Η ομάδα του Beasty μίλησε με τον Κώστα Πούλο, καθηγητή και συγγραφέα, για τη λογοτεχνία, την τέχνη και τη καθοριστική δύναμη της εκπαίδευσης και του παιδαγωγού στη ζωή.
Έχετε ασκήσει το εκπαιδευτικό λειτούργημα για πολλά χρόνια σημειώνοντας μία ξεχωριστή πορεία. Γνωρίζατε πάντα πως θέλατε να γίνεται εκπαιδευτικός;
Κάθε άνθρωπος παίρνει το δικό του μονοπάτι, που -ευτυχώς- δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Το ζήτημα είναι τι κάνει όταν το μονοπάτι διακλαδίζεται και πρέπει να διαλέξει. Δυνατότητα επιλογής σημαίνει αναβαθμός ελευθερίας. Η ελευθερία όμως έχει το τίμημά της: ποτέ δεν θα μάθουμε τι θα γινόταν αν είχαμε ακολουθήσει τη δυνατότητα που απορρίφθηκε. Εκτός από πολύ σπάνιες περιπτώσεις, κανένας δεν είναι γεννημένος για να κάνει ένα συγκεκριμένο πράγμα. Είμαστε από τη φύση μας πολύπλευρες κατασκευές. Παλιότερα ο άνθρωπος έκανε όλες τις δουλειές. Αργότερα υποχρεώθηκε να διαλέξει μία συγκεκριμένη ασχολία, την οποία ονόμασε επάγγελμα. Έτσι έκοψε τα πιο πολλά χέρια του και έμεινε μόνο με δύο. Θυμάμαι ότι μικρός ήθελα να ακολουθήσω πολλά τέτοια μονοπάτια: γεωπόνος, αρχιτέκτονας, ηθοποιός, αρχαιολόγος και πολλά άλλα.
Στην πορεία ένιωσα ότι για κάποια από αυτά δεν ήμουν κατασκευασμένος ή δεν διέθετα από τη φύση μου τον κατάλληλο εξοπλισμό. Φαίνεται πως η φύση σου δίνει μερικά δώρα, αλλά εσύ είσαι αυτός που πρέπει να ανακαλύψεις μέσα σου ποια είναι αυτά, πράγμα όχι εύκολο, αφού υπάρχουν πολλά εμπόδια. Το κυριότερο εμπόδιο για να καταλάβεις τι σου ταιριάζει να κάνεις σε αυτή τη ζωή ώστε να είσαι σε αρμονία με τον εαυτό σου και με τον περίγυρό σου είναι το σχολείο. Δυστυχώς το σχολείο είναι κατά βάση ένας μηχανισμός που σε κατευθύνει σε προκατασκευασμένες κατευθύνσεις και δεν πολυενδιαφέρεται για τα υπόλοιπα. Σε ό,τι με αφορά, θυμάμαι ότι μου άρεσε πολύ να διαβάζω λογοτεχνικά βιβλία και ότι το διάβασμα είχε μια καταλυτική επίδραση πάνω μου. Μερικά τυχαία περιστατικά μπορεί να αποκαλύψουν κάποια κλίση σου. Στην περίπτωσή μου η θητεία ως ομαδάρχη σε μια κατασκήνωση μπορεί να έπαιξε ένα ρόλο στο να επιλέξω να γίνω εκπαιδευτικός. Στην κόντρα με τον οικοδόμο πατέρα μου που ήθελε να με κάνει πολιτικό μηχανικό ώστε να συμπήξουμε κατασκευαστική εταιρεία και να λύσουμε το οικονομικό μας πρόβλημα μια για πάντα, επέλεξα αντί για την πολυκατοικία, το σχολείο, με αποτέλεσμα το οικονομικό να παραμένει άλυτο. Δεν το μετάνοιωσα: αποζημιώθηκα σε είδος…
Έχετε διδάξει σε ιδιωτικά και δημόσια σχολεία και σε μεγάλα σχολεία του εξωτερικού. Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε να επιλέξετε να διδάξετε σε νυχτερινό λύκειο;
Δεν ήταν ακριβώς επιλογή μου αυτό. Επιστρέφοντας από μια απόσπαση στο εξωτερικό τοποθετήθηκα παρά στη θέλησή μου στο 1ο Εσπερινό ΤΕΕ/ΕΠΑΛ Περιστερίου. Θυμάμαι τους πρώτους μήνες τη δυσφορία μου. Ήταν φανερό πως φορούσα λάθος γυαλιά. Σταδιακά άρχισα να καταλαβαίνω ποιος ακριβώς ήταν ο κόσμος που μου δόθηκε. Άλλαξα, λοιπόν, τα γυαλιά και προσαρμόστηκα στο μαγικό αυτό περιβάλλον της νύχτας που μπορεί να σου χαρίσει απίστευτες εμπειρίες, αρκεί μόνο να είσαι δεκτικός και πρόθυμος να τις βιώσεις. Ένας απίστευτος, πολυποίκιλος κόσμος, ανθρώπινες καταστάσεις που κινούνται στο όριο, οπτικές που έθεταν σε δοκιμασία ακόμα και τις πιο ακλόνητες βεβαιότητές σου, αυτά και άλλα απλώνονται μπροστά σου. Είναι στο χέρι σου να αποφασίσεις να τα δεις ή να αδιαφορήσεις. Αν αδιαφορήσεις, «πέρα πηγαίνεις στην τιμή και στην πεποίθησή σου». Όμως «ο αρνηθείς δεν μετανιώνει»…
Εκτός από τη συγγραφή ασχολείστε και με άλλες μορφές τέχνης όπως η μουσική και η φωτογραφία. Θα θέλατε να μας πείτε περισσότερα για τη σχέση σας με αυτές τις μορφές τέχνης;
Η τέχνη είναι μία και ο ρόλος της είναι να μας βοηθήσει να πάρουμε μια μικρή μυρωδιά για αυτό το απέραντο πεδίο που ο νους αδυνατεί να κατανοήσει. Για όσους οι προκάτ απαντήσεις (υπάρχουν τέτοιες και προσφέρονται με το αζημίωτο) δεν είναι ικανοποιητικές, υπάρχει η τέχνη που έρχεται να συνδράμει πλησιάζοντας τον καθένα ξεχωριστά, όχι δίνοντας γενικές και αυθαίρετες απαντήσεις, αλλά θέτοντας καινούρια ερωτήματα. Τα πιο σημαντικά ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν μόνο με νέα ερωτήματα, νομίζω. Η μουσική, η ζωγραφική, ο χορός και η φωτογραφία είναι παγκόσμιες γλώσσες, πράγμα που έχει μια ιδιαίτερη γοητεία, αφού καταργούν τα σύνορα και μας θυμίζουν ότι οι άνθρωποι είμαστε το ίδιο. Η λογοτεχνία περιορίζεται από την εκάστοτε εθνική γλώσσα και μας θυμίζει πόσο σημαντικό είναι να είσαι διαφορετικός. Η μετάφραση είναι ο δασμός που πρέπει να πληρώσει ένα λογοτεχνικό έργο όταν θέλει να ταξιδέψει στο εξωτερικό. Αν κάποιος γοητεύεται από μια μορφή τέχνης, είναι φυσικό να ελκύεται και από όλες τις άλλες αδερφές της.
Στο νυχτερινό λύκειο που διδάσκατε είχατε δημιουργήσει και μουσική μπάντα με τους μαθητές. Τι σας οδήγησε στο να πάρετε αυτή την απόφαση και τι αντίκτυπο πιστεύετε πως είχε στους μαθητές.
Μια μέρα στο τέλος κάποιας σχολικής χρονιάς έπεσε στην αντίληψή μου μια πολύ θλιβερή εικόνα. Είδα την Ελένη, τελειόφοιτη μαθήτρια σαρανταπέντε χρονών με τέσσερα παιδιά και δυο δουλειές για να τα βγάλει πέρα, να έρχεται, να υπογράφει κάπου, να παίρνει το πτυχίο της και να φεύγει. Έτσι, μουγγά. Γεννήθηκε τότε η ιδέα για μια κανονική τελετή αποφοίτησης με κάπως επίσημο, γιορταστικό και -γιατί όχι;- πανηγυρικό χαρακτήρα. Για τις ανάγκες της τελετής αποφοίτησης σχηματίστηκε το μουσικό συγκρότημα «Μακριά Νυχτωμένοι». Στο συγκρότημα συμμετείχαν όσοι ήξεραν να παίζουν έστω και λίγο κάποιο μουσικό όργανο ή όσοι (νόμιζαν ότι) τραγουδούσαν καλά. Οι πρόβες γίνοντας μετά το σχόλασμα, δηλαδή μετά τις 11 το βράδυ μέχρι όποια μεταμεσονύχτια ώρα. Αυτό κράτησε καμιά εικοσαριά χρόνια. Για αρκετά μέλη του συγκροτήματος η αποφοίτηση από το σχολείο δεν συνέπιπτε με την αποφοίτηση από τους «Μακριά Νυχτωμένους», από τους οποίους δύσκολα έπαιρνε κανείς απολυτήριο (κάποιοι έμεναν εσκεμμένα μετεξεταστέοι!). Για τους μαθητές μέλη του συγκροτήματος δεν μπορώ να μιλήσω, για μένα όμως αυτή η εμπειρία ήταν σημαδιακή και τους ευχαριστώ όλους για την ευκαιρία που μου έδωσαν να το ζήσω. Σε ό,τι με αφορά, απολυτήριο από τους «Μακριά Νυχτωμένους» δεν πήρα, ούτε θα πάρω ποτέ…
Έχετε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη ζωή πολλών από τους μαθητές σας. Τι πιστεύετε πως ξεχώρισαν σε εσάς και τι ήταν αυτό που τους ενέπνευσε να αλλάξουν τη ζωή τους προς το καλύτερο;
Δεν μπορώ να το γνωρίζω αυτό. Αν κρίνω από τους δικούς μου δασκάλους, σίγουρα κάποιοι από αυτούς με βοήθησαν να δω κάπως καλύτερα ποιος μπορεί να είμαι και τι νόημα έχουν όλα αυτά που γίνονται μέσα και γύρω μου. Τώρα που το σκέφτομαι, αυτό που τους έκανε να ξεχωρίζουν και να μείνουν στη μνήμη μου ήταν η προθυμία τους να δουν σε μένα την καλή μου πλευρά και να προσπαθήσουν να με κάνουν να πιστέψω σε αυτήν και να την αναδείξω.
Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μία ιστορία που σας έφερε πιο κοντά με τους μαθητές σας;
Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη στιγμή που έδωσα σε έναν πατέρα εντελώς λάθος πληροφορίες για τον γιο του. Ήταν σε ένα γυμνάσιο κάποιας επαρχιακής πόλης, ήταν και αρχή της χρονιάς και μπέρδεψα τον μικρό Γιάννη με κάποιον αριστούχο. Η απίστευτη προσπάθεια που έκανε στη συνέχεια ο μικρός για να επιβεβαιώσει τη λάθος εικόνα που μετέφερα στον πατέρα του ήταν συγκινητική. Κατάλαβα τότε κάτι που δεν μου το δίδαξαν σε καμιά σχολή για δασκάλους, ότι δηλαδή στον άνθρωπο δεν πρέπει να επικεντρώνεις στις αδυναμίες και στα μειονεκτήματα, αλλά πρέπει να βλέπεις πάνω απ’ όλα τις καλές πλευρές του και να τον ενθαρρύνεις να ξεπερνά, όχι τους άλλους, αλλά τον εαυτό του. Λειτουργώντας έτσι έρχεσαι αναγκαστικά πιο κοντά στους μαθητές. Ωστόσο αυτό ισχύει σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι άνθρωποι έχουν μέσα τους τον άγγελο και τον διάβολο σε διάφορες αναλογίες (παλεύουν μέσα τους). Στο τέλος φαίνεται πως παίρνουμε από τους άλλους αυτό που μας αξίζει.
Ποιος είναι ο λόγος που σας οδήγησε να ασχοληθείτε με τα παιδικά βιβλία; Τι είναι αυτό που θεωρείτε πως κάνει αυτά τα βιβλία να ξεχωρίζουν;
Η ανάληψη του γονεϊκού ρόλου μπορεί να έπαιξε ένα ρόλο (συχνά έλεγα στα παιδιά μου ιστορίες). Στην πορεία διαπιστώνει κανείς ότι γράφοντας ένα βιβλίο για παιδιά νιώθεις πως επιστρέφεις σε κάτι που δεν υπάρχει πια: στην παιδική σου ηλικία, την οποία ανακαλύπτεις εκ νέου ή επινοείς (είναι περίπου το ίδιο). Πιστεύω πως ένα βιβλίο που εξ αρχής γράφεται για ένα παιδί είναι απαραίτητο να απευθύνεται και στον ενήλικα που κάθεται δίπλα του. Σε διαφορετική περίπτωση το παιδικό βιβλίο απλώς παιδιακίζει.
Εκτός από παιδικά βιβλία ασχολείστε και με τα διηγήματα για μεγάλους. Ποια ήταν η αφορμή;
Μεγάλωσαν πια τα παιδιά, για τα οποία έγραφα κάποτε παιδικά βιβλία.
Σε πολλά βιβλία σας αναλύετε την έννοια του τέλους. Τι είναι τελικά το τέλος για εσάς και πως το ορίζετε;
Στη ζωή, εκτός ίσως από τον θάνατο, δεν υπάρχει κανένα τέλος. Με αυτή την έννοια συμφωνώ με τους αρχαίους που έδιναν στο τέλος την έννοια του στόχου, του σκοπού. Στα πολύ σημαντικά πράγματα βάζουμε στόχους που (πρέπει να) ξέρουμε ότι δεν πρόκειται ποτέ να πραγματοποιηθούν.: έρωτας, ευτυχία, ελευθερία, δημοκρατία, ποίηση, κ.ά.. Αυτά, στην απόλυτα καθαρή τους μορφή, δεν πρόκειται να τα δούμε ποτέ πραγματωμένα. Λειτουργούν πιο πολύ ως οδοδείκτες.
Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μερικά από τα μελλοντικά σας σχέδια;
Ανάμεσα σε πολλά και διάφορα, μετά τα «Αμφίβια τέρατα» η έκδοση της συλλογής διηγημάτων για μεγάλους με τίτλο «Γυναίκα σύννεφο» έχει μια προτεραιότητα, νομίζω. Επίσης η επανέκδοση της σειράς «Τα Ελληνικά», μιας σειράς που περιλαμβάνει εμβληματικά έργα της ελληνικής γραμματείας από τον Όμηρο ως τις μέρες μας διασκευασμένα για παιδιά. Η σειρά ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 90’ και γνώρισε μεγάλη αναγνώριση και αποδοχή από το κοινό, γεγονός που την ώθησε να θέλει να αποδείξει στην πράξη τη διαχρονικότητά της με νέες εικονογραφήσεις. Τριάντα τίτλοι, τριάντα σταθμοί, ισάριθμες στάσεις που διάλεξε για να ξεκουραστεί αυτή η γλώσσα που μοιραζόμαστε αυτή τη στιγμή (ως γνωστόν, μια γλώσσα είναι πάντα πολύ παραπάνω από αυτό που δηλώνει το όνομά της). Ίδωμεν…
Για να γνωρίσετε καλύτερα το συγγραφικό έργο του κύριου Πούλου πατήστε εδώ.