Τη 15η Ιουνίου το HBO Max εκδίδει μια ανακοίνωση σχετικά με την αποκατάσταση του “Gone With the Wind” στη διαδικτυακή του πλατφόρμα. Εκπρόσωπος του καναλιού αναφέρει πως υπεύθυνη για τις όποιες “διορθώσεις” είναι η παρουσιάστρια του TCM και ακαδημαϊκός Jacqueline Stewart. Η επέμβαση που επιμελείται η Stewart είναι ενδεικτική της -αν όχι δεινής, τότε τουλάχιστον περίεργης- θέσης που έχει βρεθεί η βιομηχανία του θεάματος σε σχέση με την προβολή ευαίσθητου υλικού από το παρελθόν. Εξετάζοντας μια σειρά από γεγονότα που έλαβαν χώρα μέσα στη διάρκεια των τελευταίων 8 μηνών, θα δούμε πως η απόσυρση του “Gone with the Wind” είναι απλά η κορύφωση μιας εν εξελίξει διαδικασίας.
Ένα συνοπτικό timeline
Η αρχή
- To Νοέμβριο του 2019 η Disney εγκαινιάζει την SVOD πλατφόρμα της, το Disney+. Σε μία κίνηση που αρχικά προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, η εταιρεία συνοδεύει την περιγραφή ορισμένων κλασσικών ταινιών της με την εξής σημείωση. “This program is presented as originally created. It may contain outdated cultural depictions.”
- Αργότερα μέσα στον ίδιο μήνα, ο Bob Iger ανακοινώνει πως το “Song of the South” δεν θα ανέβει ποτέ στο Disney+.
- Με τον Spike Lee να είναι στο απόγειο της επικοινωνιακής του δόξας (πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στο επικείμενο Φεστιβάλ Καννών -που δεν είχε ακόμα ακυρωθεί- και με το “Da 5 Bloods” προ των πυλών) η Criterion αποφασίσει να επανακυκλοφορήσει το “Bamboozled” το Μάρτιο του 2020.
- Στις 25 Μαΐου του 2020 ο George Floyd δολοφονείται κατά τη σύλληψη του. Τις μέρες που ακολουθούν και εν μέσω δριμύτατων αντιδράσεων, σύσσωμος ο κινηματογραφικός κόσμος φοράει το μαύρο του προφίλ στα social media. Tα “BLM” και “I can’t breathe” γίνονται για μια ακόμη φορά το slogan στα χείλη και τα πληκτρολόγια όλων.
- Στις 8 Ιουνίου 2020 οι Los Angeles Times δημοσιεύουν ένα κείμενο του John Ridley. Ο τίτλος: “Hey, HBO, ‘Gone With the Wind’ romanticizes the horrors of slavery. Take it off your platform for now”. Ο Ridley είναι ο βραβευμένος με όσκαρ σεναριογράφος του “12 Χρόνια Σκλάβος”.
Οι αντιδράσεις
- Η αντίδραση του HBΟ ήταν άμεση. Στις 10 Ιουνίου απέσυρε το “Gone with the Wind” από την πλατφόρμα του, με την προοπτική να το ξανανεβάσει μετά από τις απαραίτητες παρεμβάσεις. (Σε εκείνο το σημείο φαίνεται πως κανείς δεν γνώριζε ποιες θα ήταν αυτές).
- Την ανακοίνωση του HBO ακολούθησαν πολλές ακόμη περιπτώσεις. Προγράμματα με ευαίσθητο περιεχόμενο αποσύρθηκαν από το Netflix και τον iPlayer του BBC. Μεταξύ αυτών: το “The League of Gentlemen”, το “Little Britain”, οι “Mighty Boosh”, το επεισόδιο “The Germans” του “Fawlty Towers”, το καναδέζικο “The Drunk And On Drugs Happy Funtime Hour” και τα show της Αυστραλής κωμικού Chris Lilley.
- Παράλληλα πλήθος celebrities, από τους Ant & Dec μέχρι τον Justin Trudeau, δέχονται οξεία κριτική από τα μέσα, για μεταμφιέσεις τους βασισμένες σε blackface make-up. Οι περισσότεροι σπεύδουν να ζητήσουν συγγνώμη.
- Στις 11 Ιουνίου ανακοινώνεται από το τοπικό CBS του Miami πως φαν της Disney μαζεύουν υπογραφές ώστε να πιέσουν για την αλλαγή του θέματος του Splash Mountain, μιας εκ των δημοφιλέστερων ατραξιόν της Disneyland. Η διαδρομή είναι εμπνευσμένη από το “Song of the South”. Το αίτημα θέλει τον επανασχεδιασμό της με βάση το “The Princess and the Frog”.
- Στις 12 Ιουνίου ανακοινώνεται η “παλινόρθωση” του κομμένου επεισοδίου του Fawlty Towers.
- Στις 15 Ιουνίου η Jacqueline Stewart ανακοινώνει την πρόθεσή της να πλαισιώσει το “Gone with the Wind” στο HBO Max, με έναν πρόλογο που θα αναφέρεται στο ακριβές ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. (Υποθέτουμε τόσο αυτής στην οποία εξελίσσεται η δράση της ταινίας, όσο και της εποχής της δημιουργίας του φιλμ).
Ο ρόλος της πλατφόρμας
Πριν δούμε την ουτιδανότητα αυτού που διακυβεύεται, πρέπει να αναφερθούμε στον ακριβή ρόλο της εκάστοτε πλατφόρμας. Μεγαθήρια όπως το Netflix και το HBO προσφέρουν μεν πρωτότυπο υλικό ποιότητας, αλλά κατά βάσει εκθέτουν ή διαχειρίζονται πολλές φορές χωρίς αποκλειστικότητα ταινίες, σειρές και σόου τα δικαιώματα προβολής των οποίων έχουν αγοράσει για πεπερασμένο χρόνο. Όπως και στα παραδοσιακά κανάλια διανομής, κάποια στούντιο έχουν επιλέξει να συνεργάζονται με τον τάδε, κάποια άλλα με το δείνα. Απόσυρση από την πλατφόρμα δεν σημαίνει φυσικά απαγόρευση της ταινίας. Πρόκειται για πολιτική απόφαση που (συνήθως) δεν υπόκειται σε οποιασδήποτε μορφής λογοκρισία. Τα κομμένα για τα οποία συζητάμε συνεχίζουν να υπάρχουν ελεύθερα εκεί που μπορούσε κανείς να τα βρει πριν μπει στις ζωές μας το Netflix. Η όποια αποκατάσταση λοιπόν γίνει στο “Όσα παίρνει ο άνεμος” αφορά τους τηλεθεατές που θα επιλέξουν να το στριμάρουν από το HBO Max.
Η κατάσταση περιπλέκεται στην περίπτωση που μιλάμε για σειρές του BBC ή τις ταινίες του Disney+. Εκεί ο βασικός κάτοχος των δικαιωμάτων επιλέγει να προσαρμόσει την έκθεση μιας δικής του παραγωγής. Το HBO καλείται να διαχωρίσει τη θέση του απέναντι σε μια ταινία για την οποία η ευθύνη του σταματάει στο ότι την “πουλάει” σαν μέρος του πακέτου του. Στη δεύτερη περίπτωση η Disney επιλέγει να απολογηθεί για ένα αποκλειστικά δικό της προϊόν. Αν το αναγάγουμε σε μιντιακούς όρους, είναι πολύ διαφορετικό να ζητάς συγγνώμη για μια άποψη που φιλοξένησες στο μέσο σου, από το να απολογείσαι για κάτι που ο ίδιος επικοινώνησες στα μέσα κατά το παρελθόν και τώρα το έχεις μετανιώσει.
Ο παράγοντας Disney
Όπως φαίνεται και στο παραπάνω timeline, η Disney είναι κεντρικός παράγοντας στην όλη υπόθεση. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά αφού η εταιρία αποφάσισε να επενδύσει σε ολόκληρη τη βιβλιοθήκη της κατά το άνοιγμα του Disney+, προσφέροντας σχεδόν το σύνολο των παραγωγών της Buena Vista. Δηλαδή το πλέον διαχρονικό στουντιακό προϊόν, με τη μεγαλύτερη διείσδυση στο μέσο θεατή κάθε ηλικίας. Χωρίς υπερβολή, μια βιβλιοθήκη με το ρατσισμό ριζωμένο στο DNA της.
Υπάρχουν μύριες όσες ιστορίες κι άλλες τόσες αναπαραστάσεις στην εικονογραφία των πρώτων παραγωγών της Disney. Αυτές δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για το αίσθημα που αναπαρήγαγαν σε σχέση με το φυλετικό ζήτημα. Υπάρχει και το “Song of the South”, μια ταινία που όποιος καρπώθηκε την κληρονομιά της Buena Vista, έσπευσε να αποκηρύξει. (Συνήθως εξαφανίζοντάς την από τις διαθέσιμες εκδόσεις).
Αν και υπάρχουν πολλές και αντικρουόμενες απόψεις για το ποιόν του Walt Disney, για δύο τουλάχιστον πράγματα μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Ήταν ανοιχτά προσκείμενος στο συντηρητικό χώρο κι έβλεπε στο “Song of the South” το πιθανό αριστούργημά του. Υπάρχουν επίσης αναφορές κατά τις οποίες γνώριζε πως το περιεχόμενο της ταινίας θα έφερνε αντιδράσεις. Σύμφωνα με την μονογραφία του Neal Gabler, “Walt Disney: The Triumph of the American Imagination”, είχε ζητήσει ο ίδιος ραντεβού με την NAACP (Εθνική Οργάνωση για την Πρόοδο του Έγχρωμου Πληθυσμού των ΗΠΑ), ώστε να συζητήσει πιθανές αλλαγές στο σενάριο. Η συνάντηση ωστόσο δεν έγινε ποτέ.
Ο Μπαρμπα-Θωμάς
Στο βιβλίο επίσης συζητείται η επιλογή του Disney να δώσει ένα ρόλο στην Hattie McDaniel, την πρώτη μαύρη ηθοποιό που κέρδισε ποτέ Oscar. Ήταν το βραβείο για το Β’ Γυναικείο ρόλο στο “Όσα Παίρνει ο Άνεμος”.
Μετά και τη βράβευσή της η McDaniel αναδείχθηκε σε μία από τις αγαπημένες ηθοποιούς του κλασικού Hollywood. Αλλά και σε κόκκινο πανί για οργανώσεις όπως η NAACP. Η ένωση είχε κατηγορήσει ανοιχτά τη McDaniel πως δεχόμενη να υποδυθεί ρόλους καλοκάγαθων σκλάβων, ουσιαστικά υποβιβάζει τον εαυτό της και υπονομεύει τον αγώνα της μαύρης κοινότητας κατά του ρατσισμού. Η παραπάνω πρόταση κρύβει την ουσία της απόσυρσης της ταινίας εν έτει 2020.
Ένα προϊόν της εποχής του
Το “Όσα Παίρνει ο Άνεμος” δεν είναι μια μισαλλόδοξη ταινία. Εξυπηρετεί το ρατσιστικό δόγμα με τον τρόπο που επισημαίνει -από τον τίτλο κιόλας του άρθρου του- ο John Ridley. Είναι μια ταινία που αποσιωπά τη φρίκη και ωραιοποιεί καταστάσεις. (Ιδεολογικά κινείται ακριβώς στον αντίποδα του “12 Χρόνια Σκλάβος”). Η McDaniel δηλαδή κλέβει την παράσταση υποδυόμενη μια ωραιοποιημένη εκδοχή της (κάθε) “Mammy”, υποκαθιστώντας στα μάτια ενώσεων όπως η NAACP μια ιστορική αλήθεια, υπεύθυνη για την βάναυση ανισότητα που έχει υποστεί διαχρονικά ο έγχρωμος πληθυσμός στις ΗΠΑ.
Όσο για τους υπόλοιπους βασικούς συντελεστές, πολλοί έχουν εκφράσει ανά τους καιρούς τις αμφιβολίες τους για τις αγνές προθέσεις στις αντιδράσεις τόσο του Victor Fleming όσο και του παραγωγού David O. Selznick. Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως για την επιτυχία του “Όσα Παίρνει ο Άνεμος” έπραξαν μέσα στο πλαίσιο που όριζε το πνεύμα της εποχής και το συλλογικό προπολεμικό ήθος των ΗΠΑ. Ειδικά ο τελευταίος ήταν ενήμερος για τις ενδεχόμενες αντιδράσεις από την εποχή που αγόραζε τα δικαιώματα του βιβλίου – αντιδράσεις που δεν έφτασαν στην κοινή γνώμη μέχρι και την βράβευση της McDaniel.
Μιλώντας για την ταινία ο O. Selznick, έναν ένθερμος ρεπουμπλικάνος, αναφερόταν παράλληλα στο “negro problem”. Μια φράση που σήμερα θα έφερνε ταραχή, ενταγμένη στο πλαίσιο της εποχής μοιάζει σήμερα ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Προέρχεται από μία συλλογή δοκιμίων που είχε κυκλοφορήσει με αυτόν τον τίτλο στις αρχές του 20ου αιώνα και αναφέρεται στη θέση των Αφρομερικάνων πολιτών στη σύγχρονη κοινωνία. Τα δοκίμια υπογράφουν μαύροι και λευκοί ακτιβιστές για τα δικαιώματα του ανθρώπου και επικαλούνται τους νόμους και τα ήθη της εποχής. Σαν από ειρωνεία, ορισμένοι εξ αυτών αργότερα αναθεώρησαν τα γραφόμενά τους σε πιο ριζοσπαστικές απόψεις, επικρίνοντας τους ίδιους νόμους που αρχικά επικαλέστηκαν.
Το σύγχρονο ήθος
Σχετικά με τις πλατφόρμες
Ακολουθεί διάλειμμα για διαφημίσεις
