Ida: αυτοαναζήτηση στην μεταπολεμική Πολωνία

Ο Paweł Pawlikowski, με την πρώτη του ταινία στην Πολωνική γλώσσα, μας ταξιδεύει στην πατρίδα του την εποχή του ’60. Η αφήγηση της ιστορίας της Ida γίνεται με ένθερμη λιτότητα. Ασπρόμαυρα μινιμαλιστικά πλάνα μεταδίδουν στον θεατή την πραγματικότητα της χώρας του Ανατολικού Μπλοκ. Μια πραγματικότητα με αιματηρό παρελθόν, σκοτεινό παρόν και άγνωστο μέλλον. Δύο γυναίκες με μηδενικούς δεσμούς πέρα από συγγενικούς ξεκινούν ένα ταξίδι ανακάλυψης της ιστορίας τους. Ένα ταξίδι ίσως όχι ηθελημένο, σίγουρα όμως αναγκαίο. Και, ενδεχομένως, το σημαντικότερο της ζωής τους.

Η Anna (Agata Trzebuchowska) είναι μια ορφανή κοπέλα, που μεγάλωσε σε Καθολικό μοναστήρι, ανάμεσα στις καλόγριες. Προτού πάρει και η ίδια τους όρκους της, επισκέπτεται την θεία της, Wanda (Agata Kulesza), τη μοναδική εν ζωή συγγενή της. Η Wanda απευθείας αποκαλύπτει στην Anna ότι το όνομά της είναι Ida και ότι είναι Εβραία. Οι δύο τους, ξεκινούν ένα ταξίδι με στόχο να μάθουν τι απέγιναν οι γονείς της Ida. Η Wanda και η Ida αποτελούν δύο άκρα. Τις αντίθετες πλευρές ενός νομίσματος, που δεν είναι άλλο από την ίδια την πολωνική κοινωνία.

Οι δύο χαρακτήρες

Η Wanda είναι μια γυναίκα με μεγάλο φορτίο στις πλάτες της. Έχει επιβιώσει την ναζιστική κατοχή και έχει αναδειχθεί ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Στις “ένδοξες” μέρες της ήταν δικαστής με το παρατσούκλι “Κόκκινη Wanda”, καθώς έστελνε “εχθρούς του λαού” στον θάνατό τους. Τώρα, η θέλησή της για ζωή καθοδηγείται από το αλκοόλ, το κάπνισμα και μια ακόρεστη σεξουαλική δίψα. Η ταχεία ανάπτυξη στην οποία πίστευε δεν ήρθε ποτέ. Είκοσι χρόνια μετά, ζει σε μία ισοπεδωμένη και φτωχή Πολωνία. Το συνοφρυωμένο πρόσωπο της βετεράνου Kulesza και τα κατάμαυρα μαλλιά της ταιριάζουν απόλυτα με τον ρόλο.

Η Ida, από την άλλη, είναι μια βαθιά θρησκευόμενη κοπέλα. Πλήρως ανέκφραστη και σιωπηλή για μεγάλο κομμάτι της ταινίας, φαίνεται να επικρίνει τον τρόπο ζωής της θείας της. Το παρελθόν της της είναι άγνωστο και ίσως αδιάφορο, αφού όλη η ζωή της από τότε που μπορούσε να σχηματίσει αναμνήσεις διαδραματίστηκε μέσα στο μοναστήρι. Τα πάντα της είναι καινούρια, ακόμη και το πραγματικό της όνομα.

Το χάσμα γενεών ανάμεσα στην Ida και την Wanda είναι προφανές, και σχεδόν αγεφύρωτο. Ωστόσο, ύστερα από την περιπέτεια που μοιράζονται, είναι φανερό ότι έχουν επηρεάσει βαθύτατα η μια την άλλη. Η Ida επιστρέφει στην προηγούμενη ζωή της με μια πολύ διαφορετική οπτική, χωρίς ωστόσο να απορρίψει τα όσα μέχρι τότε πίστευε. Για τη Wanda, από την άλλη, το ταξίδι λειτουργεί ως ενθύμηση όσων προσπαθούσε να ξεχάσει. Πλέον, θρηνεί όχι μόνο για την οικογένεια που πριν τόσα χρόνια είχε χάσει, αλλά και για την απώλεια της Ida.

Γιατί μας άρεσε;

Ο Pawlikowski καταφέρνει να μιλήσει για την πολωνική ιστορία και κουλτούρα, χωρίς ποτέ να αναφερθεί απευθείας σε αυτή. Η πικραμένη Wanda είναι το παρελθόν και η αφελής Ida το παρόν. Οι συζητήσεις των ελάχιστων χαρακτήρων είναι συγκρατημένες. Η γνώση ότι όσοι επέζησαν το ναζιστικό καθεστώς διέπραξαν τρομερά εγκλήματα για να το κάνουν, πλανάται στον αέρα. Κανείς δεν αποκαλύπτει πολλά. Η λιτότητα, η κενότητα των μονοπλάνων μεταδίδουν την ατμόσφαιρα. Τα πρόσωπα των πρωταγωνιστριών τις περισσότερες φορές βρίσκονται εν μέρει στο σκοτάδι. Ποτέ δεν θα καταφέρει ο θεατής να τις κατανοήσει πλήρως. Πολλές φορές το μόνο που μπορούμε να δούμε από τους χαρακτήρες, είναι τα κεφάλια τους. Ο πολωνικός ουρανός εκτείνεται απέραντος από πάνω τους, σαν το βάρος της χώρας ίδιας της χώρας.