Εάν ερευνήσουμε βαθύτερα και με αντικειμενικότητα τα πιθανά αίτια της ελληνικής οικονομικής κρίσης – τουλάχιστον μεταπολιτευτικά – θα συναισθανθούμε ότι όλα σχετίζονται με τεράστια ηθική κατάπτωση του ανθρώπου.
Μάλιστα, θα γίνει σχεδόν σε όλους μας αντιληπτό ότι αυτή η κρίση αξιών και τα επακόλουθά της, ηθικά και κοινωνικά, είναι η κύρια πηγή όλων των πολιτικοοικονομικών αιτιών που μας είναι πολύ περισσότερο εμφανή σήμερα. Ο ηθικός ξεπεσμός με τη σειρά του έχει κι αυτός τις δικές του πηγές οι οποίες συνήθως ερμηνεύονται βάσει του θρησκευτικού υπόβαθρου που έχει ο καθένας, συνεπώς δεν μπορούμε να τις εξετάσουμε αντικειμενικά.
Στο συγκεκριμένο άρθρο λοιπόν δε θα εστιάσουμε σε αυτό το σημείο. Δεχόμενοι την κρίση ηθικών αξιών ως κύρια πηγή της οικονομικής κρίσης κρίνεται απαραίτητο να προσδιοριστεί η έννοια της ηθικής, πράγμα που είναι εξαιρετικά δύσκολο καθώς δεν υπάρχει ένας και μοναδικός ορισμός. Και αυτό γιατί οι ηθικές αξίες ενδέχεται να μεταβάλλονται στην πορεία του χρόνου αλλά ακόμα κι αν εξετάσουμε τον όρο αυτό κατά την ίδια χρονική περίοδο, θα διαπιστώσουμε ότι εκλαμβάνεται διαφορετικά από διάφορες κατηγορίες ανθρώπων που έχουν σε μεγάλο βαθμό διαφοροποιημένα θρησκευτικά κυρίως χαρακτηριστικά.
Ένας απλός και γενικά αποδεκτός ορισμός της ηθικής πάντως είναι ότι αποτελεί έναν κώδικα αξιών που μελετά και πιθανόν καθορίζει τη συμπεριφορά των μελών της κοινωνίας με κριτήριο τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Εδώ εμπλέκεται το υποκειμενικό στοιχείο. Ωστόσο κάποιες βασικές ηθικές αξίες που πρέπει να διέπουν το σύνολο της κοινωνίας έχουν εκφραστεί και θεμελιωθεί με συγκεκριμένους κανόνες αν και γενικά πιστεύεται πως η ηθική αποτελεί “άγραφο νόμο”.
Παρόλα αυτά όπως και να ερμηνεύσει κανείς την ηθική πρέπει να γνωρίζει ότι διαμορφώνεται και αναπτύσσεται λόγω της συνείδησης που υπάρχει έμφυτη στον άνθρωπο. Η συνείδηση, δηλαδή η νοητική ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίζει και να κατανοεί τον εαυτό του και το περιβάλλον του οδηγεί και σε κατανόηση και αξιολόγηση του αντίκτυπου των πράξεών του, συνεπώς τον κατευθύνει προς το ηθικά σωστό. Μπορούμε να αποφανθούμε λοιπόν πως αυτή η αλληλεξάρτηση του κώδικα αξιών και της κοινωνικής συνείδησης αναπτύσσει και προωθεί την κοινωνική ευρυθμία.
Ωστόσο η φίμωση ή η ανεπαρκής καλλιέργεια της κοινωνικής συνείδησης που επέρχεται για διάφορους λόγους οδηγεί σε ραγδαία αποδυνάμωση και στη συνέχεια ισοπέδωση του αξιακού συστήματος της κοινωνίας. Άρα σε ραγδαία και σοβαρότατη κοινωνική κρίση. Η κρίση αυτή έρχεται καθώς οι άνθρωποι δε δρουν πλέον ως σύνολο που έχει ως στόχο τη μεγιστοποίηση της ευημερίας της κοινωνίας άρα και τη δική του αλλά ως μεμονωμένες οντότητες που κατευθύνονται καθαρά από ιδιοτελή κίνητρα και μετατρέπουν τον ανωτέρω στόχο συλλογικής ευημερίας σε στόχο ατομικής και μόνο ωφέλειας.
Οι ατομικιστές όμως δεν αντιλαμβάνονται το μεγάλο λάθος της συμπεριφοράς τους. Η ατομική ευημερία για την οποία παλεύουν αδιαφορώντας για το σύνολο είναι προσωρινή όταν δεν προωθείται συνάμα με την κοινωνική. Ζωντανό παράδειγμα αυτού που μόλις ειπώθηκε είναι η Ελλάδα αυτή τη στιγμή. Η μακροχρόνια διαφθορά και η καταπάτηση της ηθικής οδήγησαν τη χώρα μας στην εξωφρενική και πρωτόγνωρη οικονομική εξαθλίωση που βιώνουμε. Η κρίση λοιπόν είναι η ζοφερή πραγματικότητα. Αυτό που πρέπει να αναρωτηθούμε είναι αν και σε ποιο βαθμό ευθύνεται ο καθένας γι αυτή. Διότι η ατομική ευθύνη φαίνεται από τα πεπραγμένα του κάθε ανθρώπου και συγκεκριμένα από το είδος και τη βαρύτητά τους. Με αυτή την απλή σκέψη μπορούν να ισοκατανεμηθούν ευθύνες κατά το δυνατό και να αξιολογηθούν σωστότερα τα αίτια της οικονομικής χρεωκοπίας προς όφελος όλων μας.
Κειμενογράφος: Αγνή Μάνου
