Η ιδεολογία, όπως εισηγούμαι σε αυτό το βιβλίο, είναι πάντα πιο αποτελεσματική όταν είναι αόρατη».
Terry Eagleton
Τι είναι ιδεολογία; «Ο όρος “ιδεολογία” διαθέτει ένα ευρύ φάσμα ιστορικών νοημάτων, από την ανοικονόμητα ευρεία έννοια του κοινωνικού καθορισμού της σκέψης έως την ύποπτα στενή ιδέα της εξάπλωσης ψευδών ιδεών χάριν των άμεσων συμφερόντων της άρχουσας τάξης», λέει ο Τέρι Ίγκλετον. Δεδομένου ότι ο όρος «ιδεολογία» έχει «μια μεγάλη ποικιλία χρήσιμων σημασιών, που δεν είναι όλες συμβατές μεταξύ τους», ο Βρετανός καθηγητής και επιφανής κριτικός λογοτεχνίας επιχειρεί σε αυτό το κλασικό πλέον σύγγραμμά του να σκιαγραφήσει την έννοια της ιδεολογίας και να αποσαφηνίσει ορισμένες εννοιολογικές συγχύσεις που τη συνοδεύουν. Ο Ίγκλετον εμβαθύνει ουσιαστικά και λεπτομερώς στη μελέτη μιας πληθώρας κειμένων φιλοσόφων, θεωρητικών της λογοτεχνίας, κοινωνιολόγων, γλωσσολόγων κ.λπ., πραγματοποιώντας μια κριτική παρουσίαση της ιστορίας της έννοιας της ιδεολογίας και των βασικών θεωριών γι’ αυτήν, από την εποχή του Διαφωτισμού μέχρι σήμερα. Συγχρόνως, όμως, διερευνά συγκριτικά και αναδεικνύει τις μεταξύ τους σχέσεις, τις ρητές και άρρητες συνομιλίες, συμφωνίες και ασυμφωνίες. «Ένα από τα πιο δυνατά και πρωτότυπα σημεία του», όπως υπογραμμίζει στον πρόλογό της η επιστημονική επιμελήτρια Ευγενία-Μυρτώ Σηφάκη, επίκουρη καθηγήτρια Θεωρίας Λογοτεχνίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, «είναι αυτή ακριβώς η εξόχως διορατική ανάδειξη θεματικών και εννοιολογικών νημάτων που συνδέουν διαφορετικούς μεταξύ τους στοχαστές», επιτρέποντας έτσι να αναδυθούν ενδιαφέροντα ζητήματα. Ανάμεσά τους: με ποιον τρόπο κείμενα του Φρόυντ συνομιλούν με τον Μαρξ, ή πώς διασταυρώνεται η έννοια του ασυνείδητου με εκείνη της ιδεολογίας, ποια ακανθώδη ερωτήματα κληροδότησε ο Σοπενχάουερ στον Νίτσε, πώς διαφοροποιείται πολλαπλώς η έννοια της «ηγεμονίας» του Γκράμσι από την ιδεολογία, τι έχει κερδίσει η μελέτη της ιδεολογίας από τη συνάντησή της με τη σημειωτική ή γιατί ο Αντόρνο προοικονομεί τον μεταδοσμισμό, και πολλά άλλα.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1991, σε μια εποχή που η ιδεολογία έτεινε να αντικατασταθεί σε ακαδημαϊκό επίπεδο από άλλες έννοιες, όπως αυτή του «πολιτισμού» ή του «λόγου», την ίδια ώρα που η παρουσία της γιγαντώνεται, ακόμη και σήμερα, στο επίπεδο της καθημερινότητας και της πολιτικής. Ο ίδιος ο συγγραφέας σχολιάζει αυτό το παράδοξο γεγονός στην εισαγωγή του για την επανέκδοση του 2007: «Η έννοια της ιδεολογίας είναι εκτός μόδας μεταξύ των διανοουμένων, ακριβώς τη στιγμή που στην πραγματικότητα βρίσκεται στο απόγειό της». Ένας από τους στόχους του Ίγκλετον είναι να δείξει τη χρησιμότητα της ιδεολογίας ως αναλυτικής κατηγορίας. Ως αμετανόητος μαρξιστής δεν διστάζει να δηλώσει ότι το βιβλίο είναι «πολεμικό κείμενο», και με γνώμονα ακριβώς την αποτελεσματικότητα καθεμιάς από τις θεωρίες που διερευνά για μια ριζοσπαστική πολιτική πρακτική, κρίνει κάποτε αυστηρά τους στοχαστές που εξετάζει, ειδικά τους σύγχρονούς του μεταμοντερνιστές. Γραμμένο με γλαφυρό ύφος, συχνά με καυστικό χιούμορ και με πνευματώδη και ζωντανό λόγο, που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη εντός ή εκτός πανεπιστημιακού χώρου, η ελληνική έκδοση του σημαντικού αυτού έργου είναι βέβαιο ότι θα καλύψει ένα μεγάλο κενό στην εγχώρια βιβλιογραφία, «καθώς παρουσιάζει με τρόπο επεξεργασμένο και συνεκτικό την ιστορία της έννοιας της ιδεολογίας και των θεωριών για τη δομή και τις λειτουργίες της, όπως και την ιστορία της ιδεολογικής κριτικής», όπως αναφέρει η επιστημονική επιμελήτρια.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Terry Eagleton είναι διακεκριμένος καθηγητής Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην ιστορία και τη λογοτεχνία της βικτοριανής περιόδου και στην αγγλική λογοτεχνία του 20ού αιώνα, καθώς και στη θεωρία της λογοτεχνίας και την πολιτισμική θεωρία. Έχει διδάξει επίσης στα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Μάντσεστερ. Είναι πολυγραφότατος, έχοντας στο ενεργητικό του περισσότερα από 50 βιβλία τα οποία εξετάζουν θέματα λογοτεχνίας, πολιτικής, ηθικής, ιδεολογίας και θρησκείας. Στα ελληνικά κυκλοφορούν, μεταξύ άλλων, τα βιβλία του Το νόημα της ζωής (2015), Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο (2012), Λογική πίστη και επανάσταση (2011), Εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας (2008).
«Στα ζώα, τα συναισθήματα συνδέονται με τα βιολογικά προβλήματα της επιβίωσης. Στον άνθρωπο, μετά τις πρώτες κιόλας εβδομάδες ζωής, τα συναισθήματα υπερβαίνουν τα όρια του ζωτικού χώρου. Τότε αρχίζουν να γεννιούνται ολοένα και συχνότερα μέσα στις σφαίρες του γνωστικού, του συμβολικού και του σχεσιακού, όπου τίθενται νέα ζητήματα κεφαλαιώδους σημασίας. Αυτή η ιδιαιτερότητα, η οποία χαρακτηρίζει τα ανθρώπινα συναισθήματα, δεν μπορεί να μελετηθεί πλήρως από την προσέγγιση των νευροεπιστημών. Η μελέτη της είναι καθήκον της ψυχολογίας».
Bernard Rimé
Τι είναι το συναίσθημα, τι το προκαλεί και ποια είναι η λειτουργία του; Γιατί τα συναισθήματα ασκούν τέτοια γοητεία σε όλους μας ώστε η λέξη «συναίσθημα» να είναι παρούσα σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, τόσο στην ατομική και τη διαπροσωπική όσο και στην κοινωνική; Γιατί νιώθουμε την ανάγκη να τα μοιραστούμε και πότε γίνονται τραυματικά;
Στα παραπάνω ερωτήματα επιχειρεί να δώσει απαντήσεις η μελέτη τoυ Bernard Rimé, μια μελέτη-ορόσημο για ένα από τα πιο σημαντικά θέματα της κοινωνικής ψυχολογίας. Ο συγγραφέας, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν, ο οποίος έχει αφιερώσει τη ζωή του στις έρευνες γύρω από τα συναισθήματα, διερευνά την επίδραση του κόσμου των συναισθημάτων στην κοινωνική ζωή και στις σχέσεις του ατόμου, την εναγώνια προσπάθεια έκφρασης των συναισθημάτων ακόμη κι όταν αυτά είναι οδυνηρά, την κοινοποίηση των συλλογικών τραυμάτων με στόχο την προσωπική ανακούφιση αλλά και την κατασκευή ενός συνεκτικού κοινωνικού ιστού και την παραγωγή νοήματος.
Όπως αναφέρει και ο συγγραφέας του, το βιβλίο του εξυπηρετεί μια τριπλή επιδίωξη. Πρώτον, σκιαγραφεί τι ακριβώς είναι το συναίσθημα και εξετάζει τα βασικά ερωτήματα που αυτό εγείρει, όπως σε ποιες συνθήκες ενεργοποιούνται τα συναισθήματα. Δεύτερον, εξετάζει ένα φαινόμενο το οποίο έχει αγνοηθεί από την επιστημονική μελέτη: την έκφραση του συναισθήματος στον άνθρωπο, και ειδικότερα τη λεκτική έκφραση και την κοινωνική επικοινωνία του. Εδώ διαπιστώνεται μάλιστα ότι η έκφραση του συναισθήματος στον άνθρωπο έχει μια διάσταση η οποία απουσιάζει από τον ζωικό κόσμο.
Τρίτον, το βιβλίο μελετά το συναισθηματικό τραύμα. Εμβαθύνοντας στους λόγους για τους οποίους οι τραυματικές εμπειρίες ασκούν επίδραση στην ψυχική και την κοινωνική ζωή του ανθρώπου, προσπαθεί να ρίξει φως στον γνωστικό και κοινωνικό αντίκτυπο που έχουν οι συναισθηματικές εμπειρίες της καθημερινής ζωής.
«Κρατάμε λοιπόν στα χέρια μας ένα πλούσιο βιβλίο, εξαιρετικού επιστημονικού κύρους, που διαβάζεται συν τοις άλλοις με αμείωτη απόλαυση», γράφει στον πρόλογο ο Serge Moscovici. Και προσθέτει: «Όσο περισσότερο προχωρούσα στην ανάγνωσή του, τόσο περισσότερο πειθόμουν ότι ο Rimé κράτησε τις υποσχέσεις του και ότι οι ιδέες του θα βγουν νικήτριες από τη δοκιμασία του χρόνου».
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Bernard Rimé είναι ομότιμος καθηγητής κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Louvain, στη Louvain-la-Neuve του Βελγίου. Δίδαξε σε πολλά ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια (Άμστερνταμ, Μπάρι, Μπολόνια, Γενεύης, Μίνστερ, Σαν Σεμπαστιάν, Μασαχουσέτης, Southern Methodist στο Ντάλας, Maison des Sciences de l’Homme στο Παρίσι). Συγγραφέας σημαντικών βιβλίων και άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά, είναι πολύ γνωστός για έρευνές του στη μελέτη των συναισθημάτων και της κοινωνικής συμπεριφοράς.
