνια τα γέμιζαν με μυζήθρα σε αντίθεση με σήμερα όπου βάζουν καρύδια και πληθώρα μπαχαρικών(κανέλα,μοσχοκάρυδο κ.α.).Πάνω στην βασιλόπιτα δημιουργούνται συμβολικά σχέδια όπως “Καλή Χρονιά” ή τον αριθμό του έτους.Στο τέλους άπλωναν από πάνω ή χτυπημένο αυγό ή σουσάμι και την έψηναν.Η βασιλόπιτα συνήθως κοβόταν τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς μαζί με το φαγητό και ως συνήθεια και σεβασμό την έκοβε ο μεγαλύτερος άνδρας του σπιτιού.Ως έθιμο μαζί με το κόψιμο του κομματιού έβαζε από κάτω και χρήματα ως “δώρο”.

Το τραπέζι έπρεπε να μείνει στρωμένο όλο το βράδυ ώστε να φάει καλά ο κουρασμένος Αϊ Βασίλης.Έθιμο επίσης ήταν να κρατούν την στάχτη από το τζάκι που έκαιγε την τελευταία μέρα του χρόνου μέσα σε μια σακούλα με σκοπό να κάνουν τα μελομακάρονα.Την υπόλοιπη την φύλαγαν και την επόμενη Πρωτοχρονιά.

Ένα από τα σημαντικότερα έθιμα του χωριού ήταν το ποδαρικό το οποίο γινόταν με πολλούς τρόπους:

Ποδαρικό με εικόνα: Πολύ νωρίς το πρωί τα παιδιά έβγαιναν στα δρομάκια του χωριού κρατώντας μια εικόνα και φώναζαν έξω από κάθε σπίτι “Ποδαρκό για τουν’ Αγιου Βασίλ'”.Η σπιτονοικοκυρά έβαζε το παιδί με την εικόνα μέσα στο σπίτι και του προσέφερε καρπούς(σύκα,καρύδια κ.α.).

Το αμίλητο νερό: Πρωί-πρωί η σπιτονοικοκυρά ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας που θεωρούταν τυχερό έπαιρνε μια στάμνα στους ώμους και πήγαινε στην βρύση του χωριού για να φέρει το αμίλητο νερό όπου ράντιζε στο σπίτι με τα παρακάτω λόγια:

Γεια χαρά κ’ άγιος Βασίλης

καλοχρονία να δώσει ο Θιός.

Σαν που τρέχει το νερό

να τρέξει ο χρόνος και να φύγει.

Πολλές γυναίκες πριν μπουν στο σπίτι με το αμίλητο νερό, έβαζαν μια πέτρα πάνω στο κεφάλι τους και μπαίνοντας μέσα στο σπίτι έλεγαν:

Γεια χαρά κ’ άγιος Βασίλης

καλοχρονία να δόσει ο Θιός.

Σαν που βαργιεί (βαραίνει) η πέτρα

να βαργιεί η κισέ μας (το πορτοφόλι μας).

Το ρόδι: Όπως συμβαίνει σε όλη την Ελλάδα έτσι και στην Αγιάσο το ρόδι συνδέεται με την καλή τύχη στο νοικοκυριό.Η νοικοκυρά μαζί με το αμίλητο νερό που ράντιζε έσπαγε και ένα ρόδι λέγοντας τα παρακάτω λόγια:

Σαν πουν το ρόδι γεμάτο

ναν’ του αντρός μου οι τσέπες γεμάτες

ή ναν’ και το σπίτι μου γεμάτο

Καλή χρονιά να δώσει ο Θιός.

Το αμίλητο νερό και το ρόδι είναι έθιμα που κρατούν ακόμα στην Αγιάσο.

Στην Αγιάσο τα παλαιότερα χρόνια τα παιδιά δεν έλεγαν κάλαντα ούτε παραμονή Χριστουγέννων ούτε Πρωτοχρονιάς παρά μόνο των Φώτων και όχι πρωί όπως σήμερα αλλά το απόγευμα.

Κάλαντα Φώτων

Χίλια καλωσορίσαμε του χρόνου μιαν ημέρα

με του Χριστού τη δύναμη να πούμε καλησπέρα.

Έχεις σπιτάκι όμορφο στον καθαρό αέρα

κ’ όταν ο ήλιος πρωτοβγεί σου λέει καλησπέρα.

Είπαμι στο σπιτάκι μας ας πούμε στον αφέντη.

Αφέντη μου και κύριε και σπιτονοικοκύρη

που κυβερνάς το σπίτι σου σαν τον καραβοκύρη.

Αφέντη μου είσαι άξιος καράβι ν’ αρματώσεις

και τα σχοινιά του καραβιού να τα μαλαματώσεις.

Αφέντη μου πεντάφεντε πέντε φορές αφέντη

πέντε φορές αφέντεψες τσι πάλι αφέντης είσι.

Είπαμι τον αφέντη μας ας πούμε την κυρά μας.

Κυρά μου είσι άξια είσι και προκομμένη

τσι απ΄ όλες μες τη γειτονιά εσύ είσι ξακουσμένη.

Σήκου κυράμ να στουλιστείς  να πας ταχιά στα Φώτα

που θα βαφτίσην του Χριστό τσι είνι μιγάλη δόξα.

Είπαμε την κυρά μας ας πούμε τσι του γιού τσ

Του γιο σου του μουναχουγιό βάλτουν μες του ζιμπίλι

τσι κρέμασήτουν αψηλά να μη τουν τσμουν γοι ψίλοι.

Του γιο σου του μουναχουγιό μην τουν πατρέψ’ ακόμα

γιατί θα σ’ φέριν προυξινιό από τη Βαβυλώνα.

Είπαμι για του γιόκα σου ας πούμι για την κόρη.

Έχεις κουπέλα όμορφη σαν του ρουδί μαντίλι

σαν τον αϊδουνάκι που λαλεί του Μάη τσι τουν Απρίλ.

Την κόρη σου τη μοναχή τη μοσχαναθρεμμένη

με μέλι και με ζάχαρη την εχς μιγαλουμένη.

Είπαμι τσι απουείπαμι ας πούμι τσι του χρόνου.

Του χρόνου τσι ταντίχρονου γέροι καμαρουμένοι

τσι απού τσιρό χαρούμινοι τσι καλουκαρδισμένοι.

Σκοπός στα κάλαντα ήταν να επαινέσουν όλα τα μέλη της οικογένειας και οι σπιτονοικοκυρές τους κερνούσαν πάλι καρπούς και σπανίως τους έδιναν χρήματα.Αυτή ήταν η ώρα των παιδιών.Αργά το βράδυ έβγαιναν οι μεγάλοι για να κάνουν καντάδες στις αγαπημένες τους χωρίς την παρουσία μουσικής αλλά μονάχα τραγουδούσαν.Την παραμονή των φώτων όλες οι κομπανίες του χωριού ήταν κλεισμένες για καντάδες.Τα τραγούδια ήταν ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της γυναίκας π.χ.

Καλησπερίζω το Θεό μ’ όλο του τ’ αστέρι

μαζί κι όλη τη γειτονιά και το δικό μου ταίρι.

Όταν κοιμάσαι ξύπνησε αν αγρυπνάς κοιμήσου

δεν έχεις άλλον έρωτα και μένα συλλογίσου.

Κλαίω με δάκρυ και καημό και με πικρό αναστεναγμό

πως πάντα λιώνω και πονώ για σε μικρό μελαχρινό.

Ω! Κοντολεμονούδα μου που είναι ο κορμός σου;

που είναι τα κλωναράκια σου ζωσμένα στο λαιμό σου.

Το μπόι σου το μέτρησα μ’ ολόχρυση κορδέλα

όλο τον κόσμο γύρισα δεν βρήκα σαν και σένα.

Πήρες το ρόδο απ’ τη ροδιά τ’ ασπράδι από το χιόνι

πήρες και το ματόφρυδο από το χελιδόνι.

Την ημέρα των φώτων έπαιρναν από την εκκλησία αγιασμό και τον φύλαγαν όλο τον χρόνο.Επειδή έκαναν νηστεία έπιναν τον αγιασμό της προηγούμενης χρονιάς και έβαζαν στην θέση του τον καινούριο.

Σχετικά με το δωδεκαήμερο τα σημερινά χρόνια δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα.Σπανίζει απλά ο χοίρος στα τραπέζια,τα σπίτια και τα δρομάκια είναι πλέον στολισμένα και λένε τα κάλαντα τώρα και παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς.

Εύχομαι ένα δημιουργικό και υγιές έτος.